Skurcz oskrzeli – jakie przyczyny powodują zwężenie (spastyczność) oskrzeli?

Czym jest skurcz oskrzeli i jakie są jego objawy?

Skurcz oskrzeli to nagła, niezależna od woli człowieka reakcja mięśniówki dróg oddechowych, która doprowadza do zwężenia światła tych dróg, a w konsekwencji do utrudnionej wymiany gazowej.

Pacjenci ze skurczem oskrzeli i ich zwężeniem najczęściej prezentują następujące objawy:

• kaszel o charakterze napadowym, nieproduktywny,
• duszność o nagłym początku, głównie wydechową,
• ucisk w klatce piersiowej,
• świsty stwierdzane osłuchowo badaniem przy pomocy słuchawki lekarskiej (stetoskopu) oraz świszczący oddech, często określany przez pacjentów jako charczenie lub furczenie.

To też może Cię zainteresować: Ucisk w gardle – przyczyny, badania, leczenie

Jakie są czynniki ryzyka skurczu oskrzeli?

Istnieje co najmniej kilkanaście czynników ryzyka znamiennie zwiększających prawdopodobieństwo wystąpienia spastyczności oskrzeli u konkretnego chorego. Należy do nich zaliczyć:

• dodatni wywiad lub obciążenie rodzinne astmą oskrzelową lub alergią na pyłki roślin, pleśń, sierść zwierząt, kurz, lateks, składniki żywności itp.;
• powtarzające się lub niedawno przebyte infekcje górnych dróg oddechowych – np. ostre zapalenie oskrzeli;
• okresy zwiększonej aktywności ruchowej lub wykonywania ćwiczeń fizycznych;
• narażenie na substancje o działaniu drażniącym błonę śluzową oskrzeli i oskrzelików – dym (w tym tytoniowy), zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, drażniące zapachy, suche i zimne powietrze itp.;
• stosowanie niektórych leków – w tym antybiotyków, leków przeciwko nadciśnieniu tętniczemu, kwasu acetylosalicylowego, leków niesteroidowych.

Zobacz też: Alergia wziewna – przyczyny, objawy, leczenie

Skurcz oskrzeli – przyczyna to astma oskrzelowa i zapalenie oskrzeli

Wśród najczęściej występujących przyczyn skurczu oskrzeli wymienić należy astmę oskrzelową. Oprócz nadmiernego skurczu dróg oddechowych pojawić się może świszczący kaszel.

Astma oskrzelowa, a właściwie jej zaostrzenie (napad astmy, atak astmy) – to efekt przewlekłego procesu zapalnego toczącego się w obrębie dróg oddechowych, z obecnością licznych komórek zapalnych w obrębie błony śluzowej. W czasie zaostrzenia astmy komórki te uwalniają liczne substancje – tzw. mediatory zapalenia, które prowadzą nie tylko do skurczu oskrzeli, ale również do obrzęku błony śluzowej dróg oddechowych, zwiększenia wydzielania i gromadzenia się śluzu.

Nieleczony, przedłużający się stan astmatyczny grozi rozwojem ostrej niewydolności oddechowej z następczą utratą przytomności, do śmierci pacjenta włącznie.

W ustaleniu celu leczenia kluczową rolę odgrywa właśnie skurcz oskrzeli. Dlatego też podaje się pacjentom leki, które powodują szybki rozkurcz oskrzeli. Są to głównie wziewne krótko działające β2-mimetyki (z wyboru salbutamol), a także glikokortykosteroidy oraz tlenoterapia . Jako leczenie drugiego rzutu (wspomagające) można zastosować bromek ipratropium, siarczan magnezu oraz teofilinę.

Spastyczne zapalenie oskrzeli to kolejna z przyczyn powodująca zwężenie dróg oddechowych. Występuje ona głównie u dzieci. Inna nazwa tego schorzenia to obturacyjne zapalenie oskrzeli. Cechami tego schorzenia jest nadmierny skurcz oskrzeli, nasilony obrzęk dróg oddechowych, gromadzenie się wydzieliny (flegmy).

Skurcz oskrzeli po wysiłku fizycznym

Spazm oskrzeli po wysiłku fizycznym jest pojęciem czynnościowym, rozpoznawanym tylko i wyłącznie na podstawie wyników badania spirometrycznego w próbie prowokacyjnej. Próba ta ma na celu ocenę nadreaktywności oskrzeli (ich wzmożonej odpowiedzi na czynnik potencjalnie wywołujący skurcz oskrzeli).

Po inhalacji taką substancją ocenia się parametr określany jako natężoną objętość wydechową pierwszosekundową – FEV1. Jeżeli spada ona o minimum 10%, to znaczy, że doszło do skurczu oskrzeli.

Do postawienia diagnozy nie jest więc niezbędna obecność u pacjenta jakichkolwiek objawów chorobowych. Najczęściej skurcz oskrzeli po wysiłku fizycznym obserwuje się osób młodych oraz chorych na astmę.

Lekami pierwszego wyboru stosowanymi zarówno w zapobieganiu, jak i w leczeniu przedłużającego się bądź nieustępującego napadu powysiłkowego skurczu oskrzeli są opisane powyżej wziewne krótko działające β2-mimetyki, np. salbutamol.

Nagłego skurczu oskrzeli można również uniknąć poprzez intensywną rozgrzewkę poprzedzającą rozpoczęcie właściwych ćwiczeń fizycznych.

Reakcja anafilaktyczna i zwężenie oskrzeli

Anafilaksja to występująca nagle uogólniona (ogólnoustrojowa) reakcja nadwrażliwości o charakterze alergicznym bądź niealergicznym, manifestująca się objawami ze strony:

• układu oddechowego – spowodowanymi skurczem oskrzeli i lokalnym obrzękiem błony śluzowej;
• skóry – w tym obrzękiem naczynioruchowym lub pokrzywką;
• układu pokarmowego – w tym nudnościami, wymiotami bądź biegunką oraz dolegliwościami bólowymi zlokalizowanymi w obrębie jamy brzusznej;
• układu sercowo-naczyniowego – niedociśnieniem tętniczym (hipotensją) i innymi objawami wstrząsu.

Kluczową rolę w leczeniu reakcji anafilaktycznej odgrywa przerwanie narażenia na czynnik ją wywołujący. Lekiem pierwszego wyboru jest adrenalina stosowana podskórnie za pomocą ampułkostrzykawki w przednio-zewnętrzną powierzchnię uda.

Pomocniczo stosuje się leki przeciwhistaminowe oraz glikokortykosteroidy, których głównym doraźnym zadaniem jest zapobieganie narastaniu objawów reakcji anafilaktycznej.

Psychogenny i odruchowy skurcz oskrzeli

Niektóre czynniki zewnętrzne powodujące wystąpienie u chorego krótkotrwałego, ale silnego stresu psychicznego mogą skutkować nagłym skurczem oskrzeli.

Mechanizm tego zjawiska upatruje się w hiperwentylacji z następczym spadkiem prężności dwutlenku węgla we krwi, co powoduje wystąpienie zasadowicy oddechowej u pacjenta. Nerwica, której towarzyszy lęk i niepokój, może dawać dodatkowy objaw zwężenia oskrzeli.

Z kolei do odruchowego skurczu oskrzeli może dojść w niemal każdym przypadku mechanicznego podrażnienia powierzchni błony śluzowej dróg oddechowych. W praktyce klinicznej najczęściej spotykanymi czynnikami wyzwalającymi skurcz oskrzeli są ciała obce oraz balon uszczelniający rurki intubacyjnej podczas znieczulenia ogólnego.