Osobowość psychopatyczna – przyczyny, cechy, objawy, test, leczenie, związki

Osobowość psychopatyczna a zaburzenia osobowości

Wśród różnych opisywanych zaburzeń osobowości w medycznych klasyfikacjach (ICD-10 czy DSM-IV) znaleźć można było m.in. takie zaburzenia, jak osobowość dyssocjalna czy osobowość antyspołeczna, potocznie określane jako psychopatia, osobowość psychopatyczna czy psychopatyczne zaburzenie osobowości (lub: antyspołeczne zaburzenie osobowości). W najnowszej edycji Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-11) nie wyróżnia się już konkretnych typów zaburzeń osobowości, a stawia się diagnozę zaburzenia z jedną lub więcej dominującymi, nieadaptacyjnymi cechami charakteru. Niemniej jednak, na poczet tego artykułu, będziemy dalej używać sformułowań – osobowość psychopatyczna czy psychopata.

Czym różni się psychopata od socjopaty?

Choć czasami pojęcia osobowości dyssocjalnej, antyspołecznej oraz psychopatycznej traktowane są jako synonimy, to jednak są to w rzeczywistości nieco odrębne od siebie problemy. Aby to jak najprościej zobrazować, w przypadku tych trzech jednostek można powiedzieć, że rys psychopatyczny prowadzi do największego stopnia zaburzeń.

Psychopatia a socjopatia – jakie są różnice?

Ogólnie przyjmuje się, że pojęcia te są powiązane, ale nie są sobie tożsame. Otóż u człowieka z socjopatią występują różne nieprawidłowości związane z tym, iż jest on określany jako socjopata. Cechy takiego człowieka to m.in. zachowania antyspołeczne – ignorowanie społecznych norm czy potrzeb innych ludzi. Występujące jednak u socjopaty objawy nie przybierają tak dużego nasilenia, jak to ma miejsce w przypadku osobowości psychopatycznej.

Psychopatia – przyczyny osobowości psychopatycznej

Co doprowadza do występowania osobowości psychopatycznej? Niektóre gry komputerowe, a może nieodpowiednie filmy, które oglądane są przez dzieci? Jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, jakie jest podłoże tego problemu, zwyczajnie nie ma.

Do psychopatycznych zaburzeń osobowości przyczynić się mogą zarówno geny, jak i różne nieprawidłowości, które mają miejsce w trakcie wychowywania człowieka. Chłód emocjonalny ze strony rodziców czy też narażenie na przemoc mogą – szczególnie u osób predysponowanych – prowadzić do rozwoju osobowości psychopatycznej. Istnieje też prawdopodobieństwo, że jeżeli w rodzinie jest już obecny psychopata (np. jest nim psychopatyczna matka), to może mieć to wpływ na rozwinięcie się psychopatii u jej dziecka.

Trudno jest jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, kim jest psychopata. Charakterystyka zaburzenia bywa dość niejednoznaczna, zakres przejawianych przez różnych psychopatów problemów również bywa różny. Między innymi właśnie niejednoznaczności co do samej definicji psychopatii są powodem trudności w określeniu przyczyn psychopatycznych zaburzeń osobowości.

Jakie są cechy psychopaty?

Jak rozpoznać psychopatę? Z osobowością psychopatyczną związane są przede wszystkim trudności z życiem w społeczeństwie. Wspomina się tutaj chociażby o problemie, którym jest brak empatii. Człowiek nie reaguje na uczucia i emocje innych osób, wyjątkowo trudno jest mu więc właściwie funkcjonować pośród nich.

Zachowania psychopatyczne obejmują również totalne ignorowanie społecznych norm czy zasad prawnych, częste kłamanie (nawet nieuzasadnione) czy też manipulowanie innymi ludźmi. Mamy tu do czynienia z poważnymi deficytami rozumienia innych ludzi.

Profil psychopaty zauważalny może być zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Zdarza się tak, że bardzo zmartwieni rodzice określają swojego potomka mianem „dziecko psychopata”. Objawy przypominające psychopatię owszem, mogą pojawiać się u małoletnich, aczkolwiek w ich przypadku rozpoznaje się wtedy nie problem, którym byłaby psychopatia u dzieci, ale zaburzenia zachowania. Jeżeli jednak cechy psychopatyczne u dzieci utrzymują się w wieku dorosłym, to wtedy możliwe jest już postawienie diagnozy „psychopatyczne zaburzenia osobowości” (ICD 10) lub „ciężkie zaburzenie osobowości” (ICD 11).

Psychopata – objawy. Co może sugerować psychopatię?

Różne krążą mity na temat tego, co można zaobserwować u kogoś, u kogo stwierdza się problem, którym jest psychopatia. Objawy, które są podawane przez zapytanych o psychopatów ludzi, to np. oczy psychopaty czy maska psychopaty.

Prawda jest jednak taka, że ten specyficzny rodzaj zaburzenia osobowości rozpoznaje się przede wszystkim wtedy, gdy stwierdzi się odchylenia w sferze, którą jest zachowanie psychopaty.

