Mitomania – kłamstwo patologiczne – czym jest i jak się je leczy?

Czym jest mitomania?

Mitomania czyli patologiczne kłamstwo to skłonność do opowiadania nieprawdziwych historii, które nigdy nie miały miejsca. W fachowej terminologii mitomania określana jest także jako zespół Delbrücka (zespół patologicznego kłamania po raz pierwszy opisał niemiecki lekarz psychiatra Anton Delbrück) lub pseudologia fantastyczna (łac. pseudologia fantastica). Zaliczana jest do zaburzeń osobowości.

Patologiczne kłamanie charakteryzuje się tym, że opowiadający historię jest przekonany do tego, o czym mówi i żadne argumenty drugiej strony nie są w stanie przekonać go o tym, że mówi nieprawdę, czyli po prostu kłamie. Innymi słowami, chory nie potrafi rozróżnić granicy między rzeczywistością a fikcją, prawdą i kłamstwem. Człowiek chce, aby inni odbierali jego życie jako beztroskie i szczęśliwe, dlatego przedstawia otoczeniu zmyślne wizje. Opowiadając zmyślone historie pragnie znaleźć się w centrum zainteresowania. Mitomani to najczęściej osoby posiadająca wiele kompleksów, które charakteryzuje niska samoocena. Jednocześnie, chorzy bardzo często posiadają nadmierne wobec siebie samouznanie, nie interesują się opinią innych ludzi. Mitoman to osoba z wysokimi zdolnościami konwersacyjnymi i głębokim samouwielbieniem. Patologiczny kłamca przedstawia wyłącznie interesujące i wymowne opowieści, czasem zakrawające o granice science fiction.

Osoby, które notorycznie mówią nieprawdę, nie potrafią odróżnić fikcji od rzeczywistości. Pierwsze objawy mitomanii pojawiają się zazwyczaj w okresie dorastania.

Do pseudologii zaliczamy także fabulacje, czyli wspomnienia przekształcone baśniowo – skłonność do zmyślania nieprawdziwych wydarzeń, w którym odgrywało się centralną rolę. Innym terminem podobnym do mitomani są urojenia, czyli zaburzenia treści myślenia polegające na fałszywych sądach, odpornych na wszelką argumentację drugiej strony. Istnieje wiele typów urojeń, które głównie charakterystyczne są dla schizofrenii.

Rozpoznanie i leczenie mitomanii opiera się na specjalnych sesjach terapeutycznych.

Przyczyny mitomanii

Przyczyny mitomanii nie zostały do końca poznane. Wiadomo na pewno, że skłonność do pseudologii fantastycznej wykazują osoby z pewnymi zaburzeniami osobowości i że skłonność do mówienia nieprawdy i zatajania prawdy zaczyna się kształtować we wczesnej młodości. Badacze podają hipotezę, iż obniżona samoocena może prowadzić do potrzeby kompensacji swoich kompleksów w postaci wymyślonych historii.

Osoby, które w dzieciństwie doświadczyły kontaktu z pewnymi schorzeniami w rodzinie, jak alkoholizm, choroba psychiczna, rodzic z kryminalną przeszłością lub prowadzący rozwiązły tryb życia, częściej wykazują większą predyspozycję do rozwinięcia mitomanii. W innych badaniach wykazano korelację między głębokim, przykrym doświadczaniem emocjonalnym, którego chory nie akceptuje (bardzo często wynikało to z nieudanego życia lub przeżycia przykrego zdarzenia seksualnego).

W przeprowadzanych badaniach natomiast wykazano także, że mitomanii z całą pewnością się nie dziedziczy. Warto jednak zwrócić uwagę, że osoby cierpiące na zespół Delbrücka to nie są osoby zazwyczaj cierpiące na padaczkę, chorzy umysłowo czy niedorozwinięci. Nie jest to również związane z przestępczością, chociaż osoby naruszające prawo mają bardzo dobrze wykształconą umiejętność posługiwania się manipulacją i kłamstwem. Niektórzy autorzy tekstów na temat kłamstwa patologicznego uważają, że skłonność do mitomanii to po prostu cecha osobowości.

