Zaburzenia psychotyczne – przyczyny, objawy, rodzaje, leczenie

Czym są zaburzenia psychotyczne?

Zaburzenia psychotyczne są stanem charakteryzującym się ciężką dezintegracją wielu różnych aspektów psychicznego funkcjonowania. Objawy psychotyczne będące nieodłącznym elementem psychozy uniemożliwiają więc prawidłowe postrzeganie rzeczywistości, własnej osoby i otoczenia. Zachowania psychotyczne są przez społeczeństwo traktowane jako wyraz skrajnego szaleństwa, które swoją absurdalnością oraz ekscentryzmem przekracza granice zrozumienia i akceptacji. Zaburzenia postrzegania rzeczywistości oraz zaburzenia percepcji i kojarzenia definiujące stan psychotyczny niemal zawsze powodują długotrwałą izolację chorego w jego własnym świecie.

Występowanie zaburzeń psychotycznych jest często utożsamiane ze schizofrenią, chociaż również inne choroby psychiczne mogą objawiać się dziwacznymi zachowaniami, doznaniami czy myślami oddzielającymi psychotyka od obiektywnej rzeczywistości. Psychotyk, czyli osoba cierpiąca na psychozę, w trakcie epizodu psychotycznego ulega typowej dezadaptacji życiowej, która dotyczy związków z innymi ludźmi, aktywności zawodowej oraz samodzielności.

Na czym polega syndrom sztokholmski?

Zaburzenia psychotyczne – objawy

Życie psychiczne człowieka w uproszczeniu można ująć w trzy różne wymiary:

• wymiar poznawczy, który określa zdolność do percepcji i rozumienia otoczenia,
• wymiar emocjonalno-motywacyjny,
• wymiar wykonawczy obejmujący zdolność do planowania i przeprowadzania świadomych, celowych i niezależnych działań.

Zaburzenia psychotyczne typowe dla różnych rodzajów psychozy powodują załamanie się powyższych sfer życia psychicznego. Przewlekłe oraz ostre zaburzenia psychotyczne przyczyniają się zatem do rozwoju heterogennych zespołów psychopatologicznych, których objawami są:

• zaburzenia spostrzegania, do których należą: złudzenia (iluzje) patologiczne, omamy i omamy rzekome (inaczej halucynacje i pseudohalucynacje), depersonalizacja (poczucie „obcości” swojego ciała) oraz derealizacja (poczucie „obcości” świata);
• zaburzenia myślenia: treści (urojenia, idee nadwartościowe, myśli natrętne), logiki (myślenie paralogiczne, dereistyczne – oderwane od rzeczywistości, myślenie magiczne, ambiwalencja myślenia – współwystępowanie sprzecznych myśli), oraz zaburzenia toku myślenia (tempa myślenia, ilości myśli lub ich struktury);
• zaburzenia uwagi, czyli zdolności do kierowania i utrzymywania procesu poznawczego na określonym bodźcu lub działaniu;
• zaburzenia pamięci ilościowe oraz jakościowe;
• zaburzenia funkcji wykonawczych oraz aktywności ruchowej;
• zaburzenia osobowości, nastroju i emocji; zaburzenia osobowości mają ogromny wpływ na przebieg stanu psychotycznego; niektóre z nich, np. osobowość typu borderline (z pogranicza) lub osobowość lękliwa w sytuacjach stresowych, traumatyzujących staje się bardziej podatna na krótkotrwałe objawy psychozy i epizody utraty kontaktu z rzeczywistością; osobowość psychotyczna (a właściwie psychopatyczna lub dyssocjalna) przede wszystkim wiążę się z niską wrażliwością na normy społeczne, brakiem empatii, chłodem emocjonalnym, natomiast nie predysponuje do rozwoju psychozy;
• zaburzenia świadomości, do powstawania których najczęściej przyczyniają się psychozy somatogenne (wynikające z chorób somatycznych np. neurologicznych) oraz endogenne (niezwiązane z czynnikami zewnętrznymi).

Sprawdź również: Amfetamina – jak działa ten narkotyk i czy można się od niego uzależnić?

Jakie są rodzaje psychoz?

Psychoza (gr. psyche – dusza, osis – szaleństwo) powoduje, że osoba, która ją przeżywa nie potrafi odróżnić rzeczywistości od chorobowo zmienionego obrazu świata i samego siebie. Zaburzenia psychotyczne możemy podzielić ze względu na czas ich trwania i początek objawów wytwórczych oraz biorąc po uwagę zmiany w sposobie zachowania danej osoby.

Przewlekłe zaburzenia psychotyczne

Przewlekłe zaburzenia psychotyczne rozwijają się stopniowo, w ciągu kilku tygodni, a nawet miesięcy. Psychotyzm o skrytym początku często obserwowany jest w schizofrenii. Psychoza paranoidalna w tej chorobie charakteryzuje się pozytywnymi objawami wytwórczymi (nielogiczne urojenia, omamy), które niekiedy przypominają lęk psychotyczny (np. wrażenie bycia obserwowanym, bezzasadne posądzanie swoich współpracowników o złe zamiary).

