Trepanobiopsja – co to jest? Wskazania, przeciwwskazania, przebieg zabiegu, jak wygląda?

Dlaczego bada się szpik?

Szpik kostny jest narządem krwiotwórczym – oznacza to, że działa on jak fabryka komórek krwi. U osób dorosłych położony jest w jamach szpikowych kości płaskich i w nasadach kości długich. Zbudowany jest z tkanki łącznej wytwarzanej przez komórki podporowe, między którą rozrzucone są komórki macierzyste wszystkich linii komórkowych krwi (erytrocytów – krwinek czerwonych, leukocytów – krwinek białych i trombocytów – płytek krwi).

Komórki te dzielą się stale, dzięki czemu stare komórki krwi zastępowane są na bieżąco nowymi. Choroby hematologiczne, czyli choroby układu krwiotwórczego, skutkują zmianami struktury szpiku. Mogą one polegać między innymi na niekontrolowanym powielaniu się jednej z linii komórkowych (np. linii krwinek białych w białaczkach, które w rezultacie wypierają pozostałe elementy szpiku i powodują ich zanik), zaniku jednej lub wszystkich linii z towarzyszącym rozrostem „rusztowania” łącznotkankowego, nieprawidłowym dojrzewaniem komórek szpiku i innych zaburzeniach. Dlatego też badanie szpiku jest jednym z najważniejszych elementów diagnostyki chorób układu krwiotwórczego.

Trepanobiopsja – co to jest?

Trepanobiopsja jest zabiegiem inwazyjnym, podczas którego z użyciem specjalnej igły wycinany jest fragment kości wraz z zawartym w nim szpikiem kostnym. W ocenie morfologii (wyglądu) szpiku nieocenionym badaniem jest jego biopsja. Pobrany podczas niej materiał poddaje się badaniu pod mikroskopem (histopatologicznemu) oraz – w niektórych przypadkach – innym, jeszcze bardziej szczegółowym badaniom.

Trepanobiopsja ma nad biopsją aspiracyjną (drugim rodzajem biopsji stosowanym do badania szpiku) tę przewagę, że nie zaburza struktury szpiku. Dzięki temu poza oceną samych komórek szpikowych, możliwa jest między innymi analiza ich rozmieszczenia i ocena architektury szpiku, co ma istotne znaczenie w interpretacji.

Czytaj również: Agranulocytoza – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie

Kiedy wykonuje się trepanobiopsję?

Trepanobiopsja dostarczyć może użytecznych informacji w niemal wszystkich chorobach układu krwiotwórczego. Ze względu jednak na inwazyjność badania, nie jest ono wykonywane rutynowo. Zabieg trepanobiopsji przeprowadza się w przypadku nieskuteczności mniej inwazyjnej biopsji aspiracyjnej oraz w celu diagnozowania i monitorowania leczenia pewnych szczególnych grup chorób.

• Nowotwory mieloproliferacyjne – pod tym pojęciem kryje się kilka różnych chorób nowotworowych polegających na niekontrolowanych podziałach komórki krwiotwórczej jednej z trzech linii szpikowych. Efektem jest powstanie nadmiernej liczby komórek krwi, często niezdolnych do prawidłowego funkcjonowania. Trepanobiopsja pozwala różnicować między tymi chorobami, co przekłada się na dobór leczenia i rokowanie. Przykładem tej grupy nowotworów są białaczki szpikowe ostra białaczka szpikowa i przewlekła białaczka szpikowa);
• Zespoły mielodysplastyczne – choroby polegające na niezdolności komórek krwiotwórczych do pełnego dojrzewania (w warunkach prawidłowych tylko komórki dojrzałe uwalniane są do krwi). Charakterystyczny dla nich obraz szpiku (zwiększona liczba komórek w szpiku przy współistniejącym obniżeniu ich liczby we krwi) najlepiej widoczny jest po pobraniu szpiku drogą trepanobiopsji;
• Przerzuty nowotworowe do szpiku i zajęcie szpiku przez tzw. nowotwory limfoproliferacyjne (np. ostre białaczki limfoblastyczne) – w obu przypadkach trepanobiopsja ułatwia postawienie rozpoznania i określenie stopnia zaawansowania choroby;
• Aplazja i hipoplazja szpiku – choroby przebiegające z zanikiem szpiku i jego niewydolnością, czego skutkiem jest obniżona liczba komórek krwi obwodowej (tzw. niedokrwistość aplastyczna). Etapem diagnostyki jest trepanobiopsja i badanie wycinka pod mikroskopem. Pozwala to określić stopień nasilenia zaniku szpiku i pomaga ustalić jego przyczynę;
• Choroby spichrzeniowe (np. choroba Niemanna-Picka);
• Inne choroby niehematologiczne, w tym zakażenia (np. zajęcie szpiku przez prątki gruźlicy lub pasożyty).

