Temperament – czym jest?
Istnieje wiele koncepcji temperamentu. Przykładowo, badaczka Mary Rothbart definiuje go jako biologicznie uwarunkowane różnice indywidualne w zakresie samoregulacji oraz reaktywności na bodźce. Jednak historia psychologii pokazuje, że badacze mieli różne pomysły na to, z czego się biorą różnice międzyludzkie, jeśli chodzi o cechy i zachowania człowieka. W pierwszej połowie XX wieku popularne były na przykład tak zwane typologie konstytucjonalne wiążące typy temperamentu z... budową ciała. Choć pomysł ten definitywnie upadł, wciąż nie ma jednoznacznej definicji temperamentu.
Na pewno jedną z bardziej znanych klasyfikacji jest typologia Hipokratesa–Galena dzieląca typy temperamentu na: sangwinika, flegmatyka, choleryka i melancholika. Ta starożytna koncepcja jest jednak dość prosta. W rzeczywistości struktura temperamentu charakteryzuje się znacznie większym zróżnicowaniem, a cechy temperamentu nie są tak łatwe do opisania. Stąd mnogość teorii i kwestionariuszy do oceny temperamentu, w tym znany i ceniony na świecie polski kwestionariusz Formalna Charakterystyka Zachowania – Kwestionariusz Temperamentu FCZ KT.
Cechy temperamentu – najważniejsze informacje
Choć trudno powiedzieć, która z definicji temperamentu miałaby być najlepsza, część informacji powtarza się w zasadzie w każdej z koncepcji. Możemy więc przyjąć, że temperament jest względnie stały i podlega kształtowaniu się już w okresie niemowlęcym. Już wtedy można zauważyć u dzieci pewne charakterystyczne cechy i różnice w zachowaniu. Temperament ma podłoże zarówno biologiczne, jak i środowiskowe.
Wiemy również, że posiadają go również zwierzęta, dzięki czemu mają one różne cechy i przejawiają różne zachowania.
Choć istnieją różne typologie temperamentu, stanowi on indywidualny zespół cech danego człowieka. Pojęcia związane z temperamentem to, między innymi:
aktywność i reaktywność emocjonalna (czyli w skrócie – nasza wrażliwość oraz odporność na bodźce emocjonalne z zewnątrz),
wrażliwość sensoryczna,
wytrzymałość,
perseweratywność (skłonność do powtarzalności zachowania).
Stopień natężenia tych cech specjalista jest w stanie ocenić za pomocą odpowiedniego kwestionariusza temperamentu. Różne doznania zmysłowe i zjawiska psychiczne tworzą strukturę temperamentu, która ma określoną charakterystyką i konsekwencje. Na przykład, u osoby o niskiej wytrzymałości może pojawić się większa skłonność do zaburzeń lękowych.
Cechy temperamentu – różnice indywidualne
Warto pamiętać, że choć temperament częściowo ma podłoże biologiczne i kształtuje się już u małego dziecka, możliwe są w nim pewne zmiany. Wspomniana Mary Rothbart zakłada, że z wiekiem dziecko uczy się kontrolować reaktywność, gdyż zwiększa się poziom samoregulacji – tym samym, ta druga zmienna ma większy modyfikujący wpływ na zachowania człowieka. Inną ważną rzeczą jest fakt, że nie istnieje temperament lepszy lub gorszy – choć przyjęło mówić się o kimś, że ma tak zwany temperament trudny, same cechy temperamentu nie mogą być dzielone na lepsze lub gorsze. To ich natężenie może prowadzić ewentualnie do problemów, które będą wymagać wizyty u specjalisty.
Przeczytaj rónież
Osobowość wieloraka – przyczyny, objawy, leczenie
Osobowość – czym jest?
W psychologii osobowość jest uważana za strukturę głębszą i bardziej skomplikowaną niż temperament. Choć również ma podłoże biologiczne, większą rolę w jej kształtowaniu odgrywa doświadczenie i środowisko.
Osobowość kształtuje się w dzieciństwie, okresie dojrzewania i młodym dorosłym życiu – a niektórzy naukowcy sądzą, że pewne zmiany zachodzą całe życie.
W badaniach naukowych również znajdziemy rozbieżne informacje, jeśli chodzi o wiek, w którym finalnie kończy się rozwój osobowości – według niektórych to okolice dwudziestego roku życia, według innych – dwudziestego siódmego. Umownie jest to wczesny etap dorosłości.
Cechy osobowości – jakie są?
Termin „osobowość” często stosowany jest wymiennie z potocznym pojęciem „charakter”. Nie zawsze jednak oznacza to samo. Niektórzy badacze podkreślają różnice między osobowością a charakterem – osobowość miałaby odzwierciedlać się w działaniu, podczas gdy do charakteru miałyby przynależeć również etyka czy morale.
