Zespół metaboliczny (zespół X) wiąże się z ryzykiem wystąpienia chorób, takich jak cukrzyca typu 2, zawał, udar, zaburzenia hormonalne. Sposobem leczenia jest odpowiednia dieta. Osoby z zespołem metabolicznym powinny unikać m.in. cukrów prostych, tłuszczów trans oraz alkoholu. Jadłospis w zespole X uwzględniać powinien z kolei: tłuste ryby morskie, chude mięsa czy strączki. Jakie są inne zasady diety na zespół metaboliczny?
Zespół metaboliczny – dieta i jadłospis w zespole X – jakie są zasady?
Spis treści
- Czym jest zespół polimetaboliczny?
- Jak rozpoznać zespół metaboliczny?
- Zespół metaboliczny – dieta
- Zespół metaboliczny – jadłospis – czego nie jeść?
- Zespół metaboliczny – leczenie
- Zespół metaboliczny – profilaktyka – jak zapobiegać?
- Zespół metaboliczny – skutki i powikłania
- Zespół metaboliczny (polimetaboliczny) – obejrzyj film
- Zespół metaboliczny – wypowiedź lekarza kardiologa
Czym jest zespół polimetaboliczny?
Zespół polimetaboliczny, zwany również zespołem X lub zespołem metabolicznym, to poważny problem zdrowotny występujący głównie w krajach rozwiniętych i rozwijających się. W Polsce szacuje się, że dotyka on ponad 25 proc. osób dorosłych.
Jego rozpoznanie wiąże się z wysokim ryzykiem rozwoju chorób, takich jak cukrzyca typu 2, zaburzenia hormonalne, choroba niedokrwienna serca, zawał, udar czy upośledzenia funkcji nerek i wątroby. Warto wiedzieć, że w leczeniu zespołu metabolicznego ogromną rolę odgrywa prawidłowa dieta oraz aktywność fizyczna.
Zespół metaboliczny nie jest odrębną jednostką chorobową. Stanowi raczej grupę czynników ryzyka podnoszących prawdopodobieństwo wspomnianych wyżej schorzeń.
Zobacz również: Azotyn sodu E250 – czy jest szkodliwy?
Jak rozpoznać zespół metaboliczny?
Do jego rozpoznania niezbędne jest wystąpienie u pacjenta otyłości brzusznej oraz przynajmniej dwóch z następujących kryteriów zespołu metabolicznego:
- stężenie trójglicerydów we krwi powyżej 150 mg/dl,
- stężenie cholesterolu HDL we krwi u kobiet < 50 mg/dl, a u mężczyzn < 40 mg/dl,
- wartości stężenia glukozy we krwi na czczo > 100 mg/dl lub leczenie cukrzycy typu 2,
- ciśnienie tętnicze krwi > 130/85 mm Hg lub leczenie nadciśnienia tętniczego.
W celu określenia, czy waga pacjenta jest prawidłowa, stosuje się wskaźnik masy ciała zwany w skrócie BMI. By go obliczyć, należy podzielić wagę wyrażoną w kilogramach przez wzrost wyrażony w metrach podniesiony do kwadratu.
Wartości wskaźnika BMI > 30 oznaczają występowanie otyłości. Chcąc określić lokalizację tkanki tłuszczowej, a tym samym typ choroby, należy wykonać pomiar obwodu talii. Wyniki przekraczające 80 cm u kobiet i 94 cm u mężczyzn wskazują na obecność otyłości brzusznej.
Czytaj również: HOMA-IR – wskaźnik insulinooporności i hiperinsulinemii
Zespół metaboliczny – dieta
Odpowiednio skomponowana dieta stanowi jeden z ważnych elementów leczenia zespołu X. Można za jej pomocą nie tylko zredukować wagę ciała, ale również poprawić parametry metaboliczne, takie jak stężenie glukozy we krwi, poziom trójglicerydów i cholesterolu oraz ciśnienie tętnicze.
Najważniejszym zadaniem leczenia żywieniowego jest zmniejszenie ilości wisceralnej tkanki tłuszczowej zlokalizowanej w obrębie talii pacjenta (otyłość brzuszna, wisceralna). Należy wiedzieć, że tłuszcz ten nie pełni tylko roli zapasowej.
Podkreśla się jego dużą aktywność w zakresie produkcji substancji o charakterze hormonów oddziałujących nawet na odległe narządy organizmu. To z tego powodu za niezwykle niebezpieczną i powiązaną z wyższym ryzykiem chorób cywilizacyjnych uważa się otyłość typu jabłko.
Dieta na zespół X ma więc pomóc zredukować wagę ciała oraz zmniejszyć obwód talii do wartości uznanych za prawidłowe. Optymalnym celem jest uzyskanie BMI w zakresie poniżej 25 kg/m2. Jednak w większości przypadków pożądany będzie spadek przynajmniej około 5–10 proc. wyjściowej wagi.
