Astma a zapalenie oskrzeli

Objawy astmy oskrzelowej

Astma, inaczej nazywana dychawicą, jest chorobą dróg oddechowych, która charakteryzuje się występowaniem napadów duszności, kaszlu, świszczącego oddechu i uczucia ciężaru w klatce piersiowej. Objawy te często występują w nocy, a także nad ranem i wynikają z wystąpienia nagłego ograniczenia drożności oskrzeli i oskrzelików z powodu ich skurczu i obrzęku. Co istotne, astma może wystąpić w każdym wieku a napady mogą być indukowane przez czynniki osobniczo zmienne, tzn. niemożliwe jest jednoznaczne stwierdzenie, iż konkretny bodziec doprowadzi do patologicznego skurczu oskrzeli zawsze i u każdego chorego. Do najczęściej wymienianych czynników indukujących napad astmy zalicza się:

• kontakt z alergenem (pyłki traw, zbóż, sierść zwierząt, roztocza kurzu domowego),
• dym tytoniowy,
• zanieczyszczenie powietrza,
• wysiłek fizyczny,
• zażycie niesteroidowych leków zapalnych (szczególnie kwasu acetylosalicylowego – aspiryny),
• stosowanie beta-blokerów,
• silne przeżycia emocjonalne,
• zmiany pogody (w tym zmiany wilgotności powietrza).

Przeczytaj również: Co może oznaczać uczucie ciężkości w klatce piersiowej?

Przyczyny astmy

W astmie dochodzi do nadreaktywności oskrzeli na tle alergicznym bądź niealergicznym. Mechanizm drugiej (a w tym astmy wysiłkowej) nie został jeszcze całkowicie poznany. Wiadomo, że procesy naprawcze, do których dochodzi w odpowiedzi na uszkodzenie nabłonka dróg oddechowych doprowadzają do przebudowy ściany oskrzeli. W astmie alergicznej do wzrostu produkcji śluzu, obrzęku i skurczu oskrzeli dochodzi po kontakcie z czynnikiem wywołującym nadmierną i nieadekwatną reakcję zapalną.Reakcja ta nie ma podłoża infekcyjnego, a komórki układu odpornościowego reagują niewspółmiernie do zaistniałego „zagrożenia”.

Astma – rozpoznanie

Występowanie charakterystycznych objawów (takich jak kaszel, uczucie duszności, trudności w oddychaniu, świszczący oddech) mogą nasunąć lekarzowi podejrzenie astmy. Badaniem, które pozwala z wysokim prawdopodobieństwem postawić rozpoznanie tej jednostki chorobowej jest spirometria z zapisem krzywej przepływ-objętość.Jest to badanie nieinwazyjne, pozwalające na ocenę natężonego wydechu oraz pomiar pojemności życiowej płuc i jej składowych. Na jej podstawie lekarz może wnioskować o obecności obturacji (czyli utrudnionego przepływu w drogach oddechowych), jak również o nasileniu zaburzeń wentylacji, jeśli takowe są obecne. Dodatkowo przeprowadzenie tzw. próby rozkurczowej, w której pomiarów dokonuje się po podaniu leku wziewnego rozkurczającego oskrzela (zwykle salbutamolu), pozwala prognozować czy występująca obturacja jest odwracalna, co jest istotnym czynnikiem różnicującym astmę i przewlekłą obturacyjną chorobę płuc. Jeżeli objawy zgłaszane przez pacjenta (lub ich ciężkość) nie korelują z wartościami wykazanymi w wyniku badania spirometrycznego, warto wykonać próbę prowokacyjną z metacholiną, która służy do oceny nadreaktywności dróg oddechowych w odpowiedzi na bodźce.

Zapalenie oskrzeli czy astma?

Ostre zapalenie oskrzeli to trwająca mniej niż 3 tygodnie, przebiegająca z kaszlem infekcja układu oddechowego. Najczęściej spowodowane jest zakażeniem wirusowym lub bakteryjnym. Przebiega z gorączką, ale jego przyczynę rzadko udaje się zidentyfikować. Część objawów (jak np. kaszel i świszczący oddech) jest wspólna dla astmy i zapalenia oskrzeli, ale choroby te różnicuje się na podstawie wywiadu chorobowego, badania przedmiotowego i obserwacji pacjenta. Znaczenie mają tutaj: czas trwania choroby, obecność czynników wywołujących lub zaostrzających objawy (jak w astmie), sezonowość objawów (także charakterystyczna dla astmy) czy występowanie gorączki, ogólnego rozbicia, bólu mięśni (które przemawiają za zapaleniem oskrzeli).

