Biopsja prostaty – jak wygląda, jak się przygotować, czy boli, jakie są powikłania?

Co to jest prostata?

Prostata (inne nazwy to gruczoł krokowy i stercz) jest niewielkim gruczołem występującym tylko u mężczyzn, położonym poniżej pęcherza moczowego i „przebitym” przez wychodzącą z niego cewkę moczową. Przez prostatę przechodzi również przewód wytryskowy. Gruczoł ten pod względem kształtu i rozmiaru często porównywany jest do kasztana. Rolą prostaty jest produkcja składników płynu nasiennego. Dzięki swojemu położeniu jest łatwo dostępna do badania przezodbytniczego (per rectum), które powinno stanowić rutynowe, przesiewowe badanie lekarskie. Do najczęstszych chorób gruczołu krokowego należą:

• łagodny rozrost stercza,
• zapalenie stercza,
• rak stercza.

Zobacz też: Guzek w odbycie – co może oznaczać?

Na czym polega biopsja prostaty (przez odbyt, cewkę moczową, krocze)?

Biopsja jest inwazyjnym zabiegiem diagnostycznym, polegającym na pobraniu wycinka narządu (tzw. bioptatu). Wycinek ten jest następnie poddawany badaniu histopatologicznemu pod mikroskopem, gdzie oceniana jest jego struktura oraz wygląd budujących go komórek. W zależności od zastosowanej techniki zabiegu, mówić możemy o wielu rodzajach biopsji.

W przypadku prostaty, najczęściej stosowanym wariantem jest tzw. biopsja gruboigłowa, przeprowadzana zwykle przez odbyt pod kontrolą ultrasonografii transrektalnej (tzw. TRUS). W tym celu konieczne jest wprowadzenie do odbytnicy specjalnie przystosowanej do tego głowicy ultrasonografu i tzw. pistoletu biopsyjnego z igłami biopsyjnymi.

Możliwe jest również wykonanie biopsji prostaty przez cewkę moczową lub przez okolicę krocza. Zabieg polega na wprowadzeniu do prostaty igły o odpowiedniej średnicy przekroju (co najmniej 1.2 mm) i pobraniu zazwyczaj 12–24 cylindrycznych fragmentów tkanki z różnych obszarów gruczołu. Technika taka pozwala na dokładną ocenę całego narządu i zwiększa szanse na wykrycie ewentualnych zmian patologicznych.

Biopsja prostaty – wskazania – kiedy jest konieczna?

Najważniejszym wskazaniem do wykonania biopsji prostaty jest podejrzenie rozwijającego się raka gruczołu krokowego. Dzięki badaniu mikroskopowemu bioptatu możliwe jest potwierdzenie jego obecności, a w przypadku znalezienia komórek nowotworu, po uwzględnieniu innych jego cech, także określenie stopnia zaawansowania.

Rak stercza rozwija się najczęściej u mężczyzn powyżej 50. roku życia i jest w tej grupie wiekowej drugą pod względem częstości przyczyną zgonów z powodu nowotworów. Z tego względu oraz z uwagi na to, że często jest to nowotwór nie dający objawów przed osiągnięciem znacznego zaawansowania, zaleca się wykonywanie badań przesiewowych – oznaczanie poziomu PSA (ang. prostate specific antigen – antygen specyficzny dla prostaty) oraz badanie per rectum.

Podwyższony poziom PSA oraz nieprawidłowy wynik badania per rectum (np. wyczuwalne guzki w obrębie stercza) mogą sugerować wystąpienie raka prostaty, stanowią więc wskazanie do wykonania biopsji stercza.

Biopsja prostaty jest konieczna również w przypadku utrzymywania się podwyższonego poziomu PSA mimo prawidłowego wyniku poprzedniej biopsji lub w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości trudnych do oceny.

Biopsja prostaty – jak się przygotować, czy boli?

Przed biopsją prostaty należy porozmawiać z lekarzem o wszystkich obecnych chorobach, zwłaszcza jeśli związane są one z zaburzeniami krzepnięcia krwi – pozwoli to zminimalizować ryzyko powikłań. Z tych samych względów konieczne jest poinformowanie lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach (może istnieć konieczność odstawienia niektórych z nich, zwłaszcza obniżających zdolność krzepnięcia krwi – np. klopidogrelu). Aby zapobiec zakażeniu po biopsji, w okresie przed badaniem przepisywany jest antybiotyk.