Mówienie nieprawdy może także towarzyszyć osobom cierpiącym na ADHD. Psychologowie i psychiatrzy w swoich obserwacjach wysnuwają także hipotezy, iż trauma przeżyta w dzieciństwie bądź okresie dojrzewania, a także przebyte bądź toczące się choroby organiczne mózgu mogą prowadzić do częstszego występowania u tych osób zespołu Delbrücka.

Patologiczna skłonność do kłamania została opisana w połączeniu z licznymi chorobami psychicznymi, np. w chorobie afektywnej dwubiegunowej czy schizofrenii. U dzieci także może występować skłonność do opowiadania zmyślonych historii, jest to jednak okres przejściowy, dotyczy głównie dzieci młodszych, które często żyją pochłonięte treścią bajek i baśniowych przygód. Zjawisko to ustępuje samoistnie i nie należy się nim martwić.

Kłamstwo patologiczne – dlaczego mitoman kłamie?

Mitomania wystąpić może w każdym wieku. U najmłodszych dzieci zazwyczaj ma charakter przejściowy i związana jest z życiem dzieci w świecie baśni i bajek (tzw. fantazjowanie dziecięce). Trzeba zaznaczyć, że dzieci nie wyrządzają swoimi wyimaginowanymi historiami krzywdy rodzicom i innym osobom z otoczenia.

U osób starszych problem jest dużo poważniejszy. Osoba patologicznie mówiąca nieprawdę, kłamie zazwyczaj w celu pokazania siebie jako osoby w dużo lepszym świetle, np. mitoman kłamie, że jest profesorem na wyższej uczelni, będąc tak naprawdę osobą z niższym wykształceniem bez zatrudnienia. Kłamca może twierdzić, że jego majątek to piękny dom z basenem, a tak naprawdę mieszka w starej zniszczonej kamienicy. Jeśli mitomanowi zwróci się uwagę, że mówi niestworzone rzeczy, nie jest w stanie tego zaakceptować i brnie w swoje kłamstwa dalej.

Kłamcy patologiczni oszukują ludzi także w celu uzyskania korzyści, np. kłamca opowiada szefowi, że jego rodzice zginęli w wypadku samochodowym i musi jechać na ich pogrzeb, by otrzymać dni wolne. Rzecz jasna, rodzice mitomana żyją i mają się w dobrym zdrowiu.

Zdarza się także, że dana osoba kłamie w celu popsucia reputacji innych osób. Gdy np. lekarz nie zgodzi się na wyraźne żądanie na wypisanie recepty lub skierowania na badanie, wówczas mitoman w odwecie może posłużyć się kłamstwem w ocenie osiągnięć zawodowych owego specjalisty. Każdy argument podważający opinię mitomana będzie kolejną zachętą do dalszego mówienia nieprawdy (w tym przypadku na temat lekarza).

Objawy mitomanii – jak rozpoznać mitomana?

Mitoman to osoba, która najczęściej charakteryzuje się niżej opisanymi cechami.

• Wysokie zdolności konwersacyjne (zdolności mówcze) – kłamca patologiczny to osoba wyróżniająca się bardzo dużymi zdolnościami językowymi, z których zazwyczaj zdaje sobie doskonale sprawę. Przykładowo, chorzy poproszeni o napisanie opowiadania bardzo często piszą bardzo barwne, długie i ciekawe opowiadania niebanalnym językiem. Nie oznacza to oczywiście, że każda osoba mająca duże zdolności językowe będzie miała skłonności do mitomanii.
• Doskonale wczuwa się w odgrywane przez siebie role. Często podejmuje często czasochłonne wysiłki, aby wcielić swoje wyobrażenia w życie. Osoby cierpiące na chorobę Delbrücka są bardzo kontaktowe, szybko nawiązują nowe znajomości.
• Mitoman często przyjmuje w nich ważne, bohaterskie role. Potrafi reagować na pytania i wątpliwości spontanicznie, urozmaicając swoje opowieści. Uważa, że zyskuje tym większą aprobatę u odbiorców.
• Głęboko zakorzeniony egocentryzm, czyli nadmierne samouznanie, brak sympatii w stosunku do innych ludzi i nieliczenie się z ich opinią. Chorzy bardzo często przypisują sobie bohaterskie działanie i właśnie takie heroiczne postępowanie zajmuje główne miejsce w ich opowieściach.
• Przeciętny poziom zdolności pamięciowych i większa skłonność do popełnia błędów, np. w specjalnych testach wiarygodności świadków sądowych. Cechą charakterystyczną mitomanów jest także to, że są zazwyczaj odporni na fałszywe sugestię, które im się podaje.
• Badania wykazały również, że większość wśród kłamców patologicznych stanowią kobiety. Udowodniono, że osoby płci żeńskiej mają większą tendencję do rozmijania się z prawdą

