Kostniak czaszki – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Katarzyna Plewka lekarz 8 listopada 2019

Często spotykanym typem kostniaka jest kostniak czaszki oraz twarzoczaszki. Potoczne wyrażenie „kostniak na czaszce” odnosi się do niezłośliwych guzów, które najczęściej powstają na podłożu kości czołowej i kości budujących zatoki przynosowe oraz oczodół. Kostniak potyliczny zlokalizowany w okolicy tylnego dołu czaszki oraz kostniaki kości długich występują znacznie rzadziej.

Spis treści

Kostniak czaszki – przyczyny
Kostniak czaszki a inne rodzaje kostniaka
Kostniak czaszki – objawy
Kostniak czaszki – rozpoznanie
Kostniak czaszki – leczenie
Czy kostniak czaszki może być złośliwy?

Kostniak czaszki – przyczyny

Kostniak czaszki, a także pozostałe rodzaje łagodnych kostniaków powstają w wyniku nowotworowej transformacji osteocytów, czyli dojrzałych komórek kostnych. Transformacja ta polega na niekontrolowanym podziale żywych komórek tworzących masę kostną oraz innych tkanek miękkich otaczających kość. Rosnący kostniak stopniowo „zastępuje” zdrową, dojrzałą tkankę kostną tkanką nieprawidłową – bardzo twardą i deformującą kształt danej kości. Etiologia sporadycznej formy kostniaka czaszki jest nieznana, a typowy wiek zachorowania notuje się między 10. a 79. rokiem życia, najczęściej w 3.–5. dekadzie życia.

Warto podkreślić, że potwierdzono związek między wieloogniskowym kostniakiem czaszki a zespołem Gardnera – wariantem zespołu rodzinnej polipowatości gruczolakowej jelita grubego. W przypadku zespołu Gardnera rozwój guzów kostnych może wyprzedzać pojawienie się polipów jelita grubego o znacznej skłonności do złośliwej transformacji nowotworowej.

To też może Cię zainteresować: Guzek na szyi – co może oznaczać?

Kostniak czaszki a inne rodzaje kostniaka

Kostniak czaszki, tak samo jak dwa inne typy kostniaków, zalicza się do nienowotworowych zmian kostnych. Kostniak kostnawy (osteoid osteoma ) to guz charakteryzujący się małym rozmiarem i nieproporcjonalnie dużym bólem nasilającym się w nocy i ustępującym po salicylanach. Występuje między 5. a 25. rokiem życia, częściej u chłopców. W odróżnieniu od kostniaka czaszki, kostniak kostnawy u 75 proc. chorych lokalizuje się w nasadach i przynasadach kości długich (udowych, ramiennych) oraz w kręgosłupie.

Kostniak zarodkowy (osteoblastoma) to kolejny, bardzo rzadki łagodny guz kości. Jego charakterystyczną cechą jest zdolność do wytwarzania tkanki kostnej z dużą ilością osteoblastów – komórek kościotwórczych – oraz powolny wzrost z niewielkimi dolegliwościami bólowymi. Około 60 proc. kostniaków zarodkowych rozwija się w kościach kończyny dolnej, zwykle u młodzieży płci męskiej.

Jak objawia się kostniakomięsak?

Kostniak czaszki – objawy

Osteoma jest twardym guzem kości. Występuje jako kostniak zbity, zawierający liczne beleczki kostne i skąpą ilość szpiku kostnego, oraz kostniak gąbczasty o mniej gęstym utkaniu beleczek. Kostniak czaszki w 75 proc. rozwija się w obrębie zatok przynosowych, zwłaszcza zatok czołowych. Do jego innych lokalizacji należy:

żuchwa,
szew podniebienny,
wyrostek zębodołowy,
oczodół,
kości pokrywy czaszki.

Kostniak czaszki zwykle prowadzi do defektów kosmetycznych, rzadziej znacznych zniekształceń. Podstawowym objawem klinicznym kostniaka czaszki jest bolesność w miejscu jego wzrostu. Niekiedy pojawiają się objawy neurologiczne wynikające z uszkodzenia nerwów czaszkowych – większe kostniaki czaszki mogą bowiem naciekać przebiegające w ich pobliżu włókna nerwowe. Porażenie nerwów czaszkowych powoduje m.in.:

niedowład niektórych mięśni twarzy objawiający się jej asymetrią,
opadanie lub niemożność domknięcia powiek,
nerwobóle,
problemy z połykaniem,
problemy z wydzielaniem śliny,
problemy z odczuwaniem smaku,
problemy z ruchomością języka.

