Pracoholizm – przyczyny, objawy, leczenie, skutki

Pracoholizm – czym jest?

W nowoczesnej psychologii pracoholizm jest definiowany jako obsesyjno-kompulsywne uzależnienie od pracy, które prowadzi do zachwiania równowagi pomiędzy karierą zawodową, a innymi sferami życia.

Nie każda osoba poświęcająca wiele czasu swojej pracy to osoba cierpiąca z powodu pracoholizmu. Zwiększenie nakładów czasowych na karierę zawodową w danym momencie życia może mieć różne podłoże – wiele osób pracuje długo i dużo ze względu na konkretne czynniki, na przykład próbę uzyskania zdolności kredytowej czy obawę o redukcję etatów. Jednak z reguły jest to sytuacja tymczasowa – w przeciwieństwie do tego, czym jest stałe nadmierne zaangażowanie w pracę, czyli pracoholizm.

Termin pracoholizm został po raz pierwszy użyty na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych przez W. Oatesa. Termin ten jednak wszedł do powszechnego użycia dopiero w następnej dekadzie. Najogólniej można go zdefiniować jako uzależnienie od pracy, niemożność zaprzestania pracy. Wskazuje na to już budowa pojęcia (ang. workaholism), która wielu osobom natychmiast przywołuje skojarzenia z uzależnieniem od alkoholu, czyli alkoholizmem.

Objawy pracoholizmu

Głównym objawem pracoholizmu jest oczywiście nadmierne zaabsorbowanie pracą. Dana jednostka poświęca jej bardzo dużo czasu – niekoniecznie jednak na samo wykonywanie obowiązków zawodowych. Pracoholizm może się również objawiać poprzez ciągłe myślenie o zadaniach do zrobienia czy o karierze zawodowej.

Praca urasta do rangi najważniejszego, a czasem wręcz jedynego istotnego punktu życia – spychając na dalszy plan wszystkie pozostałe aspekty, takie jak rodzina, hobby czy zdrowie.

Osoba cierpiąca z powodu pracoholizmu czuje nieustanny przymus wykonywania pracy – to jakby główne kryterium pracoholizmu. Godziny poświęcane obowiązkom zawodowym doprowadzają do negatywnego wpływu na zdrowie fizyczne – pojawiają się kłopoty ze snem, brak odpoczynku. Jednak próba oderwania się od pracy również skutkuje silnym stresem i objawami psychosomatycznymi: poczucie winy z powodu rzekomych zaniedbań doprowadza do rozdrażnienia, złego samopoczucia czy kłopotów z żołądkiem. Większej ilości pracy towarzyszy więc zmniejszenie satysfakcji z jej wykonywania.

Przeważnie uzależnienie od pracy przebiega w kilku etapach:

• od pierwszego, opartego głównie na obsesyjnym myśleniu o wykonywanej pracy;
• przez kolejny, gdzie stopniowo zaniedbuje się wszelkie inne sfery życia i stawia sobie coraz większe wymagania. Następuje zaburzenie równowagi między obowiązkami zawodowymi a innymi sferami życia;
• aż do chronicznego uzależnienia, podczas którego jednostka jest skrajnie przemęczona psychicznie i fizycznie, nie będąc w stanie normalnie funkcjonować.
  

Skąd się bierze pracoholizm?

Powodów pracoholizmu specjaliści upatrują zarówno w czynnikach wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Nie da się ukryć, że współczesny świat, gdzie pracodawcy stawiają pracownikom coraz wyższe poprzeczki, a społeczeństwo ocenia nas w dużej mierze po osiągnięciach zawodowych, przyczynia się do większej liczby przypadków uzależnień od pracy.

Jednak istnieją jednostki szczególnie podatne na to zaburzenie.

Według psychologów najbardziej zagrożone pracoholizmem są osoby neurotyczne, lękowe, o niskiej samoocenie i wysokiej potrzebie rywalizacji. Często kolejne sukcesy zawodowe mają dostarczyć im poczucia bezpieczeństwa i poprawić poczucie własnej wartości. Brak pewności siebie, lęk przed porażką i brak samoakceptacji to czynniki sprzyjające rozwojowi pracoholizmu.

Największy wpływ ma osobowość obsesyjno-kompulsywna. Jednak na rozwój uzależnienia od pracy mogą też wpłynąć niewłaściwe, gloryfikujące karierę wzorce wyniesione z domu czy próba ucieczki przed myśleniem o kłopotach w życiu osobistym.

Jak sprawdzić, czy dana osoba jest pracoholikiem? Najlepiej podpowiedzieć jej, żeby zapoznała się z objawami tego zaburzenia i np. rozwiązała któryś z dostępnych w internecie testów na pracoholizm. Jeśli na ich podstawie widzi taki problem u siebie, spróbowała zmniejszyć swoje zaangażowanie w pracę lub od razu poszukała pomocy u specjalisty.

Jak leczyć uzależnienie od pracy?

Co jest ważne w leczeniu pracoholizmu? W przypadku uzależnienia od pracy bardzo istotna jest profilaktyka. Zwraca na to uwagę również coraz większa liczba pracodawców: wbrew pozorom pracownik zmagający się z pracoholizmem jest bowiem mało efektywny.

Ze zmęczenia popełnia błędy i traci kontakt ze współpracownikami. Dlatego w wielu środowiskach sprzyjających wystąpieniu tego zjawiska, na przykład korporacjach, wprowadzane są systemy dokładnie monitorujące pracę również pod kątem nadgodzin. Dodatkowo, pracownikom udzielana jest darmowa profilaktyczna pomoc psychologiczna czy nadprogramowe dni urlopowe.

Co jednak, jeśli do uzależnienia od pracy już doszło? W przypadku pracoholizmu głównym sposobem zaradczym jest psychoterapia, najczęściej poznawczo-behawioralna. Charakter tej metody dobierany jest pod daną jednostkę. Jednak najczęściej opiera się ona przede wszystkim na kształtowaniu odpowiedniej samooceny, więzi społecznych oraz uczeniu się przekierowania zainteresowania pracą również na inne aspekty życia mogące przynosić satysfakcję – na przykład hobby czy naukę nowej umiejętności.

Dla wielu osób pracoholizm jest sposobem na potwierdzenie własnej wartości, są bowiem podświadomie przekonane, że tylko dobrymi wynikami mogą „zasłużyć” sobie na akceptację rodziny i znajomych. Psychoterapia pomaga zmienić taki schemat myślenia – tak, by jednostka uwierzyła w siebie i mogła odpowiednio oraz zdrowo dysponować własnym czasem.