Wśród cech charakterystycznych tego zaburzenia wymienia się przede wszystkim:

• utrzymującą się niezdolność do stworzenia trwałego związku z drugim człowiekiem;
• przedmiotowe traktowanie partnerów seksualnych;
• okrucieństwo (np. w stosunku co zwierząt);
• ignorowanie ogólnie przyjętych norm czy przepisów prawa;
• brak poczucia winy czy wstydu;
• brak wyrzutów sumienia;
• popełnianie ciągle tych samych błędów nawet wtedy, kiedy psychopatę czeka za nie kara;
• brak zrozumienia emocji innych ludzi;
• trudności z wyciąganiem wniosków na bazie przeżytych doświadczeń;
• koncentrację na teraźniejszości z brakiem planowania przyszłości;
• nieodczuwanie lęku;
• nieumiejętność tworzenia planów życiowych;
• częste kłamanie (nawet całkowicie bez powodu);
• potrzebę ciągłego odczuwania satysfakcji (niezależnie od tego, czy jednocześnie prowadzi to do jakiejś krzywdy dla innych ludzi;
• manipulowanie innymi osobami.

Czasami zdarza się, że człowiek zaczyna zadawać sobie pytanie: czy jestem psychopatą? Jeżeli takie pytanie pada, to najprawdopodobniej nie – psychopatę cechuje całkowity brak krytyki w stosunku co do swojej osoby i swoich działań.

Psychopata – test

W różnych źródłach można natknąć się na rozmaite psychotesty, których wynik może sugerować m.in. to, że czyjaś osobowość to osobowość psychopatyczna. Test tego rodzaju nie udzieli jednak pewnej odpowiedzi na pytanie, czy taki problem rzeczywiście u pacjenta istnieje.

Diagnozę osobowości psychopatycznej można postawić dopiero po przeprowadzeniu specjalistycznych testów osobowości. Przykładami testów, które znajdują wykorzystanie wtedy, gdy pada podejrzenie „osobowość psychopaty”, są Skala Skłonności Psychopatycznych (PCL-R), Inwentarz Osobowości Psychopatycznej (PPI) oraz Kompleksowa Ocena Osobowości Psychopatycznej (CAPP).

Związek z psychopatą – po czym rozpoznać psychopatę?

Możliwościami leczenia psychopatii szczególnie zainteresowane mogą być te osoby, które żyją z kimś, kto ma osobowość psychopatyczną.

Psychopata w domu spotykany jest zdecydowanie częściej, niż można by przypuszczać. Nierzadko dzieje się tak, że partner psychopaty przez długi czas nie zauważa tego problemu. Taka sytuacja może wynikać z tego, że psychopata potrafi doskonale się maskować (stąd użyte wcześniej określenie – maska psychopaty), uwodzić, niejako oczarowywać swojego wybranka. Czynić to może zarówno psychopatka, jak i mąż psychopata. Jednocześnie zwykle zależy im na osiąganiu korzyści tylko dla siebie.

Psychopata może ranić (nawet celowo), czy stale okłamywać swojego partnera. Związek z psychopatą owszem, jest możliwy, ale jeżeli nie chce on podjąć się terapii, to ostatecznie może się okazać, że najlepsze będzie zakończenie takiej relacji uczuciowej. Nie warto dopuszczać do sytuacji, gdzie ostatecznie może dojść do tego, że sami zaczniemy odczuwać, że staliśmy się kimś, kim jest ofiara psychopaty.

Jak postępować z psychopatą – czy da się z nim żyć?

Psychopata w pracy czy w domu – taka sytuacja jest jak najbardziej możliwa. Czy da się jednak normalnie funkcjonować z psychopatą? Zdecydowanie można powiedzieć, że raczej o to ciężko. Chociażby rozwód z psychopatą może nie być prosty – osobowość psychopatyczna będzie dążyła do tego, aby osiągnąć dla siebie jak najwięcej korzyści. Nie zawaha się przed niczym, nawet przed całkowitym poniżeniem małżonka, byle tylko jego dobro zostało zaspokojone.

Ze względu na takowe i wiele innych zagrożeń, które mogą być związane z życiem psychopatą, zalecić można jedno. Zawsze można podjąć próby namówienia pacjenta z psychopatycznym zaburzeniem osobowości na leczenie. Jeżeli prośby nie skutkują, to – nawet pomimo uczuć – może się okazać, że najrozsądniejszą opcją będzie zakończenie związku z psychopatą.

Leczenie psychopatii. Czy psychopatę można wyleczyć?

Pojawia się pytanie: czy istnieją szanse na uzyskanie poprawy funkcjonowania w przypadku problemu, którym jest osobowość psychopatyczna? Leczenie owszem, jest tutaj możliwe, aczkolwiek wyjątkowo często spotykane są w jego trakcie różne trudności. Otóż przede wszystkim pacjent – który w końcu ma problemy z krytyczną oceną własnych zachowań – nie widzi zwykle potrzeby korzystania z terapii. Jeżeli już ją zacznie, to wyjątkowo często zdarza się mu ją przerywać, czasami po nawet bardzo krótkim czasie jej prowadzenia.

Ogólnie jednak rzeczywiście – możliwa jest pomoc osobom, które zmagają się z tym zaburzeniem osobowości. Leczenie polega tutaj przede wszystkim na różnych oddziaływaniach terapeutycznych. Pomocniczo w leczeniu psychopatii pacjentom mogą być zalecane różne farmaceutyki. Leczenie farmakologiczne w przypadku psychopatii stosowane jest jednak zwykle dopiero wtedy, kiedy pojawiają się u pacjenta jakieś dodatkowe zaburzenia, np. zaburzenia depresyjne czy duża tendencja do zachowań agresywnych.