Jak przygotować się do biopsji prostaty? Zaleca się, aby przed zgłoszeniem się na badanie stercza, wykonać lewatywę. Bezpośrednio przed badaniem podawany jest zwykle środek znieczulający miejscowo w postaci specjalnego żelu, a w rzadkich przypadkach możliwe jest również podanie znieczulenia dożylnie. W przypadku dużego niepokoju, może zostać podany środek uspokajający.

Biopsja prostaty nie musi być wykonywana na czczo. W dniu badania warto jednak zastosować lekką dietę, np. płynną. Wielu pacjentów pyta, czy po biopsji prostaty można prowadzić samochód. Bezpośrednio po jej zakończeniu pacjent przez kilka godzin może zostać poddawany obserwacji, jeśli nie wystąpią u niego niepokojące objawy, prowadzenie auta nie jest przeciwwskazane.

Przebieg biopsji prostaty – jak wygląda badanie, ile trwa, kiedy wynik?

Zabieg biopsji prostaty wykonać można w różnych pozycjach, z których najczęściej stosowaną jest ułożenie na leżąco na lewym boku z nogami zgiętymi w kolanach i przyciągniętymi do klatki piersiowej. Do odbytnicy wprowadzana jest pokryta środkiem poślizgowym głowica ultrasonografu wielkości palca oraz pistolet biopsyjny. Lekarz pobiera pod kontrolą USG wycinki z gruczołu krokowego przez krótkie „strzały” z pistoletu. Jest to moment, w którym pacjent może poczuć niewielki dyskomfort.o

Po zakończeniu pobierania materiału, przyrządy są wyciągane, a bioptaty odpowiednio zabezpieczone i przekazane do badania patomorfologicznego. Biopsja prostaty trwa zwykle około 15–30 minut. Warto pamiętać, że niewielkie krwawienie z odbytu oraz obecność krwi w nasieniu i w moczu mogą zdarzać się przez pewien czas po biopsji stercza i nie są powodem do niepokoju. W przypadku przedłużania się krwawienia, jego nasilenia lub pojawienia się innych objawów (w tym objawów infekcji), należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Na wynik biopsji prostaty czeka się około 3 tygodni. Po jego otrzymaniu, należy zgłosić się do urologa lub onkologa.

Płynna biopsja prostaty – bezinwazyjna

Płynna biopsja stercza jest nowoczesną formą kontroli gruczołu krokowego bez konieczności pobierania wycinka tkanek. Płynną biopsję prostaty wykonuje się z próbki moczu, który badana jest pod kątem zmian w mRNA. Pozwala określić ryzyko wystąpienia zmian nowotworowych oraz zadecydować o ewentualnej konieczności wdrożenia dalszych, inwazyjnych czynności diagnostycznych.

Płynną biopsję prostaty warto wykonać m.in. w sytuacji, kiedy u pacjenta zaobserwowano podwyższone PSA, jednak wynik pierwszej biopsji był negatywny. PSA powyżej normy występuje także w łagodnym rozroście stercza lub podczas stanu zapalnego, w których biopsja jest zbędna i naraża pacjenta na dyskomfort związany z samym badaniem oraz powikłania zabiegu.

Powikłania po biopsji prostaty – czy jest bezpieczna?

Krwawienie po biopsji prostaty objawiające się obecnością krwi w moczu, kale czy nasieniu, powinno ustąpić po około 4. miesiącach od badania.

Do skutków ubocznych zalicza się także:

• nasilające się, obfite krwawienia,
• zatrzymanie moczu,
• zapalenie prostaty.

Gorączka po biopsji prostaty, pogłębiający się dyskomfort czy niemożność oddania moczu przez 8 godzin stanowią wskazanie do konsultacji lekarskiej.

Zgodnie z zaleceniami po biopsji warto pozwolić sobie na kilkugodzinny odpoczynek w łóżku oraz kilkudniową rezygnację z aktywności fizycznej.

Biopsja prostaty – przeciwwskazania

Biopsja przezodbytnicza prostaty nie może zostać wykonana w przypadku braku odbytnicy (np. po operacji resekcji odbytnicy) lub obecności przetoki okołoodbytniczej.

W takim wypadku biopsję stercza wykonać można przez okolicę krocza lub przezcewkowo.

Względnym przeciwwskazaniem są zaburzenia krzepnięcia i przyjmowanie leków wpływających na krzepnięcie.