Odleżyny – jak wyglądają i jak je leczyć?

Czym są odleżyny?

Odleżyny to nic innego jak ograniczona martwica tkanek, która spowodowana jest długotrwałym i powtarzającym się uciskiem na ciało chorego. Odleżyna powstaje w wyniku miejscowych zaburzeń ukrwienia. Zazwyczaj pojawia się nad wystającymi elementami kostnymi, m.in. w okolicy kości krzyżowej, kości ogonowej, na pośladkach, plecach, biodrach, kostkach, potylicy czy piętach. Odleżyny powstają najczęściej u osób obłożnie chorych. Osoby te, ze względu na duże trudności z poruszaniem się, są najbardziej narażone na zaburzenia krążenia krwi, prowadzące do martwicy tkanek i owrzodzeń.

Jak rozpoznać odleżyny?

Pierwszym niepokojącym sygnałem jest rumień w miejscu tarcia albo ucisku. Pacjentowi zwykle towarzyszy ból, uczucie mrowienia czy duża wrażliwość na dotyk. Zarumieniona skóra może być nadmiernie ciepła i stwardniała. Na tym etapie warto wdrożyć odpowiednią profilaktykę. Aby nie dopuścić do powstawania odleżyn, należy zadbać kompleksowo o skórę chorego. Niezbędna jest zmiana pozycji pacjenta co minimum trzy godziny. Przyda się także masaż okolicy miejsc, w których pojawiają się zmiany skórne.

Czynniki sprzyjające powstawaniu odleżyn

Najczęściej do rozwoju schorzenia przyczynia się długotrwały ucisk na tkanki miękkie. Z jednej strony powstaje on przez podłoże, a z drugiej przez kościec. W przeciwieństwie do osoby zdrowej, chory z niedowładem i ograniczoną sprawnością ruchową nie jest w stanie zmienić pozycji ciała podczas odczuwania dyskomfortu. Mniejszą zdolność do poruszania się mają zwykle osoby z zaburzeniami neurologicznymi, przyjmujące na stałe leki uspokajające, z niedoborem krwi, białka czy elektrolitów.

Do czynników sprzyjających powstawaniu odleżyn należy podeszły wiek chorego, otyłość, cukrzyca, miażdżyca, schorzenia układu oddechowego i krwionośnego, nietrzymanie moczu czy kału. Wilgotna skóra dość szybko ulega maceracji. Ryzyko powstania odleżyn obejmuje nie tylko osoby niedożywione, ale też otyłe. Do powstawania odleżyn przyczynia się również niewłaściwa bielizna i pościel oraz nieodpowiedni materac. Dolegliwości towarzyszące chorym zależą najczęściej od stopnia zaawansowania schorzenia.

Jak powstają odleżyny?

Zmiany skórne pojawiają się zwykle u pacjentów przebywających przez dłuższy okres czasu w jednej pozycji. Czasami wystarczą 2-3 godziny bez ruchu, by doszło do uszkodzeń naskórka i całej grubości skóry. Odleżyny powstają w wyniku zaburzeń ukrwienia, które spowodowane są długotrwałym i powtarzającym się uciskiem na ciało chorego. Miejscowe zmiany mogą pojawiać się na skórze także w wyniku tarcia czy bocznych sił ścinających. Wraz z zamknięciem światła naczyń krwionośnych dochodzi do śródbłonkowych uszkodzeń w mikrokrążeniu. Wówczas stan skóry pogarsza się wraz z upływem czasu.

Stopnie odleżyn

Rany odleżynowe powstają w miejscach, gdzie tkanka podskórna jest najmniej odporna na stały ucisk. Na początku pojawia się rumień i obrzęk. Skóra chorego łuszczy się oraz sinieje. Dopiero później tworzy się pęcherz i zalążek otwartej rany.

Odleżyny są klasyfikowane według skali Torrance'a:

• I stopień – pojawia się zaczerwienie, które blednie pod wpływem ucisku. Mikrokrążenie nie jest jeszcze uszkodzone. Skóra staje się ciepła i bolesna w dotyku. Ciągłość naskórka jest zachowana. Aby zapobiec powiększeniu się zmian na skórze chorego, miejsca zmienione chorobowo należy regularnie smarować specjalnymi preparatami nawilżającymi oraz przeciwzapalnymi.
• II stopień – zaczerwienie nie blednie i zwykle pojawia się obrzęk. Na skórze pacjenta widoczne są zmiany skórne, takie jak pęcherze wypełnione osoczem czy nadżerki. Zazwyczaj mamy do czynienia z zaburzeniem mikrokrążenia i powierzchownym uszkodzeniem naskórka. Zmiany odleżynowe należy przemywać roztworem soli fizjologicznej oraz wody utlenionej. Można też stosować maści z antybiotykami i opatrunki okluzyjne. Ważne, by delikatnie masować chorego oraz oklepywać miejsca narażone na ucisk.
• III stopień – zazwyczaj ma miejsce uszkodzenie pełnej grubości skóry aż do tkanki podskórnej. Powstałe brzegi rany są otoczone obrzękiem i rumieniem, a dno zostaje wypełnione czerwoną ziarniną lub żółtymi masami rozpadających się tkanek. Wydzielinę należy usuwać systematycznie przy pomocy jałowego i suchego gazika. Przydatne są także opatrunki absorpcyjne albo folia ochronna założona wokół odleżyny.
• IV stopień – z reguły dochodzi do uszkodzenia tkanki podskórnej. Owrzodzenia powiększają się na tyle, że sięgają do kości lub mięśni. Zazwyczaj dno odleżyny pokrywa czarna martwica.
• V stopień – powstają jamy i tzw. kieszenie, które mogą się ze sobą łączyć. Głębokie uszkodzenie przekraczające powięź, martwica mięśni, stawów i kości. Rany są wypełnione czarno-brązowymi masami rozpadających się tkanek.

Profilaktyka przeciwodleżynowa

Ryzyko wystąpienia odleżyn zwiększa się w przypadku złego stanu chorego i dużego stopnia niepełnosprawności. Profilaktyka przeciwodleżynowa jest niezwykle ważna u pacjentów unieruchomionych w łóżku lub nieprzytomnych. Zdecydowanie lepiej zapobiegać niż leczyć, więc należy zrobić wszystko, by nie dopuścić do powstania pierwszej rany. Mimo dużego postępu medycyny, leczenie odleżyn jest wciąż procesem trudnym i długotrwałym.

Profilaktyka przeciwodleżynowa opiera się na:

• zmniejszeniu ucisku w newralgicznych miejscach;
• zmienianiu pozycji osoby niepełnosprawnej co 2-3 godziny;
• dbaniu o dietę lekkostrawną i wysokobiałkową oraz odpowiednie nawodnienie organizmu chorego;
• dążeniu do normalizacji masy ciała pacjenta;
• unikaniu długotrwałego kontaktu skóry z mokrą bielizną czy pościelą.

Niedobory witamin i minerałów sprzyjają powstawaniu odleżyn. Dieta pacjenta powinna być bogata w witaminę C, A, E, cynk oraz krzem. Chorzy unieruchomieni na łóżku potrzebują około 30-35 kcal na 1 kg masy ciała. Należy też zatroszczyć się o odpowiednią podaż płynów oraz ilość błonnika, który reguluje pracę jelit.

Leczenie odleżyn

W przypadku niewielkich zmian skórnych istotna jest właściwa higiena i zaopatrzenie się w odpowiednie środki do pielęgnacji skóry chorego. Leczenie odleżyn I i II stopnia można prowadzić w warunkach domowych, ale po wcześniejszej konsultacji z lekarzem. Warto korzystać ze specjalnych opatrunków z dodatkiem alginianów, hydrożeli czy hydrokoloidów. Leczeniem zmian III, IV i V stopnia zwykle zajmuje się personel medyczny. Niekiedy konieczna jest interwencja chirurgiczna, która ma na celu przeszczepienie płatów skórno-mięśniowych.

Jak leczyć odleżyny? Domowe sposoby i polecane preparaty przeciwodleżynowe

U osób ze zmianami I i II stopnia sprawdzą się preparaty wykazujące działanie łagodzące, zawierające w składzie alantoinę, panthenol oraz witaminę E . Można je kupić w postaci żelu, kremu, maści, pianki czy plastrów. W leczeniu odleżyn rozległych pomocne są opatrunki hydrokoloidowe, które zabezpieczają ranę przed rozwojem owrzodzenia. Poza tym znacznie ułatwiają oddzielenie strupa martwiczego.

Do leczenia odleżyn, w których występuje martwica, używa się hydrożeli. Na czerwone rany sprawdzi się opatrunek alginianowy lub hydrofibre z jonami srebra. W profilaktyce lub leczeniu zmian odleżynowych stosuje się także wałki przeciwodleżynowe, poduszki przeciwodleżynowe i materace na odleżyny.

Wypowiedź lekarza na temat odleżyn