Mitomania – leczenie

W celu rozpoznania kłamcy patologicznego podstawowe znaczenie ma rozmowa specjalisty z chorym i weryfikacja prawdomówności pacjenta. W niektórych przypadkach diagnozę można postawić już po pierwszym spotkaniu, w innych potrzebna jest bardziej szczegółowa analiza i większa ilość przeprowadzonych rozmów z psychologiem.

Leczenie mitomanii i pacjentów, których charakteryzuje kłamstwo patologiczne jest bardzo trudne. Staje się jeszcze trudniejsze, gdy pacjent nie jest w stanie zdać sobie sprawy ze swoich zaburzeń. Najskuteczniejsze efekty w leczeniu mitomanii przynosi terapia, gdy chory cierpiący na pseudologię jest świadomy problemów, z jakimi się boryka oraz chce przestać kłamać. Podstawową opcją leczenia są psychoterapie modyfikujące zachowania pacjentów. Psychoterapia jest czasochłonna, wymaga wielu spotkań. Terapeuta musi opracować dostosowany indywidualnie program terapeutyczny. W razie potrzeby pacjent musi też rozważyć rozszerzenie zajęć o sesje w parach lub rodzinne.

Psychoterapeuta współpracujący z chorymi na zespół Delbrücka powinien cechować się dużym zasobem cierpliwości. Ważne jest także współpraca z członkami rodziny pacjenta. Muszą oni uświadomić sobie, że jest to choroba, którą należy poddać terapii. Wymaga to od nich empatii oraz cierpliwości w stosunku do chorego. Niejednokrotnie krewni potrzebują w tej sytuacji wsparcia psychologicznego.

Leczenie zespołu Delbrücka nie polega na poddawaniu pacjentów farmakoterapii. Nie ma leku na mitomanię. Jednakże należy pamiętać, że jeżeli zaburzeniom osobowości towarzyszą stany, które można leczyć (np. zaburzenia lękowe, nerwice, schizofrenia, choroba afektywna dwubiegunowa), należy włączyć leczenie farmakologiczne, które może być bardzo pomocne.

Pseudologia a inne choroby psychiczne

Rozpoznanie zespołu Delbrücka wymaga dłuższego postępowania oraz dokładnej weryfikacji historii pacjenta. Bardzo pomocna może okazać się rodzina i przyjaciele chorego, którzy mogą powiedzieć więcej o jego życiu. Dokładny wywiad zebrany od krewnych a także od mitomana oraz obserwacja w oddziale pomogą w postawieniu rozpoznania. Jeżeli dostrzeżemy objawy patologicznego kłamstwa u kogoś z członków rodziny, należy podejrzewać omawiany zespół i dyskretnie przekonać go, by udał się do specjalisty. Ludzie cierpiący na pseudologię wymagają wykwalifikowanej terapii.

Specjaliści wszystkich dziedzin medycyny będą od czasu do czasu konfrontowani z niewiarygodnymi historiami pacjentów. Warto zastanowić się, jak odróżnić patologiczne kłamstwa mitomanów od innych objawów psychopatologicznych. Patologiczne kłamstwa należy różnicować np. z konfabulacjami, urojeniami czy symulacją. Konfabulacja może początkowo wyglądać jak mitomania, jednakże tutaj pacjenci mają problemy z pamięcią, zapominają swoje wcześniejsze kłamstwa i zastępują je nowymi. Mitoman natomiast trzyma się swojej wersji kłamstw, nie zapomina ich, przez co wydaje się być zdrowy i wiarygodny.