Stres bojowy – co to jest, jak się objawia, leczenie

Stres bojowy – czym jest?

Stres bojowy jest naturalną reakcją organizmu na to, co dzieje się na polu walki. Jego poziom zależy od stabilności psychicznej danej osoby, tj. zdolności do przeciwstawiania się skutkom czynników stresowych w strefie działań wojennych, bez utraty zdolności bojowej i aktywności bojowej.

Jak objawia się stres bojowy?

Stres bojowy może wywoływać pozytywne i negatywne reakcje zarówno u personelu wojskowego, jaki i u samych żołnierzy.

Pozytywne reakcje to między innymi:

• zmobilizowanie żołnierza,
• wzajemna pomoc na polu walki,
• umocnienie wiary,
• przejawy heroizmu,
• realizacja zleconych zadań za wszelką cenę.

Negatywnych reakcji jest niestety o wiele więcej – degradują one zdrowie psychiczne żołnierzy narażanych na stres.

Wśród konsekwencji, jakie wywołuje zespół stresu bojowego, należy wymienić: strach, panikę, niepokój, podejrzliwość, zaburzenia pamięci, orientacji, myślenia, utratę wiary, izolację, agresję, przemoc, okrucieństwo, sadyzm, nieposłuszeństwo, konflikty z prawem, dezercję, samookaleczenie, załamanie równowagi psychicznej, rozwój choroby psychicznej, samobójstwo.

Symptomy wskazujące na rozwój negatywnych reakcji stresu bojowego

Typowym następstwami stresu bojowego są:

• zwiększony niepokój, który wpisuje się w proces powrotu do normalnego życia i wymaga monitorowania ze względu na niebezpieczeństwo pogorszenia. Żołnierz, u którego objawia się stres bojowy, wyraża swój strach werbalnie, reaguje lękiem na większość bodźców, a nie tylko na te naprawdę niebezpieczne. Osoby z nawracającymi wspomnieniami traumatycznych wydarzeń mają drżące kończyny, drgania mięśni twarzy, kołatanie serca, pocą się, oddychają krótki i płytko;
• reakcje depresyjne spowodowane stresem bojowym. Objawia się to obniżonym nastrojem, powolnymi reakcjami, spowolnioną mową i ruchami, utratą apetytu. Żołnierz zamartwia się śmiercią kolegów, obwinia się, czuje się winny, że ocalał („powinienem był umrzeć”);
• zaburzenia pamięci, które powoduje stres bojowy. W łagodnych przypadkach żołnierz nie jest w stanie przypomnieć sobie ostatnich rozkazów i instrukcji. W cięższych przypadkach traumatyczny epizod zostaje wymazany z pamięci, a umiejętności zawodowe mogą zostać utracone, na przykład specjalista zapomina, jak obchodzić się ze sprzętem;
• zaburzenia snu. Mogą manifestować się problemami z zasypianiem, snem przerywanym, brakiem wystarczającej ilości snu. Stres bojowy może wywołać załamanie równowagi psychicznej, powodując nawracajcie koszmary lub powtarzalność tego samego snu;
• psychoza. Może objawiać się zdezorganizowanym, dziwacznym, impulsywnym lub agresywnym zachowaniem połączonym z urojeniami i halucynacjami. Objawy te mogą szczególnie dotykać rodzinę oraz przyjaciół żołnierzy.

Stres bojowy a zaburzenia fizjologiczne i psychosomatyczne

Zaburzenia, których powodem jest stres bojowy, a które nie są bezpośrednio związane z urazem fizycznym, mogą być mylące i przywodzić na myśl zaburzenia neurologiczne. Objawy wśród żołnierzy, którzy w warunkach misji i działaniach wojennych byli narażeni na silny stres, są bardzo podobne.

Można tutaj wymienić:

• osłabienie lub paraliż mięśni kończyn lub całego ciała, w tym skurcze i przykurcze mięśni, ból mięśni, stawów, pleców i karku;
• drgawki i napady z lub bez utraty przytomności;
• brak możliwości skupienia wzroku, utrata ostrości widzenia, wielokrotne kontury obrazu;
• dzwonienie, szum w uszach, często wręcz głuchota;
• zawroty głowy, ociężałość w głowie, bóle głowy;
• utrata wrażliwości skóry, uczucie mrowienia, pieczenie;
• utrata głosu, jąkanie, otępienie;
• ból brzucha, niestrawność, biegunka, nudności i wymioty;
• nietrzymanie moczu i stolca.

Zasady pomocy psychologicznej ofiarom stresu bojowego

Istnieje kilka podstawowych elementów pierwszej pomocy w stresie bojowym, których może udzielić już dowódca.

• Dowódca ocenia stan żołnierza, wysłuchuje go i obserwuje.
• Odizolowuje ofiarę stresu bojowego w bezpieczne miejsce i zapewnia możliwość odpoczynku, snu oraz zaspokojenia potrzeb fizjologicznych.
• Istotne jest uspokojenie żołnierza narażonego na stres bojowy. Należy pozwolić mu wyrazić emocje, krzyczeć czy rozładować stres fizyczny krótkotrwałą aktywnością fizyczną.
• W wojsku postawy wobec stresu są wypracowane i schematyczne. Wpisuje się w nie bezpośredni kontakt z kolegami przyjaciółmi oraz kontakt zdalny poprzez kanały komunikacji z krewnymi i przyjaciółmi.
• W czasie wstępnej terapii w warunkach bojowych należy określić własny obszar adaptacyjny i zbudować poczucie pewności siebie i wiary we własny profesjonalizm.

Dalsze leczenie, przy ewentualnym pojawieniu się zespołu stresu pourazowego (PTSD), prowadzą już specjaliści – psychoterapeuta i psychiatra.