Biopsja – rodzaje, wskazania, przebieg i ryzyko powikłań

Co to jest biopsja?

Biopsja jest zabiegiem medycznym, mającym na celu pobranie niewielkiej próbki tkanek lub komórek z organizmu pacjenta w celu ich szczegółowej diagnostyki i analizy. Pobrany materiał jest najczęściej oceniany pod mikroskopem, jednak w zależności od rodzaju biopsji i podejrzewanej choroby, może być on także poddany badaniom genetycznym czy immunohistochemicznym.

Biopsja umożliwia ocenę struktury komórek danej tkanki, ich kształtu, rozmiaru, a także sposobu rozmieszczenia, co umożliwia precyzyjne określenie charakteru danej zmiany czy choroby. Co więcej, lekarze – oprócz samego określenia rodzaju zmiany – mogą również ocenić dokładnie jej stopień zaawansowania, co jest kluczowe przy planowaniu dalszego leczenia oraz przewidywaniu jego skutków.

Ocena cytologiczna, czyli badanie komórek pod mikroskopem, często pozwala na dokładne rozróżnienie różnych stanów chorobowych, np. nowotworu od stanu zapalnego. Dzięki temu lekarz może zdecydować, czy konieczna jest interwencja chirurgiczna, czy też można zastosować inne metody leczenia, na przykład farmakoterapię. Pomaga to uniknąć ryzyka nadmiernego leczenia, które mogłoby obciążyć pacjenta lub – przeciwnie – zapobiega niewystarczającemu leczeniu, które mogłoby okazać się nieskuteczne.

Większość biopsji jest minimalnie inwazyjna, bezbolesna i wiąże się z niewielkim ryzykiem powikłań. Zabieg często wykonuje się w znieczuleniu miejscowym, często pod kontrolą USG, podczas wizyt ambulatoryjnych, które nie wymagają dłuższej hospitalizacji.

Rodzaje biopsji

W zależności od sposobu pobierania materiału do badania, lokalizacji i rodzaju zmiany oraz celu biopsji, istnieje kilka różnych technik, które mogą być stosowane. Są to: biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (BAC), biopsja gruboigłowa, biopsja otwarta, biopsja śródoperacyjna, cytologia złuszczeniowa.

Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (BAC)

Biopsja cienkoigłowa polega na pobraniu materiału ze zmiany podejrzanej przy użyciu cienkiej igły (średnica poniżej 1 mm). Jest to metoda najczęściej stosowana w przypadku: biopsji piersi, biopsji tarczycy, biopsji węzłów chłonnych czy biopsji wątroby.

Biopsja cienkoigłowa może być wykorzystywana zarówno do diagnostyki guzów, które są wyczuwalne, jak i tych, które nie są wyczuwalne. W przypadku niewyczuwalnych guzów procedura jest przeprowadzana pod kontrolą badań obrazowych, takich jak USG. Taki rodzaj biopsji nazywany jest biopsją celowaną, selektywną lub wybiórczą (BACC). Procedura ta jest szybka, mało bolesna i może być wykonywana w warunkach ambulatoryjnych, bez konieczności znieczulenia ogólnego.

Biopsja gruboigłowa

W przypadku tej biopsji używa się grubszej igły (średnica powyżej 1 mm), która pozwala na pobranie większej ilości tkanki. Zabieg ten jest bardziej bolesny, charakteryzuje się większym ryzykiem krwawienia i wymaga wcześniejszego znieczulenia miejscowego, a czasami nawet premedykacji. Biopsja gruboigłowa jest zazwyczaj przeprowadzana po wykonaniu biopsji cienkoigłowej, zwłaszcza jeśli poprzednia biopsja nie dostarczyła wystarczających informacji diagnostycznych, co często ma miejsce w przypadku mięsaków kości i guzów tkanek miękkich. Jest ona również wykonywana w celu pobrania materiału tkankowego do dodatkowych badań, nie tylko do badania histopatologicznego.

Biopsja otwarta

To metoda, w której podczas operacji chirurgicznej pobierana jest tkanka guza, poprzez usunięcie jego fragmentu lub całkowite wycięcie. Procedura ta umożliwia uzyskanie większej próbki tkanki, szczególnie w przypadku zmian trudno dostępnych dla innych technik biopsji. Biopsja otwarta zazwyczaj wymaga hospitalizacji, znieczulenia ogólnego i dłuższego okresu rekonwalescencji.

Biopsja śródoperacyjna

Biopsja śródoperacyjna odbywa się w trakcie operacji, kiedy podejrzana tkanka jest natychmiastowo analizowana przez patologa, a wyniki są dostępne w ciągu kilkunastu minut. Taka szybka diagnoza umożliwia natychmiastowe podjęcie decyzji dotyczących dalszego postępowania chirurgicznego.

Cytologia złuszczeniowa

Jest to metoda histopatologiczna oparta na naturalnym procesie złuszczania komórek nabłonkowych. Materiał do badania jest pobierany z powierzchni ciała, naturalnych otworów lub jam ciała. Badaniu poddaje się zeskrobiny, wydzieliny, popłuczyny, a także materiał uzyskany przez bezpośrednie przytknięcie szkiełka podstawowego do określonej powierzchni.

