Biopsja cienkoigłowa – wskazania, jak się przygotować, jak wygląda, ile czeka się na wynik, powikłania

Co to jest biopsja aspiracyjna cienkoigłowa?

Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa, w skrócie BAC, jest metodą inwazyjnego pobierania fragmentu tkanki do badania histopatologicznego lub cytologicznego. Biopsja cienkoigłowa jest niezwykle pomocna w diagnozowaniu wszelkich niepojących zmian obecnych w narządach.

Często pierwszego rozpoznania patologicznych zmian dokonuje się za pomocą badania palpacyjnego – wykonywane jest ono przez lekarza przy użyciu jego własnych dłoni, a także poprzez samego pacjenta w trakcie tzw. samobadania (np. samokontrola piersi u kobiet). Następnie zmiany można wykryć za pomocą badania ultrasograficznego (USG), badania radiologicznego, a także w trakcie przeprowadzania scyntygrafii. Przeprowadzenie biopsji cienkoigłowej ma na celu określenie charakteru wykrytej zmiany.

Badanie BAC polega na wykonaniu nakłucia cienką igłą podejrzewanego miejsca w narządzie, a następnie zaaspirowaniu, czyli zassaniu niewielkiego fragmentu tkanki – tzw. zawiesiny komórek do specjalnej strzykawki.

Jakie są rodzaje biopsji?

Wyróżnia się kilka typów biopsji:

• biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (BAC) – opisana powyżej, guzek jest wyczuwalny i można wykonać nakłucie bez urządzeń monitorujących nakłucie,
• biopsja aspiracyjna cienkoigłowa celowana (BACC) – przebieg podobny jak w opisanym przypadku powyżej, ale pod kontrolą USG, zmiana słabo lub w ogóle nie wyczuwalna palpacyjnie,
• biopsja gruboigłowa – wprowadzenie grubszej igły niż w badaniu BAC i uzyskanie cylindrycznego, większego niż biopsji cienkoigłowej materiału do badania,
• biopsja wycinkowa – jest to uzyskanie fragmentu tkanki do badania metodą chirurgiczną,
• biopsja wiertarkowa – szczególnie używana do pozyskiwania materiału do badania z kości za pomocą odpowiedniego wiertła zwanego trepanem,
• biopsja rysowa oraz wyskrobiny – jest to pobieranie materiału do badania metodą polegająca na zdrapywaniu fragmentów tkanki z narządu, szczególnie używana w ginekologii podczas łyżeczkowania macicy.

Kiedy wykonuje się biopsję aspiracyjną cienkoigłową?

Wskazaniem do biopsji cienkoigłowej jest wykrycie patologicznych zmian za pomocą innych nieinwazyjnych badań. BAC pozwala określić charakter zmiany, a także ułatwia lekarzowi podjęcie decyzji związanej z dalszym leczeniem.

Wskazania do wykonania biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej to:

1. biopsja cienkoigłowa piersi – podejrzenie raka sutka:

• obecne zmiany guzowate na piersi (szczególnym wskazaniem jest obciążony rakiem sutka wywiad rodzinny),
• w momencie wykrycia wszelkich zmian, guzków badaniem palpacyjnym szczególnie, jeżeli charakteryzują się asymetria, twardością, nierównymi granicami, nieprzesuwalnością względem otaczających tkanek, a także zmian, które powodują owrzodzenia i zaciąganie skóry,
• których pojawiła się patologiczna zmiana, a były już wcześniej leczone z powodu nowotworu,
• z powiększonymi węzłami, co może wskazywać na przerzuty nowotworu do węzłów chłonnych.

1. choroby opłucnej; biopsję opłucnej wykonuje się w celu rozpoznania:

• gruźlicy,
• procesu nowotworowego,

1. choroby wątroby; biopsję cienkoigłową wątroby przeprowadza się w celu:

• stwierdzenia marskości wątroby lub innej miąższowej choroby wątroby,
• pobrania materiału do badań mikrobiologicznych,
• uzyskanie materiału w celu określenia stężenia miedzi lub żelaza w wątrobie,
• kontroli postępu choroby wątroby lub wykrycia jej istotnej przyczyny.