Pojawiają się również nawracające bóle głowy przypominające migreny, zaburzenia wzroku (np. podwójne widzenie, wytrzeszcz gałek ocznych), słuchu czy równowagi (szumy uszne, zawroty głowy, nudności i wymioty). Kostniak czaszki w obrębie zatok przynosowych może wywoływać objawy ich przewlekłego zapalenia, natomiast większe guzy doprowadzają niekiedy do erozji ściany danej zatoki i jej perforacji. Kostniak żuchwy – poprzez naciekanie gałęzi nerwu trójdzielnego lub twarzowego – powoduje neuralgię oraz problemy z żuciem i wydzielaniem śliny.

Czytaj również: Naczyniak kręgosłupa: rodzaje i leczenie

Kostniak czaszki – rozpoznanie

Rozpoznanie kostniaka czaszki często jest przypadkowe. Na podstawie prostego badania radiologicznego można stwierdzić cechy typowe dla tej choroby, przede wszystkim obecność gęstego, dobrze odgraniczonego guza deformującego kształt danej kości czaszki. Uzupełniające badania neuroobrazowe (rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa głowy) umożliwiają natomiast ocenę lokalizacji kostniaka w stosunku do ważnych struktur nerwowych.

Czytaj również: Naciągnięta pachwina – co robić?

Kostniak czaszki – leczenie

Podstawowym sposobem leczenia kostniaka czaszki jest jego miejscowe usunięcie metodą klasyczną (otwartą) lub endoskopową. Operacja kostniaka czaszki jest niezbędna w przypadku nawracających dolegliwości bólowych oraz objawów neurologicznych. W niektórych przypadkach odstępuje się od leczenia chirurgicznego – obserwację podejrzanej zmiany kostnej można zalecić wyłącznie po wykluczeniu jej potencjalnego złośliwego charakteru.

Czytaj również: Guzek za uchem, powiększone węzły chłonne za uchem

Czy kostniak czaszki może być złośliwy?

Rokowanie w przypadku łagodnych kostniaków czaszki jest dobre – całkowite usunięcie w większości przypadków umożliwia trwałe wyleczenie. Należy jednak pamiętać, że każdy zabieg chirurgiczny wykonywany w rejonie twarzoczaszki wiąże się z ryzykiem uszkodzenia sąsiadujących struktur nerwowych. Masa guza usunięta podczas operacji wymaga ponadto mikroskopowego potwierdzenia jej łagodnego charakteru. Wszystkie zmiany spełniające histologiczne kryteria złośliwości zobowiązują do dalszego leczenia oraz do poszukiwania ewentualnych przerzutów. Łagodny kostniak czaszki nie ulega samoistnej progresji w złośliwy nowotwór kości. W przypadku stwierdzenia mnogich kostniaków czaszki należy natomiast wziąć pod uwagę możliwość współwystępowania zespołu Gardnera. Pacjent z rozsianymi kostniakami powinien zostać skierowany na badanie kolonoskopowe potwierdzające lub wykluczające obecność polipów jelita grubego.

Przeczytaj: Strzelające stawy – czy wymagają leczenia?

Bibliografia

W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.

Kawalec W., Grenda R., Ziółkowska H., Pediatria, Tom 1 i 2. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2013.
Tis J. E., Phillips W. A., Torchia M. M., Nonmalignant bone lesions in children and adolescents. UpToDate, 2019.
El-Mofty S., Bone jesions [w:] Diagnostic surgical pathology of the head and neck (Second Edition). Elsevier, 2009.
Nowacki P., Nowotwory i nienowotworowe choroby rozrostowe czaszki i nerwów czaszkowych. Neurologia po Dyplomie, 2019.

Opublikowano: 08.11.2019;

Oceń:

4.3

Katarzyna Plewka

Lekarz

Absolwentka I Wydziału Lekarskiego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, a obecnie lekarz w trakcie stażu podyplomowego. W trakcie studiów aktywnie zaangażowana w pracę Koła Naukowego przy Klinice Pediatrii, współautorka publikacji naukowych w tej dziedzinie. Jej głównym zainteresowaniem medycznym, oprócz pediatrii, jest anestezjologia i intensywna terapia oraz fizjologia wysiłku fizycznego. Hobbystycznie zajmuje się matematyką i prowadzeniem warsztatów medycznych dla dzieci.