Pozwala to uzyskać poprawę w zakresie wrażliwości tkanek na insulinę i przez to – lepszą kontrolę glikemii, wartości poziomów lipidów we krwi oraz obniżenie ciśnienia tętniczego.
Dodatkowym działaniem odpowiednio skomponowanej diety na zespół polimetaboliczny jest dostarczenie dużej ilości substancji o właściwościach antyoksydacyjnych. Przeciwdziałają one stanom zapalnym, wzmacniają naczynia krwionośne i poprawiają ogólną kondycję organizmu.
Jadłospis w zespole metabolicznym powinien być planowany indywidualnie w oparciu o: zapotrzebowanie energetyczne, współistniejące problemy zdrowotne oraz preferencje żywieniowe.
Zespół metaboliczny – jadłospis – czego nie jeść?
W diecie w zespole polimetabolicznym należy zwrócić szczególną uwagę na spożycie składników pokarmowych, takich jak nasycone kwasy tłuszczowe, kwasy tłuszczowe typu trans, cukier, fruktoza, czyli cukier owocowy i sól.
Ich wysoka konsumpcja stanowi czynnik ryzyka rozwoju otyłości i towarzyszących jej chorób metabolicznych. Dlatego jadłospis w zespole X powinien obejmować ograniczenie spożycia:
- tłustych mięs, wędlin i przetworów mięsnych,
- tłustego nabiału oraz masła,
- tłuszczu kokosowego,
- wypieków cukierniczych typu ciasta z kremem, krakersy, ciasteczka,
- słodyczy (cukierki, batony, czekolady),
- przekąsek typu chipsy, paluszki,
- produktów smażonych w głębokim tłuszczu,
- słodzonych napojów gazowanych i niegazowanych,
- pokarmów typu fast food,
- soli oraz przypraw, które ją zawierają, np. typu „maggi”, kostek rosołowych,
- pokarmów słonych typu solone śledzie, konserwy, kiszonki, zupki chińskie,
- produktów zawierających syrop glukozowo-fruktozowy typu ketchup, soki do rozcieńczania, jogurty i serki owocowe, niektóre produkty light,
- alkoholu.
Wykluczenie źródeł żywności przetworzonej, wysokokalorycznej ułatwia zmniejszenie ilości przyjmowanej energii. Wpływa także korzystnie m.in. na stan skóry, włosów i paznokci oraz dobre samopoczucie i koncentrację.
Dieta w zespole metabolicznym – co jeść?
W zespole polimetabolicznym znaczenie poza kalorycznością diety ma również jakość konsumowanych produktów. Do składników pokarmowych sprzyjających obniżaniu ryzyka rozwoju wspomnianych wcześniej chorób należą m.in.: błonnik, kwasy tłuszczowe omega-3, wapń, związki o działaniu antyoksydacyjnym.
Jadłospis na zespół metaboliczny powinien uwzględniać:
- dostosowaną do poziomu energii ilość produktów zawierających węglowodany złożone, takie jak pełnoziarniste pieczywo, płatki zbożowe, grube kasze, pełnoziarniste makarony, ryż;
- źródła błonnika rozpuszczalnego w wodzie, takie jak płatki owsiane, kasza i płatki jęczmienne, gruszki, jabłka, śliwki, brokuły, brukselka, marchew;
- różnokolorowe warzywa i owoce sezonowe spożywane przede wszystkim na surowo (jeśli nie ma przeciwwskazań) oraz po obróbce termicznej (pieczone, gotowane, przecierane);
- chude mięsa, takie jak indyk, królik, cielęcina;
- ryby (w tym tłuste ryby morskie, np. makrela, śledź, łosoś);
- orzechy i pestki – szczególnie orzechy włoskie i siemię lniane, spożywane w kontrolowanych ilościach;
- oleje roślinne takie jak oliwa z oliwek, olej rzepakowy, lniany, z orzechów włoskich, konsumowane na surowo, jako dodatek do dań;
- produkty nabiałowe o ograniczonej zawartości tłuszczu, takie jak np. jogurty, kefiry, maślanki, spożywane 2–3 razy dziennie;
- wodę mineralną niegazowaną, średniozmineralizowaną, herbaty niefermentowane i półfermentowane, np. zielone, białe;
- rośliny strączkowe – fasola, ciecierzyca, soja, soczewica;
- pokarmy wzbogacane w fitosterole, np. margaryny, nabiał;
- zioła mogące zastępować sól w posiłkach – lubczyk, oregano, bazylia, tymianek, czubryca.
Ilość spożywanego pokarmu powinna korespondować z określoną wartością energetyczną, tak by za pomocą osiąganego deficytu dochodziło do redukcji wagi ciała. Pomimo ograniczenia ilości kalorii jadłospis musi pokrywać zapotrzebowanie na wszystkie składniki regulacyjne – witaminy oraz minerały.
