Czym są neurony lustrzane?
Obecnie uważa się, że neurony lustrzane to grupy komórek nerwowych, które są odpowiedzialne za naszą umiejętność uczenia się poprzez imitację oraz rozumienie działań podejmowanych przez inne osoby. Kiedy obserwujemy, jak ktoś inny wykonuje określoną czynność, w mózgu aktywują się te same obszary, które pracują, kiedy sami wykonujemy właśnie to działanie. Wyniki badań neuroobrazowania potwierdziły na przykład, że te same obszary mózgu są odpowiedzialne za wyobrażenie sobie ruchu, jak i sam ruch.
Innymi słowy, kiedy obserwujemy, że ktoś inny kopie piłkę lub biegnie, nasze ciało (a dokładniej układ nerwowy) reaguje dokładnie tak samo, jak gdybyśmy sami wykonywali aktywność fizyczną. Neurony lustrzane aktywują się też, kiedy przypominamy sobie określone działanie z przeszłości.
Oczywiście nie można poprzez obserwację zastąpić sportu. Ruch powoduje znacznie bardziej złożoną odpowiedź, aktywując m.in. układ hormonalny i odpornościowy. Co więcej, działanie neuronów lustrzanych nie powoduje, że nagle się uczymy nowej umiejętności, np. grania na instrumencie muzycznym. Można powiedzieć, że neurony lustrzane nie sprawiają, że w mózgu pojawia się „kod źródłowy” niezbędny do wykonania danej czynności. Niemniej jednak wspierają one wizualizację, obserwację i reprezentację, czyli uświadomienie sobie, że dane zjawisko istnieje i w jaki sposób przebiega.
Przeczytaj również:
Przysadka mózgowa – gdzie się znajduje? Budowa, funkcje, choroby
Dlaczego powstały neurony lustrzane?
Obecnie wskazuje się na dwie hipotezy, które uzasadniają, jak ewoluowały neurony lustrzane. Pierwsza w nich to tzw. hipoteza adaptacyjna. Zakłada ona, że neurony lustrzane pojawiają się w wyniku doboru naturalnego, wykształcając się poprzez naśladownictwo naszych przodków.
Druga teza – tzw. asocjacyjna – opiera się na założeniu, że neurony lustrzane pojawiają się w wyniku obserwacji zachowań innych osób, jakbyśmy sami wykonywali to, co one.
Naukowcy nie byli zgodni co do tego, która z tych dwóch teorii była bliższa prawdy. Dzisiaj wiadomo już, że obie są właściwe i rodzimy się z neuronami lustrzanymi, które następnie rozwijają się w ciągu życia. Niewykluczone jest też, że ta grupa komórek nerwowych rozwija się z zupełnie innej przyczyny, która dopiero zostanie poznana.
Dlaczego neurony lustrzane są ważne?
Niezależnie od tego, dlaczego i kiedy powstają neurony lustrzane, nie ulega wątpliwości, że stanowią one niezwykle istotny element naszego procesu myślowego. Jest on określany jako rozumienie intencjonalne. Kiedy na przykład obserwujemy kopanie piłki przez sportowca, nasz mózg rozumie, jaka czynność się odbywa, ale potrzebuje jeszcze wiedzieć, dlaczego tak się dzieje i co z tego wynika. Do tego służą właśnie neurony lustrzane, które pomagają przewidzieć, co się stanie w dalszej kolejności. To właśnie one uzasadniają istnienie empatii, czyli zdolności do odczuwania stanów psychicznych innych osób oraz do przyjęcia ich sposobu myślenia o rzeczywistości.
W literaturze wskazuje się, że neurony lustrzane do pewnego stopnia podlegają wytrenowaniu. Okazuje się, że u tancerzy, którzy obserwowali inne pary w tańcu, neurony lustrzane były aktywowane znacznie silniej niż u osób, które z tańcem nigdy nie miały nic wspólnego.
Przeczytaj również:
Neuralink – czym jest implant mózgowy, jak działa i w jakich chorobach może pomóc?