Przeciwwskazania do trepanobiopsji

Przeciwwskazania do wykonania trepanobiopsji szpiku kostnego wynikają w większości z inwazyjności zabiegu oraz z faktu silnego ukrwienia szpiku. Najważniejszym przeciwwskazaniem są więc duże, niewyrównane zaburzenia krzepnięcia krwi (tzw. skazy krwotoczne), stwarzające ryzyko silnego krwawienia.

Trepanobiopsja nie powinna być też wykonywana w miejscach narażonych na działanie promieni jonizujących (np. podczas radioterapii) i w obszarze zakażenia skóry i/lub tkanki podskórnej. W przypadku konieczności zastosowania znieczulenia ogólnego, pod uwagę wziąć należy przeciwwskazania do tego typu znieczulenia.

Czytaj również: Ziarniniak naczyniowy – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Trepanobiopsja – jak się przygotować?

Trepanobiopsja jest zabiegiem inwazyjnym i przeprowadza się ją (w większości przypadków) w znieczuleniu miejscowym, wymaga pewnego przygotowania. W niektórych przypadkach konieczne jest powstrzymanie się od jedzenia i picia w ciągu kilku godzin przed zabiegiem. Najbardziej istotne jest szczegółowe poinformowanie lekarza o przebytych i aktualnych chorobach, przyjmowanych lekach, o uczuleniach (ze szczególnym uwzględnieniem leków do znieczulenia miejscowego) oraz o obecności ciąży. W celach bezpieczeństwa należy również przekazać informację o nosicielstwie patogenów przenoszonych drogą krwi, takich jak wirusy zapalenia wątroby (WZW B i WZW C) czy wirus HIV.

Szczegóły przygotowania, w tym potrzeba odstawienia lub zmiana dawkowania niektórych leków, różnią się w poszczególnych przypadkach i są kluczowe dla bezpieczeństwa i wiarygodności wyników trepanobiopsji, stąd zawsze należy przestrzegać instrukcji lekarza. Zabieg nie może być przeprowadzony bez wyraźnej zgody pacjenta. W przypadku dużego niepokoju, przed zabiegiem mogą zostać podane środki uspokajające.

Jak wygląda trepanobiopsja?

Z uwagi na budowę anatomiczną człowieka, trepanobiopsję przeprowadza się zazwyczaj na talerzu kości biodrowej, gdzie objętość szpiku jest dość duża, a dostęp do niego względnie łatwy i bezpieczny. Zabieg wykonywany jest z użyciem igły biopsyjnej przystosowanej do przebicia i wycięcia fragmentu kości. W zależności od wybranej przez lekarza techniki, pacjent podczas zabiegu może być ułożony na brzuchu, na boku lub na plecach. Przed wprowadzeniem igły biopsyjnej wybrane miejsce jest znieczulane, aby zminimalizować ból towarzyszący zabiegowi.

Aby wykonać trepanobiopsję, lekarz naciska igłę i wykonuje nią ruchy obrotowe, co skutkuje wbiciem jej wgłąb kości na głębokość około 3–4 cm. W następnym etapie porusza nią kilka razy wahadłowo, dzięki czemu następuje odcięcie fragmentu tkanki i osadzenie go w igle. Po ostrożnym wyjęciu igły, pobrany materiał jest z niej wypychany i odpowiednio zabezpieczany, a na miejsce wkłucia zakłada się opatrunek. Pacjenta układa się tak, aby ciężarem własnego ciała przez około 10 minut uciskał miejsce zabiegu. Opatrunek uciskowy należy pozostawić na okres 6–12 godzin. Po zabiegu może być konieczne pozostanie w szpitalu w celu wczesnego wykrycia i leczenia powikłań. Wyniki badania dostępne są co najmniej po kilku dniach od pobrania materiału.

Czytaj również: Lipemia surowicy – co to jest, objawy, przyczyny, leczenie, dieta