Zespół polimetaboliczny – dieta – zasady
Zalecenia żywieniowe kierowane do osób z zespołem metabolicznym można ująć w postaci kilku prostych wskazówek żywieniowych. Należy spożywać regularne posiłki, których ilość powinna być dostosowana do trybu życia. Przede wszystkim trzeba ograniczyć konsumpcję: pokarmów typu fast food, soli, słodyczy, alkoholu, tłustych mięs i nabiału.
Zaleca się także spożywanie przynajmniej pół kilograma różnokolorowych warzyw i owoców (z przewagą tych pierwszych) oraz wypijanie minimum 1,5 litra płynów z dużym udziałem niegazowanej wody mineralnej średniozmineralizowanej.
Czytaj również: Insulinooporność – co to jest? Objawy insulinooporności
Należy sięgać po pełnoziarniste produkty zbożowe, a także używać ziół do przyprawiania potraw. Posiłki z kolei najlepiej przygotowywać, stosując techniki takie jak gotowanie na parze, w wodzie, pieczenie bez tłuszczu oraz duszenie bez obsmażania.
W diecie przy zespole metabolicznym dobrze jest uwzględnić rośliny strączkowe i tłuste ryby morskie. Zalecane jest również spożywanie kontrolowanych ilości olejów roślinnych, orzechów i pestek.
Do modeli żywienia zalecanych w przypadku wystąpienia zespołu X należą dieta śródziemnomorska oraz DASH. Ważnym elementem leczenia jest także regularna, dostosowana do aktualnego stanu zdrowia codzienna aktywność fizyczna.
Zespół metaboliczny – leczenie
W leczeniu zespołu metabolicznego niezbędna jest kontynuacja wszystkich zmian w stylu życia, o których mowa poniżej. Dodatkowo włączane jest leczenie farmakologiczne poszczególnych składowych zespołu X.
U chorego z nadciśnieniem tętniczym zastosowanie będą miały leki na obniżenie ciśnienia (hipotensyjne) pozwalające uzyskać prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego. W zaburzeniach lipidowych możliwe jest natomiast włączenie odpowiednich leków hipolipemicznych.
Jeśli dojdzie do rozpoznania cukrzycy typu 2, chory będzie musiał przyjmować leki przeciwcukrzycowe oraz systematycznie kontrolować poziom glukozy we krwi.
Mimo że leczenie farmakologiczne jest możliwe i dostępne, to warto zdawać sobie sprawę, że największą skutecznością wykazuje się postępowanie niefarmakologiczne (zmiana diety, podjęcie dobranej do wieku, możliwości i stanu zdrowia aktywności fizycznej), które dodatkowo nic nie kosztuje.
Zespół metaboliczny – profilaktyka – jak zapobiegać?
W profilaktyce zespołu metabolicznego najważniejsza jest zmiana stylu życia. Długotrwałe przestrzeganie zasad zdrowego trybu życia może ustrzec nas w przyszłości przed przykrymi konsekwencjami, jakie niesie za sobą zespół X.
Ważnym elementem jest zmiana nawyków żywieniowych. Jeżeli chodzi o zespół metaboliczny, dieta powinna uwzględniać różnorodne produkty (w tym owoce i warzywa). Ilość spożywanej żywności należy dostosować do dziennego zapotrzebowania, które można oszacować w kilokaloriach na podstawie aktywności fizycznej oraz trybu życia.
Pomocne w tym może być komponowanie posiłków na podstawie zawartości kilokalorii poszczególnych produktów. Pozwoli to osiągnąć większą kontrolę nad ilością dostarczanych kalorii. Systematyczne pomiary masy ciała, zawsze o tej samej porze dnia, są prostą metodą sprawdzenia czy dostarcza się organizmowi odpowiednią liczbę kalorii.
W diecie każdego dnia powinny znaleźć się mleko i inne niskotłuszczowe produkty mleczne. Należy starać się ograniczyć spożycie tłuszczów zwierzęcych. Warto pomyśleć o zastąpieniu smażenia potraw gotowaniem na parze. Jeśli zaś już smażyć, to najlepiej stosować oleje roślinne o małej zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych i kwasów trans.
Pieczywo białe warto zamienić na pieczywo pełnoziarniste, ciemne. Należy unikać czerwonego mięsa. Można je zastąpić mięsem drobiowym oraz rybami. Osoby z podwyższonym ciśnieniem tętniczym powinny wystrzegać się nadmiernego spożycia soli. W diecie na zespół metaboliczny należy ograniczyć również udział napojów i żywności słodzonej oraz unikać spożywania alkoholu.