Tak, jak wspomniano wyżej, w kształtowaniu się osobowości można dostrzec wyraźny wpływ środowiska, warunków, w jakich dorasta dziecko i tego, jakie zachowania były wzmacniane przez opiekunów, a jakie nie. Osobowość również ma wiele typologii, jednak gdy przyjrzymy się im bliżej, możemy zauważyć pewne cechy wspólne.
Cechy osobowości to:
towarzyskość (lub jej brak),
sumienność (lub jej brak),
otwartość na nowe doświadczenia i zmiany stylu myślenia,
życie emocjonalne (niska lub wysoka neurotyczność, czyli negatywne emocje),
ugodowość (łatwe przystosowanie się do otaczających warunków) lub jej brak.
Tak naprawdę człowiek posiada każdą z tych cech, jednak podobnie jak w przypadku temperamentu – liczy się ich natężenie. Możemy więc być bardziej lub mniej sumienni, bardziej lub mniej neurotyczni, i tak dalej.
Przeczytaj również
Osobowość zależna – przyczyny, objawy, test, leczenie
Cechy temperamentu a cechy osobowości – różnice indywidualne w psychologii
Gdy mówimy o temperamencie, przywołujemy pojęcia takie, jak: siła reaktywności, aktywność, wrażliwość czy wytrzymałość, a więc kojarzące się również z fizjologią człowieka. Osobowość to nieco inne skojarzenia i cechy – otwartość myślenia, sumienność czy ugodowość. Te pojęcia charakteryzują umiejętności, w których kształtowaniu odgrywają rolę również doświadczenia, które spotkały nas w dotychczasowym życiu. Teoretycznie, doświadczenia mogą mieć swój udział także w przypadku, jeśli chodzi o temperament. Należy jednak pamiętać, że aktywność czy siła reaktywności kształtują się już w okresie niemowlęcym, siłą rzeczy – doświadczeń życiowych jest mniej i nie odgrywają one tak dużej roli.
Inną ważną cechą różniącą temperament i osobowość czy charakter jest to, że temperament jest względnie stały.
Reaktywność emocjonalna czy aktywność pozostają takie same mniej więcej przez całe życie. Z kolei osobowość może się zmieniać na różnych etapach życia, choć zmiany osobowościowe nie są łatwe. Jednak dzięki tej elastyczności możliwa jest psychoterapia zaburzeń osobowości – choć nierzadko długa i trudna, pozwala zmieniać natężenie cech osobowości i w efekcie, ułatwiać funkcjonowanie pacjentaCzy temperament wpływa na osobowość?
Z pojęcia temperamentu wynika, że kształtuje się on we wczesnym dzieciństwie. Czy więc temperament wpływa na osobowość? Badacze twierdzą, że to fundament, na którym buduje się głębsza i bardziej skomplikowana struktura cech osobowości. Cechy temperamentu wpływają więc na cechy osobowości i charakteru, a temperament i charakter mają wiele wspólnego. Można zakładać, że osoba z wysoką reaktywnością emocjonalną i niską wytrzymałością, stanie się neurotyczna.
Jednak wpływ temperamentu to nie wszystko. Charakter i zachowania człowieka kształtuje również wpływ środowiska, jego warunki, relacje z innymi ludźmi. Choć temperament i charakter mają więc wiele wspólnego, nie oznacza to, że nasz charakter przesądzony jest już od wczesnego dzieciństwa. Nawet u osób z podobnym temperamentem pojawiają się różnice, jeśli chodzi o zachowania i osobowość. Badacze z dziedziny psychologii wyjaśniają, że w ten sposób najłatwiej widać wpływ środowiska na nasze cechy charakteru.
Charakter, osobowość, temperament – pojęcia podobne, lecz nie tożsame
Na podstawie powyższych różnic możemy zauważyć, że cechy temperamentu nie są do końca tożsame z cechami osobowości – osobowość i temperament to różne struktury. Obie są jednak wyrażane w działaniu człowieka poprzez zachowania i stanowią wypadkową czynników biologicznych i środowiska. Charakter jest definicją częściej używaną w języku potocznym – nieraz zastępuje on termin „osobowość”, jednak ze względu na jego niejednoznaczność, w pracach naukowych z psychologii częściej napotkamy tę drugą, zaś charakter będzie oznaczał całokształt ludzkiego zachowania i myślenia. W tym kontekście cechy charakteru to na przykład bycie uczciwym i nieugiętym.
Warto pamiętać, że cechy temperamentu czy charakteru same w sobie nie są ani złe, ani dobre – to ich natężenie wpływa na zachowania człowieka, które mogą z kolei być modelowane poprzez psychoterapię. Jeśli wydaje nam się, że nasz własny charakter stoi nam na drodze, warto odwiedzić specjalistę i porozmawiać o odpowiedniej pomocy psychologicznej.