Nadreaktywność oskrzeli, do której może dojść także w przebiegu zapalenia oskrzeli jest czasowa i zwykle ustępuje samoistnie w ciągu kilku tygodni. W stanie infekcji spirometria jako badanie rozstrzygające ma ograniczone zastosowanie ze względu na możliwość zafałszowania wyniku lub niemożność poprawnego jej wykonania przez osłabionego lub intensywnie kaszlącego pacjenta. Dlatego też wykonanie spirometrii i badań w kierunku alergii (np. testów skórnych) w diagnostyce różnicującej częste zapalenia oskrzeli (kilka w roku) i astmę zwykle powinno wykonać się po ustąpieniu infekcji.

Zapalenie oskrzeli jako zaostrzenie astmy

Zaostrzeniem astmy nazywamy nagłe nasilenie objawów choroby (kaszlu, duszności, świszczącego oddechu), które może wymagać wprowadzenia modyfikacji stosowanego leczenia. Wystąpienie zaostrzenia najczęściej spowodowane jest infekcją układu oddechowego,w tym zapaleniem oskrzeli, zwykle o podłożu wirusowym. Może też wynikać ze wzrostu narażenia na alergeny lub czynniki drażniące, np. dym tytoniowy czy zanieczyszczenie powietrza. Co ważne, zaostrzenie astmy może rozwinąć się nagle – w ciągu kilkunastu minut, jak również stopniowo – przez kilka dni, a w najcięższych przypadkach może nawet doprowadzić do zgonu. W przypadku chorych na astmę, u których wystąpiło zapalenie oskrzeli konieczne jest nie tylko postępowanie przeciwinfekcyjne, ale i modyfikacja dotychczasowej terapii z zastosowaniem przeciwastmatycznych leków wziewnych idoustnych (w zależności od nasilenia objawów klinicznych). Należy także rozważyć hospitalizację pacjentów będących w stanie ciężkim.

Leczenie zapalenia oskrzeli

W postępowaniu w ostrym zapaleniu oskrzeli, jeżeli spowodowane jest ono zakażeniem bakteryjnym, konieczne może być podawanie antybiotyków, choć łagodnie przebiegające infekcje tego nie wymagają, a antybiotykoterapia bywa nadużywana. Kluczową rolę odgrywa leczenie objawowe: przeciwzapalne, przeciwgorączkowe i mukolityczne (jeśli w oskrzelach zalega wydzielina). Ulgę choremu przynoszą inhalacje i picie dużych ilości płynów, a także dbałość o dobre nawilżenie powietrza w pomieszczeniu, w którym przebywa. Istotny jest też odpoczynek, prawidłowe odżywianie, zaprzestanie wysiłku fizycznego i palenia tytoniu. W infekcji wirusowej przebiegającej bez powikłań z reguły wystarczające jest stosowanie preparatów powszechnie dostępnych bez recepty.

Zaostrzenie astmy (także to wynikające z toczącej się infekcji układu oddechowego) wymaga często zintensyfikowania leczenia, celem osiągnięcia kontroli objawów i powrotu do normalnej aktywności życiowej. Leczenie astmy pacjent prowadzi każdego dnia. Jednak w zaostrzeniu często konieczna jest zmiana dawkowania dotychczas przyjmowanych preparatów. Do preparatów tych należą:

• leki przyjmowane doraźnie, których zadaniem jest szybkie rozkurczenie mięśniówki dróg oddechowych:
• szybko działające beta-2-mimetyki wziewne – salbutamol, fenoterol (wziewnie i w nebulizacji),
• bromek ipratropium (roztwór w nebulizacji);
• leki kontrolujące przebieg choroby:
• glikokortykosteroidy wziewne (np. budezonid, cyklezonid, flutykazon) – zmniejszają nadreaktywność oskrzeli i ciężkość zaostrzeń,
• glikokortykosteroidy doustne – (np. prednizon, metylprednizolon) preferowane są w zaostrzeniach i w ciężkich przypadkach astmy,
• długo działające beta-2-mimetyki (formoterol, salmeterol) – pomagają łagodzić objawy duszności i trudności w oddychaniu.

Warto zauważyć, iż w sytuacjach, w których pacjent samodzielnie lub po konsultacji ambulatoryjnej z lekarzem prowadzącym nie jest w stanie zapanować nad ciężką dusznością, powinien zgłosić się do szpitala, gdzie otrzyma intensywne leczenie przyczynowe i objawowe.