Uzyskaniu prawidłowej masy ciała, pozbyciu się otyłości metabolicznej i profilu lipidowego (lipidogram) oraz wartości ciśnienia tętniczego będzie służył systematyczny, umiarkowany wysiłek fizyczny każdego dnia. Zalecana dzienna aktywność fizyczna powinna trwać co najmniej 30 minut. Tak naprawdę warto jednak każdy czas wolny spędzać aktywnie, wybierając te sporty, których uprawianie sprawia przyjemność.
O negatywnych skutkach palenia tytoniu na stan zdrowia chyba nikogo nie trzeba przekonywać. Nie można jednak zapominać, że jego działanie jest nie tylko ograniczone do układu oddechowego, ale wpływa również na układ sercowo-naczyniowy, zwiększając zagrożenie epizodem wieńcowym.
Warto także pamiętać, że negatywne konsekwencje tego nałogu dotyczą również biernych palaczy, a więc najbliższych palacza przebywających z nim w zadymionych pomieszczeniach. Z tego też względu rezygnacja z palenia tytoniu jest niezwykle cenna.
Oczywiście zmiana przyzwyczajeń nie jest prostym zadaniem. Zamiast więc „wielkiej życiowej rewolucji” łatwiejsze może okazać się stopniowe, ale przy tym skuteczne wprowadzanie zmian.
Zespół metaboliczny – skutki i powikłania
Koncentrując się na wyżej wymienionych kryteriach rozpoznania zespołu X, można łatwo zdać sobie sprawę, że są to w rzeczywistości czynniki ryzyka rozwoju miażdżycy. Wobec tego nieleczony zespół metaboliczny będzie skutkował przedwczesnym rozwojem zmian miażdżycowych, a w dalszej kolejności ich powikłaniami.
Do najpoważniejszych następstw zmian miażdżycowych należą:
- choroba niedokrwienna serca,
- tętniaki aorty,
- przewlekłe niedokrwienie kończyn dolnych,
- zwężenie tętnic szyjnych,
- udar mózgu.
Zespół metaboliczny związany jest również z zaburzeniami metabolizmu węglowodanów. Otyłość brzuszna jest przyczyną insulinooporności, tzn. komórki nie reagują w odpowiedni sposób na wydzielaną z trzustki insulinę. Dochodzi więc do podwyższenia się poziomu cukru we krwi. Jeśli odpowiednio wcześnie nie zareagujemy, może dojść do rozwoju pełnoobjawowej cukrzycy typu 2.
Zespół metaboliczny (polimetaboliczny) – obejrzyj film
Zespół metaboliczny – wypowiedź lekarza kardiologa
Zdaniem eksperta
Zespół polimetaboliczny (inaczej metaboliczny) jest zespołem objawów, który stwierdza się jeżeli u pacjenta wystąpi 3 spośród 5 kryteriów: otyłość, zaburzenia lipidowe związane ze zwiększonym stężeniem trójglicerydów lub dyslipidemia związana z niskim stężeniem frakcji HDL cholesterolu, podwyższone ciśnienie tętnicze oraz nietolerancja glukozy lub stwierdzona i leczona cukrzyca.
współpraca: lek. Iga Woźniak
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- ternational Diabetes Federation: The IDF consensus worldwide definition of the metabolic syndrome. April 14, 2005, http://www.idf.org/metabolic-syndrome.
- Jarosz M. (red.), Praktyczny podręcznik dietetyki. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2010.
- Lange E., Kozłowska M., Włodarek D., Głębska D., Dietoterapia. Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2014.
Opublikowano: 23.11.2017;
aktualizacja: 21.07.2021
Oceń:
4.4
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Marzena Rojek
Dietetyk
Dietetyk, specjalista ds. zdrowia publicznego. Absolwentka Śląskiego Uniwersytetu Medycznego. Członek Polskiego Towarzystwa Dietetyki. Posiada ponad dziesięcioletnie doświadczenie w pracy z pacjentami indywidualnymi, także cierpiącymi na zaburzenia odżywiania. Prowadzi szkolenia oraz warsztaty kulinarne z zakresu prawidłowego odżywiania dla dorosłych, dzieci i młodzieży, zajmuje się przygotowywaniem i realizacją programów profilaktyki zdrowotnej. Pracuje jako nauczyciel i wykładowca. Autorka wydanej w 2018 roku książki „Polskie superfoods”. Prezentuje racjonalne podejście do prawidłowego odżywiania, oparte na aktualnej wiedzy z tego zakresu. Sprzeciwia się radykalnym dietom „cud” i stara się przekonywać, że zdrowy styl życia może być łatwy i przyjemny. Prywatnie szczęśliwa mama, pasjonatka długich spacerów i rowerowych wycieczek. Wolne chwile spędza w kuchni, gdzie doskonali i testuje przepisy dietetyczne.
324
Komentarze i opinie (1)
opublikowany 07.11.2023