Wskazania do wykonania biopsji

Biopsja jest wykonywana przede wszystkim wtedy, gdy istnieje podejrzenie choroby nowotworowej lub innych poważnych schorzeń, a badania fizykalne, laboratoryjne lub obrazowe nie są w stanie jednoznacznie potwierdzić ani wykluczyć takiego podejrzenia. W takich sytuacjach biopsja staje się kluczowym narzędziem diagnostycznym, pozwalającym na ostateczne rozpoznanie charakteru zmiany.

Biopsja może być wykorzystana w diagnostyce schorzeń różnych narządów, dlatego wskazania do jej wykonania zależą od konkretnej dolegliwości pacjenta i charakteru wykrytych zmian.

Do często wykonywanych tego typu badań należą: biopsja piersi (w tym biopsja aspiracyjna cienkoigłowa piersi), biopsja endometrium, biopsja węzła wartowniczego, biopsja tarczycy, biopsja wątroby, biopsja skóry, biopsja nerki, biopsja jąder, biopsja prostaty, biopsja płuc, biopsja mięśnia, biopsja ślinianki.

Poniżej prezentujemy przykładowe cechy, które mogą być wskazaniem do wykonania biopsji:

• Piersi: Obecność guzków lub zagęszczeń tkanki w mammografii lub USG lub w badaniu fizykalnym.
• Wątroba: Zmiany ogniskowe lub zwiększona echogeniczność w badaniach obrazowych, sugerująca marskość, zapalenie wątroby lub obecność nowotworu.
• Skóra: Zmiany barwnikowe o nierównych obrysach i zabarwieniu.
• Tarczyca: Obecność guzków w badaniu USG.
• Nerki: Obecność krwiomoczu, białkomoczu oraz zmiany wykryte w badaniach obrazowych, które mogą wskazywać na nowotwory nerek lub choroby kłębuszków nerkowych.
• Płuca: Zmiany w tomografii komputerowej klatki piersiowej, które mogą wskazywać na raka płuc, sarkoidozę lub gruźlicę.
• Szpik kostny: Nieprawidłowa morfologia krwi i podejrzenie chorób hematologicznych.
• Prostata: Poziom PSA znacznie ponad normę oraz nieprawidłowości podczas badania per rectum.

Przygotowanie do zabiegu

Biopsja jest badaniem uniwersalnym, co oznacza, że odpowiednie przygotowanie się do niej zależy od rodzaju metody pobierania materiału, lokalizacji narządu, z której będzie pobierany materiał, a także od tego, czy zabieg będzie wykonywany w warunkach ambulatoryjnych, czy podczas dłuższej hospitalizacji.

Jednak niezależnie od tych uwarunkowań, zazwyczaj zaleca się założenie luźnych ubrań, które zapewnią swobodę ruchów i łatwy dostęp do obszaru, który będzie poddany zabiegowi.

Przed zabiegiem należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, szczególnie tych, które wpływają na krzepnięcie krwi. W zależności od indywidualnych wskazań, lekarz może zalecić odstawienie tych leków na kilka dni przed biopsją, aby zminimalizować ryzyko krwawienia podczas zabiegu. Dodatkowo należy poinformować o ewentualnych zmianach zapalnych z okolicy wykonywanej biopsji.

Przebieg biopsji

Biopsja zwykle przeprowadzana jest w pozycji leżącej, a jej dokładny przebieg zależy od rodzaju zabiegu. Na początku lekarz, najczęściej chirurg, przygotowuje obszar do badania poprzez staranną dezynfekcję oraz podanie znieczulenia miejscowego.

Następnie, przy użyciu technik obrazowych, precyzyjnie lokalizuje miejsce, z którego ma zostać pobrana próbka.

Zebrany materiał do badań cytologicznych zostaje naniesiony na szkiełko podstawowe lub inne podłoże i odpowiednio utrwalony. W tej formie próbki są przekazywane do laboratorium, gdzie patomorfolog przeprowadza szczegółową analizę diagnostyczną.

Ryzyko powikłań

Powikłania związane z biopsją mogą różnić się w zależności od rodzaju przeprowadzanego zabiegu.

W przypadku biopsji cienkoigłowej (BAC) najczęściej spotykanymi powikłaniami są krwawienia oraz tworzenie się krwiaka w miejscu wkłucia igły. Istnieje także ryzyko infekcji w obszarze, gdzie wykonano biopsję, co może prowadzić do rozwoju miejscowego zapalenia. Choć poważniejsze komplikacje zdarzają się rzadko, pacjent powinien być świadomy możliwości ich wystąpienia, w tym potencjalnych reakcji alergicznych na znieczulenie miejscowe lub ryzyka uszkodzenia pobliskich struktur.

Biopsje gruboigłowe i otwarte wiążą się z podobnym ryzykiem, jednak z uwagi na bardziej inwazyjny charakter tych procedur, powikłania mogą występować częściej. Możliwe jest większe krwawienie oraz powstawanie bardziej rozległych krwiaków. Dodatkowo, ze względu na to, że te techniki wymagają głębszego nacięcia lub wkłucia, zwiększa się ryzyko uszkodzenia sąsiadujących tkanek lub narządów.

Biopsja śródoperacyjna, wykonywana podczas operacji, niesie ze sobą ryzyko powikłań związanych z rodzajem i zakresem wykonywanego zabiegu. Stopień ryzyka zależy od obszaru, w którym wykonywana jest biopsja oraz od ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Możliwe komplikacje mogą obejmować: krwawienie, zakażenie pooperacyjne, reakcje na znieczulenie ogólne oraz wydłużony czas gojenia rany chirurgicznej.