Schizofrenia jako psychoza endogenna cechuje się zupełnym brakiem wglądu w objawy psychotyczne. Wraz z postępem choroby do zaburzeń psychotycznych dołączają objawy negatywne, takie jak bladość emocjonalna, anhedonia (utrata zdolności do odczuwania przyjemności), apatia, ambitendencja (sprzeczne dążenia), autyzm (wycofanie się z kontaktów z otoczeniem), rozkojarzenie.

Ostre zaburzenia psychotyczne

Ostre zaburzenia psychotyczne pojawiają się nagle, w ciągu kilku dni – godzin. Ostry epizod psychotyczny zaklasyfikowano do grupy wielopostaciowych zespołów zaburzeń spostrzegania, które są wyraziste, lecz ulegają szybkim zmianom, z dnia na dzień lub nawet z godziny na godzinę. Nie spełniają więc tzw. kryterium czasowego rozpoznania schizofrenii, gdyż trwają krócej niż miesiąc. Do ostrych zaburzeń psychotycznych należą m. in. psychoza po narkotykach (głównie do amfetaminie, kokainie, mefedronie, halucynogenach), psychoza reaktywna (w odpowiedzi na bardzo silny stres) oraz mania z objawami psychozy. Mania psychotyczna, poza nielogicznymi objawami wytwórczymi, wyróżnia się także wzrostem aktywności psychoruchowej, nadmiernym poczuciem własnej wartości („mogę zrobić wszystko”), niedostrzeganiem zagrożeń oraz podejmowaniem przez chorego absurdalnych decyzji.

Psychoza organiczna

Psychoza organiczna, nazywana także halucynozą organiczną, najczęściej spowodowana jest chorobą mózgu lub ogólnym zaburzeniem somatycznym (np. głębokimi zaburzeniami elektrolitowymi częstymi u starszych osób). Organiczne (somatogenne) zaburzenia psychotyczne rozwijają się w ciągu kilku tygodni po wystąpieniu choroby podstawowej. W ich obrazie klinicznym dominują omamy (halucynacje), czyli fałszywe wrażenia zmysłowe, głównie wzrokowe, słuchowe i węchowe.

Zaburzenia psychotyczne u dzieci

Psychoza dziecięca występuję rzadko, lecz zawsze poważnie zakłóca funkcjonowanie i rozwój danego dziecka. Zaburzenia psychotyczne u dzieci przeważnie mają charakter tzw. schizofrenii wczesnodziecięcej. Choroba ta rozwija się skrycie, do 6. roku życia nie występują urojenia, czyli fałszywe, niemające pokrycia w rzeczywistości myśli. Jako pierwsze mogą natomiast pojawić się objawy negatywne, które powodują wycofanie się dziecka z grupy rówieśniczej, problemy z nauką, osłabienie relacji uczuciowych z rodzicami, przygnębienie, apatię. Zaburzenia psychotyczne u dzieci nie mają zatem wyrazistych cech dziwaczności czy absurdalności, a do rozwinięcia objawów psychotycznych typowych dla osób dorosłych mija nawet do 5. lat. Taki przebieg psychozy dziecięcej opóźnia jej właściwe rozpoznanie i włączenie odpowiedniego leczenia.

Leczenie zaburzeń psychotycznych

Lekarz psychiatra stawia rozpoznanie zaburzeń psychotycznych na podstawie wywiadu i badania psychiatrycznego. W przypadku ostrych zaburzeń psychotycznych zebranie wywiadu może okazać się niemożliwe ze względu na brak logicznego kontaktu – wówczas w miarę możliwości rozmowę przeprowadza się z najbliższym otoczeniem pacjenta.

Leczenie zaburzeń psychotycznych obejmuje: farmakoterapię mającą na celu opanowanie objawów i zapobieganie nawrotom, psychoedukację pacjentów i ich rodzin oraz rehabilitację psychiatryczną ułatwiającą powrót co codziennego funkcjonowania. W przypadku psychozy po narkotykach niezbędnym elementem jest natomiast leczenie odwykowe. Leki przeciwpsychotyczne stanowią podstawę terapii każdej endogennej psychozy.

Leczenie pierwszego epizodu psychotycznego należy rozpocząć jak najwcześniej od doustnego podawania leku przeciwpsychotycznego w najmniejszej skutecznej dawce. Lek przeciwpsychotyczny ma za zadanie hamować transmisję dopaminergiczną w mózgu oraz w mniejszym stopniu wpływać także na inne neuroprzekaźniki odpowiedzialne za powstawanie objawów psychotycznych. Leki atypowe, tzw. neuroleptyki nowej generacji (arypiprazol, risperydon, olanzapina i inne) są stosowane najczęściej, gdyż charakteryzują się większym bezpieczeństwem i tolerancją niż leki starszej generacji.

Lekiem „ostatniej szansy” w przypadku lekoopornej schizofrenii jest klozapina mająca szereg ograniczeń wynikających z jej groźnego działania niepożądanego – agranulocytozy, czyli spadku liczby granulocytów obojętnochłonnych (neutrofilów) we krwi.