1. choroby nerek, biopsję cienkoigłową nerki wykonuje się:

• w celu rozpoznania chorób powodujących niewydolność nerek, zwłaszcza jeśli chodzi o kłębuszkowe zapalenie nerek,
• w celu określenia przyczyn pogarszającej się czynność nerek,
• w zespole nerczycowym,
• w powikłaniach nerkowych wywołanych chorobami układowymi,
• w podejrzeniu odrzucenia przeszczepu,

w chorobach innych narządów, wykonuje się biopsję:

• tarczycy,
• trzustki,
• gruczołu krokowego,
• ślinianek,
• węzłów chłonnych.

Biopsja cienkoigłowa – jak się przygotować?

Przygotowanie do biopsji cienkoigłowej trzeba rozpocząć na tydzień przed planowanym zabiegiem. Należy wówczas (w porozumieniu z lekarzem) odstawić środki zawierające w składzie kwas acetylosalicylowy i leki przeciwbólowe zawierające ibuprofen czy naproksen. Należy także poinformować lekarza o przyjmowanych lekach przeciwzakrzepowych oraz o wszystkich innych preparatach przyjmowanych stale. Na kilka godzin przed biopsją cienkoigłową nie powinno się przyjmować napojów i pokarmów.

Na badanie BAC pacjent zgłasza się ze skierowaniem oraz wynikami badania USG, jeśli je posiada.

Po biopsji zaleca się powstrzymanie od forsującej aktywności fizycznej (przez dobę) oraz rezygnację z zażywania preparatów ze wspomnianym kwasem acetylosalicylowym (przez dwie doby). Przeciwbólowo dopuszczalny jest paracetamol, chociaż ból po biopsji cienkoigłowej nie jest zazwyczaj na tyle silny, by konieczne było przyjmowanie jakichkolwiek środków.

Jak wygląda biopsja BAC, czy boli?

Biopsję aspiracyjna cienkoigłową wykonuję się cienką igłą o średnicy zewnętrznej 0,5–0,6mm, dlatego przeważnie nie znieczula się miejsca, w którym będzie wykonywany zabieg. W czasie badania można odczuwać zatem dyskomfort. Przeprowadza się natomiast dokładne odkażenie miejsca, w którym będzie wykonane wkłucie. Przebieg biopsji cienkoigłowej zależny jest od stopnia wyczuwalności zmiany.

W przypadku, kiedy zmiana jest wyczuwalna palpacyjnie, lekarz utrzymuje guzek między własnymi palcami, nakłuwa zmianę, a następnie, wytwarzając w strzykawce podciśnienie, zasysa fragment tkanki do strzykawki. Po zaaspirowaniu fragmentu tkanki, wyprowadza się igłę, uważając aby nie pobrać innych tkanek z kanału biopsyjnego lub nie rozsiać komórek z pobranej zmiany. Na miejsce wkłucia zakładany jest jałowy opatrunek. Pobrany materiał należy umieścić na szkiełku podstawowym, utrwalić w alkoholu, a następnie wybarwić. W następnej kolejności patologiczna zmiana oceniana jest pod mikroskopem.

Jeżeli zmiana jest słabo wyczuwalna palpacyjnie lub w ogóle jej nie czuć, należy zastosować metody obrazowania w trakcie wykonywania biopsji. Najczęściej wykonuje się biopsję cienkoiglową pod kontrolą USG. Stosuje się również tomograf komputerowy (TK), scyntygrafię, mammografię lub badania endoskopowe, wtedy można pobrać wycinek z dowolnego narządu wewnętrznego. Przed badaniem, po konsultacji z lekarzem, zaleca się odstawić leki przeciwzakrzepowe na 5 dni przed zabiegiem.

Wadą BAC jest możliwość zniszczenia materiału podczas badania, lub pobranie niewłaściwego fragmentu tkanki. W związku z tym zdarzyć się może, że badanie wymaga powtórzenia.

Czytaj również: Scyntygrafia nerek – wskazania, przebieg badania, wyniki, cena

Biopsja cienkoigłowa – powikłania – czy jest bezpieczna?

Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa jest badaniem bezpiecznym i rzadko zdarzają się powikłania. Z racji tego, że ta biopsja jest wykonywana za pomocą cienkiej igły z reguły zabieg jest niebolesny. Możliwe powikłania jakie mogą wystąpić po zabiegu to:

• krwiak, siniak a także ból w miejscu wykonania nakłucia,
• po wykonaniu biopsji opłucnej może dojść do zakażenia, odmy opłucnowej, ropniaka oraz rzadko do krwiaka opłucnej, może również pojawić się miejscowy ból,
• po wykonaniu biopsji wątroby mogą wystąpić powikłania lekkie – ból i przemijające niedociśnienie, a z poważniejszych powikłań wymienia się krwawienie, odmę opłucnową, żółciowe zapalenie wątroby, posocznice, przerwanie ciągłości guza – występują bardzo rzadko.
• po wykonaniu biopsji nerek może dojść do pojawienia się miejscowego krwiaka, krwawienia, bólu w okolicy lędźwiowej, albo do perforacji innych narządów.

Biopsja cienkoigłowa – ile czeka się na wynik?

Wynik biopsji cienkoigłowej dostępny jest zazwyczaj po kilku dniach. Próbka musi bowiem zostać utrwalona, oczyszczona i oceniona przez histopatologa. Czas oczekiwania na wynik biopsji cienkoigłowej jest znacznie krótszy, jeśli jest to biopsja śródoperacyjna – można dostać go już po kilku godzinach.

Czy biopsja cienkoigłowa jest wiarygodna? Zgodność BAC z ostatecznym rozpoznaniem szacuje się średnio na 80–95 proc. Nawet potwierdzenie nowotworowego charakteru zmiany nie musi być zatem ostateczne. W takiej sytuacji zalecane jest wykonanie badania powtórnie.

Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa tarczycy

Jednym z najczęściej wykonywanych tego typu badań jest biopsja tarczycy. Jest to badanie, które pozwala określić charakter zmian w tarczycy. Pozwala potwierdzić lub wykluczyć proces nowotworowy w obrębie tarczycy. Wykorzystywana jest również w celu kontroli leczenia wola guzkowego oraz do opróżniania torbieli. Biopsja tarczycy umożliwia także rozpoznanie zapalenia tarczycy typu Hashimoto. Zmiany guzowate w tym gruczole mogą być małe i wówczas prawie nie zauważalne albo duże, doprowadzające niejednokrotnie do zniekształcenia szyi.

Wskazaniami do wykonania BAC tarczycy są:

• wykrycie niepokojących zmian w obrębie narządu metodą palpacyjną,
• wykrycie guzków źle ograniczonych w stosunku do otaczającego go miąższu tarczycy,
• występowanie bolesności uciskowej w obrębie szyi,
• wyczucie zmienionej konsystencji narządu podczas badania palpacyjnego,
• wykrycie małych guzków podczas badania metodą USG.

Wykonanie zabiegu polega na wprowadzeniu przez lekarza specjalistę odpowiednio cienkiej igły (0,4-0,6 mm) w podejrzaną zmianę, zlokalizowaną w tarczycy pod kontrolą USG. Poprzez zassanie specjalną strzykawką połączoną z igłą uzyskuje się komórki do badania mikroskopowego, tzw. badanie cytologiczne. W przypadku, kiedy uzyska się za mało materiału do badania zabieg należy powtórzyć. Jeżeli, uzyska się odpowiednią ilość materiału do badania, patomorfolog przeprowadza utrwalanie i wybarwianie na szkiełku podstawowym. Następnie ocenia preparat pod mikroskopem.

Biopsja cienkoigłowa tarczycy nie boli, pacjent odczuwa jedynie niewielkie ukłucie cienką igłą. W dniu zabiegu pacjent może opuścić szpital, nie ma potrzeby pozostawania dłużej w oddziale. BAC tarczycy jest bezpieczną metodą diagnostyczną. Powikłania po zabiegu to przede wszystkim niewielka bolesność oraz pojawienie się niewielkich siniaków w miejscu ukłucia.