Smog – czym jest? Jak smog wpływa na zdrowie?

Smog – co to jest i jak powstaje?

Termin smog powstał z połączenia dwóch angielskich słów: smoke – „dym” i fog – „mgła”. To właśnie Londyn był pierwszym miastem, który zmagał się ze katastrofalnym smogiem w 1952 roku, a jego konsekwencją były zgony tysięcy mieszkańców z powodu niewydolności oddechowej i uszkodzenia dróg oddechowych. Objawy zatrucia smogiem pojawiały się zarówno w pierwszych dniach, jak i po wielu tygodniach od epizodu toksycznej mgły.

Z czego składa się smog? Składnikami smogu są najczęściej pyły zawieszone zawierające:

• gazy: tlenki azotu, dwutlenek siarki, ozon i tlenek węgla,
• związki chemiczne, w tym metale ciężkie i kancerogenne wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA).

Smog występujący w Polsce zawiera też najbardziej szkodliwe pyły PM10 i PM2,5.

PM10 to mieszanina zawieszonych w powietrzu cząsteczek o średnicy nie większej niż 10 μm. W jej skład wchodzą, m.in.: bardzo szkodliwe furany, dioksyny o benzopireny. Występowanie pyłów PM10 związane jest m.in. z procesami spalania paliw stałych i paliw ciekłych.

PM2,5 to pył zawieszony o średnicy cząsteczek nie większej niż 2,5 μm. Jest najbardziej szkodliwy dla zdrowia spośród wszystkich zanieczyszczeń atmosferycznych.

Prowadzony przez Polski Alarm Smogowy monitoring powietrza wskazuje, że najbardziej zanieczyszczonymi miastami w Polsce w 2021 roku były: Nowa Ruda, Sucha Beskidzka, Pszczyna, Wodzisław Śląski, Zgierz oraz Nowy Targ. Również Kraków już od wieli lat plasuje się na wysokich pozycjach w rankingu najbardziej zanieczyszczonych miast na świecie.

Czy główną przyczyną takie stanu rzeczy w kraju jest przemysł? Źródłem zanieczyszczeń powietrza – jeśli chodzi o smog – tak naprawdę jest „niska emisja”, czyli spaliny pochodzące z kotłów i pieców na paliwa stałe w gospodarstwach domowych.

Sytuację dodatkowo pogarsza spalanie złej jakości węgla w urządzeniach niespełniających żadnych norm emisji spalin. Przyczyny smogu upatruje się również w ogromnej nieświadomości Polaków i niechęci do zmian przyzwyczajeń grzewczych.

Smog – wpływ na nasze zdrowie

Smog, mimo że niewidzialny, stanowi śmiertelne zagrożenie dla ludzi. Zagadnienie: smog a zdrowie to aktualnie jeden z najpopularniejszym tematów badań nad zagrożeniami epidemiologicznymi. Smog upośledza funkcje obronne dróg oddechowych, torując drogę infekcjom. Utrudnia też wymianę gazową w płucach, co powoduje większe obciążenie serca.

Naturalnym mechanizmem obronnym organizmu w odpowiedzi na zanieczyszczenie powietrza jest kaszel, który jest skuteczny jedynie początkowo i doprowadza do usuwania szkodliwych pyłów z dróg oddechowych. Kaszel od smogu, początkowo suchy, szybko przechodzi w produktywny.

U części osób poza kaszlem dochodzi do skurczu oskrzeli, który jest odpowiedzialny za uczucie duszności, ciężaru na klatce piersiowej czy napadowego, trudnego do przerwania kaszlu. Skurcz oskrzeli jest szczególnie groźny dla pacjentów z istniejącą już chorobą obturacyjną dróg oddechowych.

Konsekwencje smogu to również szereg innych dolegliwości, nie zawsze od razu łączonych z zanieczyszczeniem powietrza. Zalicza się do nich: objawy zapalenia spojówek, nieżyt nosa, problemy z koncentracją, zaburzenia uwagi czy zmęczenie. Częste są również wywołane smogiem: ból głowy, zawroty głowy, rzadziej nudności i zaburzenia przewodu pokarmowego.

Prowadzona jest ogromna liczba badań oceniających wpływ smogu na funkcjonowanie innych układów, m.in. układu krwionośnego. Obserwuje się między innymi jego związek z występowaniem:

• chorób degeneracyjnych układu nerwowego (choroba Alzheimera, choroba Parkinsona),
• chorób autoimmunologicznych,
• chorób alergicznych.

Zanieczyszczenie powietrza jest również jedną z częściej wymienianych przyczyn rosnących problemów z płodnością.

Dla kogo smog może być szczególnie groźny?

Smog stanowi szczególnie zagrożenie dla pacjentów wstępnie obciążonych schorzeniami pulmonologicznymi i/lub kardiologicznymi.

Prowadzi do zaostrzeń astmy oskrzelowej czy przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, zarówno w mechanizmie bezpośrednim, jak i pośrednio – poprzez zwiększanie ryzyka infekcji dróg oddechowych, które u osób z obciążonym układem oddechowym może mieć dramatyczny przebieg.

Liczne badania epidemiologiczne – przeprowadzone w różnych rejonach świata – wskazują, że skutkami narażenia rozwijającego się organizmu na zanieczyszczenia mogą być:

• zaburzenia rozwoju wewnątrzmacicznego,
• poronienia i porody przedwczesne,
• obniżenie masy urodzeniowej dziecka,
• zaburzenia rozwoju ruchowego dziecka,
• nieprawidłowości w rozwoju układu immunologicznego.

Jak chronić się przed smogiem?

Czy możemy przyczynić się do ochrony środowiska i – tym samym – własnego zdrowia? Całkowita ochrona przed smogiem możliwa jest jedynie po wdrożeniu systemowych rozwiązań, przy zaangażowaniu władz samorządowych, lokalnych, jak i samych obywateli.

Aby przeciwdziałać zatruciu smogiem, warto przestrzegać kilku zasad – szczególnie jeśli znajdujemy się w gronie osób zagrożonych konsekwencjami zdrowotnymi zanieczyszczenia powietrza.

1. W sezonie zaleca się śledzenie opisujących smog statystyk – aktualnej jakości powietrza, przewidywanego pogorszenia i okresu utrzymywania się największych objawów smogu. W czasie największego stężenia pyłów warto unikać przebywania na zewnątrz czy wietrzenia mieszkania. Jeśli musimy wyjść z domu, unikajmy hiperwentylacji (pogłębionego oddychania w czasie wysiłku), oddychajmy przez nos, a nie przez usta.
2. Zabezpieczeniem mogą być też maseczki antysmogowe – nawet zwykła maseczka chirurgiczna może zatrzymać około połowy dużych zanieczyszczeń pyłowych i zmniejszyć wywołane przez smog skutki zdrowotne.
3. Jeśli mieszkamy w miejscu, gdzie normy zanieczyszczeń w powietrzu są często przekraczane, a sami cierpimy z powodu objawów smogu, warto pomyśleć o zakupie oczyszczacza powietrza z filtrem HEPA, który może zmniejszyć stężenie zanieczyszczeń w mieszkaniu nawet o połowę.