Kaszel – rodzaje, przyczyny, leczenie

Podział kaszlu i jego przyczyny

Kaszel jest odruchem obronnym organizmu, który polega na oczyszczeniu dróg oddechowych z zanieczyszczeń, ciał obcych i nadmiaru wydzieliny. Wytworzone podczas kaszlu wysokie ciśnienie powoduje wyrzucenie powietrza wraz z napotkanymi przez nie na drodze cząstkami. Jest to reakcja odruchowa na podrażnienie zakończeń nerwowych w górnych drogach oddechowych przez te właśnie zanieczyszczenia.

Kaszel możemy podzielić ze względu na jego charakter (odkrztuszanie bądź nieodkrztuszanie wydzieliny) oraz na czas trwania.

Podział kaszlu ze względu na charakter

Kaszel suchy

Kaszel suchy najczęściej występuje jako objaw infekcji wirusowych dróg oddechowych. Może on się utrzymywać jeszcze po wyleczeniu zakażenia.

Innymi przyczynami suchego kaszlu są astma oskrzelowa, choroby śródmiąższowe płuc, niewydolność serca. Występuje on także jako skutek uboczny stosowania leków z grupy ACE inhibitorów (powszechnie stosowane leki w nadciśnieniu tętniczym i chorobach serca).

Kaszel produktywny (mokry)

W kaszlu mokrym chory odkrztusza plwocinę (flegmę). Przyczyny mogą być różne i w zależności od nich różny może być także charakter odkrztuszanej plwociny. Jest ona ropna w zakażeniach bakteryjnych: zapaleniu zatok przynosowych, zapaleniu oskrzeli czy zapaleniu płuc. Duża ilość plwociny pojawia się w rozedmie płuc i zaostrzeniu POChP, rozstrzeniach oskrzeli. Gdy pojawia się nagle, może być to objawem pęknięcia ropnia płuca i opróżnienia się go do oskrzela.

Śluzowa, gęsta i lepka wydzielina, która najczęściej pojawia się rano, jest charakterystyczna w POChP i przewlekłym zapaleniu oskrzeli, szczególnie w kaszlu po papierosach, gdy choroby są wywołane uzależnieniem od nikotyny.

W zakażeniach grzybiczych i u chorych na mukowiscydozę w wydzielinie pojawiają się czopy i grudki. Kaszel jest również charakterystycznym objawem gruźlicy. Może występować w przypadku przetok tchawiczo-przełykowych czy aortalno-tchawiczych. Niebezpiecznym objawem jest odkrztuszanie krwi (krwioplucie), mogące świadczyć o groźnych dla życia stanów chorobowych, takich jak zatorowość płucna, nowotwory płuca, tętniak aorty i wiele innych.

Podział kaszlu ze względu na czas trwania

Kaszel ostry

Kaszel ostry pojawia się nagle i trwa mniej niż 3 tygodnie. Najczęściej jego przyczyną jest infekcja górnych dróg oddechowych. Inne częste przyczyny ostrego kaszlu to: alergia, zapalenie oskrzeli, zachłyśnięcie czy ciało obce w drogach oddechowych. Może on występować jako reakcja na zanieczyszczenie powietrza pyłami i gazami, ale także w przebiegu poważniejszych chorób, jak zatorowość płucna, obrzęk płuc czy zapalenie płuc.

Kaszel podostry

Kaszel podostry trwa od 3 do 8 tygodni. Jego przyczyną jest najczęściej infekcja wirusowa, po której wyleczeniu kaszel trwać może jeszcze przez kilka tygodni.

Kaszel przewlekły

O kaszlu przewlekłym mówimy, gdy trwa on dłużej niż 8 tygodni. Przyczyną może być palenie tytoniu czy długotrwałe narażenie na drażniące pyły i gazy, np. w miejscu pracy. Przewlekać może się również kaszel poinfekcyjny, zwłaszcza w przebiegu krztuśca.

Inne przyczyny to: przewlekły nieżyt nosa, podczas którego spływająca po tylnej ścianie gardła wydzielina powoduje drażnienie i kaszel, astma oskrzelowa, refluks żołądkowo-przełykowy (cofająca się kwaśna treść żołądkowa powoduje przewlekłe drażnienie), POChP i przewlekłe zapalenie oskrzeli, sarkoidoza, nowotwory płuca, ropień płuca, przyjmowanie niektórych leków (głównie ACE inhibitorów), gruźlica, niewydolność serca, tętniak aorty i inne.

Przyczyn kaszlu jest więc bardzo wiele, ale czasem nie udaje się ich ustalić. Mamy wtedy do czynienia z kaszlem idiopatycznym lub psychogennym.

W większości przypadków przewlekłego kaszlu występują więcej niż dwie przyczyny. Bardzo ważna w przewlekłym kaszlu jest zmiana jego charakteru. Może to być objaw raka płuca.

Przyczyny nieskuteczności kaszlu

Kaszel jest odruchem obronnym organizmu, jednak nie zawsze jest on skuteczny. W przypadku osłabienia siły mięśni oddechowych i mięśni brzucha kaszel może nie być efektywny. Zdarza się również, że wydzielina jest zbyt gęsta i nie można jej usunąć.

Powikłania kaszlu

Silny lub przewlekły kaszel może wywoływać powikłania, takie jak omdlenie wskutek zbyt dużego ciśnienia generowanego w klatce piersiowej i zmniejszenia powrotu krwi do serca, odma opłucnowa, gdy np. pęknie pęcherz rozedmowy, czy nawet złamanie żebra u chorego na raka płuca. Kaszel jest niebezpieczny w bezpośrednim okresie po zabiegu okulistycznym bądź neurochirurgicznym, może bowiem zniweczyć jego skutki.

Leczenie kaszlu

Kaszel jest objawem chorobowym, nie chorobą samą w sobie. Niekiedy jednak jego nasilenie powoduje, że trzeba go leczyć objawowo.

Kaszel mokry jest korzystny – pozwala on na usunięcie zanieczyszczeń z drzewa oskrzelowego. Zwykle wdraża się więc postępowanie, które ułatwia usunięcie wydzieliny i zwiększa efektywność kaszlu, czyli nawilżanie powietrza (inhalacje z soli fizjologicznej), drenaż ułożeniowy i oklepywanie chorego. Mniejsze znaczenie mają leki rozrzedzające wydzielinę – mukolityki (acetylocysteina, ambroksol i inne), gdyż nie powinno się ich stosować zbyt długo.

W przypadku kaszlu suchego, o dużym nasileniu można zastosować leki przeciwkaszlowe, takie jak dekstrometorfan czy kodeina.

Podsumowując, należy pamiętać, że przewlekający się kaszel może być objawem groźnych chorób i warto skonsultować się z lekarzem, jeśli nie mija lub gdy zmienia się jego charakter.