Znaczenie neuronów lustrzanych u dzieci
Znaczenie neuronów lustrzanych jest szczególnie istotne u dzieci, ponieważ pomaga im w wyjaśnianiu zachowań społecznych oraz w ich naśladowaniu. To kopiowanie zaś jest ewolucyjnie wdrukowane w wyniku doboru naturalnego jako warunek przetrwania. Można przyjąć, że dziecko poprzez naśladownictwo uczy się, że jeśli daną czynność wykonują inni, jest ona powszechnie aprobowana i pożądana ze społecznego punktu widzenia.
Jak działają neurony lustrzane?
Dzisiaj nikt już nie kwestionuje istnienia opisywanego rodzaju neuronów, ale mit neuronów lustrzanych nadal istnieje, jeśli chodzi o ich sposób działania. Okazuje się bowiem, że ich istnienie zidentyfikowano w różnych obszarach mózgu, w tym w:
korze przedruchowej,
drugorzędowej korze ruchowej,
korze somatosensorycznej,
ciele migdałowatym,
wzgórzu.
Badacze są zdania, że sygnał nerwowy będzie wyzwalał się w nieco okolicznościach, a działanie neuronów lustrzanych w dużej mierze zależy od kontekstu. Przypisuje się im udział w takich czynnościach, jak:
Inicjowanie, planowanie ruchów oraz przechowywanie w pamięci wzorców dla już nauczonych czynności.
Przetwarzanie informacji sensorycznych na dotyk, nacisk i propriocepcję płynących z różnych części ciała.
Integracja sensomotoryczna, świadomość przestrzenna oraz postrzeganie położenia obiektów względem siebie.
Przetwarzanie emocji i regulowanie odpowiedzi emocjonalnej na różnego rodzaju zdarzenia.
Przeczytaj również:
Gadzi mózg – czym jest i za co odpowiada?
Neurony lustrzane a spektrum autyzmu
Choć istnienie neuronów lustrzanych i ich lokalizacja u każdego człowieka są takie same, okazuje się, że w przypadku osób dotkniętych autyzmem są one znacznie mniej aktywne. Uzasadniałoby to, dlaczego tego typu pacjenci nie są w stanie stosować teorii umysłu i brakuje im umiejętności oceny zamiarów i nastawienia drugiej osoby. Autyzm powoduje znaczące trudności z rozpoznawaniem emocji innych osób i przyjęcia ich perspektywy. To między innymi dlatego osoby ze spektrum autyzmu rzadko odpowiadają uśmiechem na uśmiech.
Co ciekawe, okazuje się, że neurony lustrzane mogą powodować też trwałe „odciśnięcie się” silnych emocji, które występują u innych osób. Doskonałym przykładem takiej kalki emocjonalnej jest wykształcanie się zespołu traumy pourazowej (ang. Post-tramatic Stress Disorder, PTSD) u psychoterapeutów, którzy pracują z pacjentami dotkniętymi PTSD, jak np.: żołnierze, policjanci czy ofiary zamachów terrorystycznych. Na podobnej zasadzie u ofiar przemocy lub porwania rozwija się syndrom sztokholmski, czyli okazywanie pozytywnych uczuć i solidarności z oprawcą.
Czy można pobudzić neurony lustrzane?
Neurony lustrzane rozwijają się już w okresie płodowym, dlatego rodzice powinni starać się jak najmocniej pobudzać je u dziecka już od pierwszych dni życia. Na początku może być to głaskanie brzucha w odpowiedzi na kopnięcia malucha, czy słuchanie muzyki, która dziecko wycisza. Na późniejszym etapie nieocenione są: wspólne czytanie, zabawy, układanie klocków, a nawet imitowanie różnego rodzaju min. W ten sposób dziecko szybciej opanowuje socjalizację i przystosowuje się do życia w społeczeństwie. Dzieci pozostające w izolacji mogą mieć duże trudności z dostosowaniem się do otoczenia.
Osoby dorosłe również powinny pracować nad neuronami lustrzanymi, choć w ich przypadku kluczowe znaczenie ma interakcja z innymi ludźmi, to w tej kwestii ważne jest podejmowanie zróżnicowanych wyzwań i angażowanie się w czynności wymagające odmiennego sposobu myślenia, np.: sport, ogrodnictwo i gotowanie.
