Reaktywność emocjonalna – cechy osobowości niskoreaktywnej i wysokoreaktywnej

Czym jest temperament?

Termin używany był już w starożytności przez Hipokratesa, oznaczając czwórpodział różnic między jednostkami na: sangwiników, choleryków, flegmatyków i melancholików. Źródeł tych różnic upatrywano w układzie hormonalnym (wtedy nazywanym „sokami dominującymi”).

Temperament według bardziej aktualnych źródeł to względnie stałe cechy osobowości, odnoszące się przede wszystkim do reakcji i zachowań analizowanych pod kątem energetycznym (określającym, jak wiele i jak długo jesteśmy w stanie przyjmować bodźce zewnętrzne) i czasowym (mówiącym o tym, jaka jest nasza skłonność do zmiany w postępowaniu).

Temperament ujawnia się już we wczesnym dzieciństwie i pierwotnie uwarunkowany jest wrodzonymi mechanizmami neuro-biochemicznymi. Ulega nieznacznym zmianom w trakcie życia w społeczeństwie i pozostaje niezwykle odporny na oddziaływanie środowiska zarówno naturalnego, jak i społecznego.

Struktura temperamentu jest 6-składnikowa, a do określania poziomu cech temperamentu służy Formalna Charakterystyka Zachowania – Kwestionariusz Temperamentu [1].

Przeczytaj też: Osobowość typu A i B – jak je rozpoznać?

Poziom cech temperamentu

Aktywność

To skłonność (lub jej brak) do podejmowania wielu różnych czynności, zadań, a także potrzeba uczestnictwa. Osoby charakteryzujące się wysoką aktywnością ciężko znoszą bezruch, a najlepiej odpoczywają uprawiając sport czy wykonując lekkie prace fizyczne.

Wytrzymałość

To zdolność adaptacyjna polegająca na adekwatnym dostosowaniu stylu działania do długotrwałego stresu psychicznego bądź fizycznego. Osoby wytrzymałe są zdolne do długotrwałego wysiłku, niełatwo poddają się też w codziennym życiu.

Reaktywność emocjonalna

Reaktywność emocjonalną rozpoznaje się wyraźnie już u niemowląt. To skłonność do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, w dorosłym życiu dotyczy głównie lęku i samooceny. Osoby charakteryzujące się wysoką reaktywnością emocjonalną mogą mieć problemy z efektywnym wykonywaniem zadań w sytuacji stresowej.

Zobacz też: Introwertyk – cechy osobowości

Wrażliwość sensoryczna

Opisywana jest jako zdolność do reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej. Wrażliwość sensoryczna miałaby więc determinować różnice indywidualne w „ostrości” smaku, węchu, wrażliwości na dotyk czy hałas.

Żwawość

Żwawość obejmuje takie cechy, jak szybkość, tempo i ruchliwość. Jest tendencją do szybkiego reagowania i łatwej adaptacji zachowania w zmiennych warunkach oraz utrzymywania wysokiego tempa aktywności.

Perseweratywność

Oznacza tendencję do powtarzania zachowań i działań nawet wtedy, gdy powód ich wykonywania przestał istnieć. Prowadzi to do pewnej sztywności w zachowaniu.

Sprawdź również: Wysoko wrażliwa osobowość u dorosłego i dziecka

Skłonność do intensywnego reagowania na bodźce – rodzaje

Amerykański badacz osobowości Avshalom Caspi wyróżnił cechy temperamentu, które ujawniają się jako pierwsze, już w niemowlęctwie. Pierwsza z nich, reaktywność emocjonalna, jest tendencją do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje i odpowiada dużej wrażliwości oraz niskiej odporności emocjonalnej. Aktywność zaś to tendencja do podejmowania zachowań regulujących poziom dostarczanej stymulacji. Kolejne cechy, jak wytrzymałość, czyli zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności oraz w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej – pojawiają się w trakcie dojrzewania organizmu.

W większości badań zrealizowanych w trakcie rozwoju Regulacyjnej Teorii Temperamentu stwierdzono, że niska reaktywność wiąże się z wysoką aktywnością i odwrotnie, wysoka reaktywność związana jest z wycofaniem i biernością.

Zobacz też: Czym są zniekształcenia poznawcze?

Osoby wysokoreaktywne

Osiągają optymalny poziom aktywacji przy niewielkiej stymulacji zewnętrznej, unikają bodźców i silnie stymulujących form aktywności.

Osoby niskoreaktywne

Wymagają wyższego poziomu stymulacji dla zapewnienia optymalnego poziomu aktywacji, ponieważ mechanizmy fizjologiczne i biochemiczne, którymi dysponują, tłumią bodźce zewnętrzne.

Jakie wyróżniamy reakcje w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej?

Wszyscy znamy zarówno ludzi, którzy do pracy wymagają ciszy i spokoju, a także takich, którzy najlepiej czują się w jarmarcznych przestrzeniach coworkingowych. Warunki zewnętrzne mogą stanowić ograniczenie dla efektywności pracy, choć nie muszą.

Wybór stylu działania adekwatnego do poziomu własnej reaktywności pozwala tu na zachowanie produktywności bez strat na poziomie psychofizjologicznym.

Osoby wysokoreaktywne, wykonując wiele czynności pomocniczych (styl wspomagający), obniżać będą napięcie wywołane nagromadzeniem bodźców. Natomiast osoby niskoreaktywne wybiorą styl działania zmierzający prosto do zamierzonego celu.

Przeczytaj również: Jak podnieść samoocenę?

Jak działają osoby o niskiej odporności emocjonalnej?

Pozbawione wyboru preferowanego, adaptacyjnego stylu działania polegającego na redukcji napięcia związanego z nadmiernym obciążeniem sensorycznym, mogą ponosić nadmierne koszty psychofizyczne związane z zadaniem, co w ostateczności może okazać się traumatyczne dla jednostki.

W warunkach bardzo niskiej stymulacji koszty działania mogą być wyższe u osób niskoreaktywnych. Prawidłowość tę zaobserwowano dla wielu różnych rodzajów aktywności i sytuacji zarówno w warunkach naturalnych, jak i laboratoryjnych.

Badany jest też wpływ czynników temperamentalnych (w tym reaktywności) na satysfakcję ze związków partnerskich czy rozwój zaburzeń psychicznych. Ustalono np., że na męską satysfakcję ze związku w negatywny sposób wpływa kobieca ekstrawersja, a w dodatni – kobieca wytrzymałość jako cecha temperamentu, oraz że reaktywność emocjonalna partnerów pozytywnie wpływa na wysoki poziom satysfakcji doświadczanej przez kobiety. [2]

Według innych badań reaktywność emocjonalna oraz interakcja między reaktywnością emocjonalną i aktywnością wyjaśnia nasilenie objawów hipomanii, związanych z aktywnością lub wzmożonym nastrojem. Objawy hipomanii związane z drażliwością lub wzmożonym nastrojem miały tu bezpośredni związek z reaktywnością emocjonalną w chorobie afektywnej dwubiegunowej. [3]