Oskrzela – czym są, gdzie się znajdują?
Mówiąc lakonicznie, oskrzela to dwie duże rurki, które odpowiadają za transport powietrza z tchawicy do płuc. Położone są one w klatce piersiowej, pomiędzy płucami, i zaliczamy je do dolnych dróg oddechowych. Do każdego z dwóch płuc biegnie jedno oskrzele główne – lewe, które transportuje powietrze do lewego płuca oraz prawe, które transportuje powietrze do prawego płuca.
Oskrzela główne mają liczne rozgałęzienia, które swoim obrazem przypominają obrócone do góry nogami gałęzie drzewa, często więc można spotkać się ze stwierdzeniem drzewa oskrzelowego.
Składają się na nie:
dwa oskrzela główne (oskrzele główne prawe i oskrzele główne lewe – to oskrzela wielkie), które są najszerszym elementem oskrzeli;
oskrzela płatowe, które trafiają do konkretnych płatów płuc;
oskrzela segmentowe, które wchodzą do segmentów każdego płata płuc. Oskrzela segmentowe dzielą się jeszcze na oskrzela podsegmentowe;
oskrzeliki, czyli końcowe, najmniejsze odcinki oskrzeli.
Utworzona w wyniku rozdziałów sieć mniejszych oskrzeli i oskrzelików dociera do pęcherzyków płucnych w płucach, gdzie zachodzi wymiana gazowa, czyli usuwany jest dwutlenek węgla, a pobrany zostaje tlen. Gęsto rozbudowana sieć drzewa oskrzelowego pozwala na dotarcie powietrza do każdej części płuc, co umożliwia efektywną wentylację.
Przeczytaj również:
Płuca – gdzie są? Budowa, funkcje, choroby
Jak zbudowane są oskrzela?
Budowa oskrzeli ściśle współgra z ich rolą i funkcją dla prawidłowej pracy całego organizmu. Składają się z kilku warstw, a każda z nich pełni istotną rolę.
Błona śluzowa – warstwa ta wyścieła wnętrze oskrzeli i pełni funkcję ochronną. Jest zbudowana ze specjalnego rodzaju nabłonka, który jest pokryty rzęskami. Rzęski to specjalne uwypuklenia, przypominające włoski. Dzięki ich zsynchronizowanym ruchom większość zanieczyszczeń, wirusów, bakterii czy innych patogenów jest wymiatana z drzewa oskrzelowego. Dodatkowo błona ta wydziela śluz, który nawilża wnętrze oskrzeli oraz wyłapuje zanieczyszczenia, pyłki i drobnoustroje. Współpraca rzęsek i śluzu zapewnia ochronę dolnych dróg oddechowych przed chorobami oraz utrzymuje je w czystości.
Błona mięśniowa – oskrzela są również wyposażone w warstwę mięśni gładkich, która pozwala na zmianę średnicy oskrzeli. Dzięki temu możliwa jest kontrola ilości przepływającego powietrza do płuc.
Błona chrzęstna – oskrzela główne oraz ich dwa pierwsze podziały posiadają pierścienie zbudowane z tkanki chrzęstnej. Nadaje to ich strukturze sztywność i zapobiega zapadaniu się ich ścian, co pozwala na swobodny przepływ powietrza w obu kierunkach podczas wdechu i wydechu.
Tkanka łączna otaczająca oskrzela – na zewnętrznej powierzchni oskrzeli obecna jest warstwa zbudowana z tkanki łącznej. Jest to dodatkowa bariera ochronna, która chroni przed urazami mechanicznymi. Warstwa ta zapewnia również oskrzelom elastyczność, co jest niezbędne w trakcie przepływu przez nie powietrza.
Przeczytaj również:
Hipoksja – rodzaje, przyczyny, objawy, leczenie, skutki
Jakie funkcje pełnią oskrzela?
Zdecydowanie najważniejszą funkcją oskrzeli jest transport powietrza do obu płuc. Powietrze zassane przez nos, wędruje przez gardło (które jest elementem łączącym układ oddechowy z pokarmowym), krtań i tchawicę. Następnie wtłaczane jest do oskrzeli głównych, a z nich przekazywane jest do mniejszych oskrzeli i oskrzelików. Ostatecznie powietrze dociera do pęcherzyków płucnych, gdzie dochodzi do wymiany gazowej. Gęsta sieć naczyń krwionośnych wokół każdego z pęcherzyków płucnych umożliwia usunięcie z krwi dwutlenku węgla i transport do niej tlenu. Następnie powietrze o większej zawartości dwutlenku węgla i mniejszej zawartości tlenu jest transportowe wstecznie tą samą drogą, a ostatecznie jest wydychane przez nos
Kolejną funkcją oskrzeli, która została już wyżej wspomniana, jest oczyszczanie dróg oddechowych oraz ochrona przed zanieczyszczeniami. Tutaj kluczową rolę odgrywa śluz wytwarzany przez nabłonek oskrzeli, który wyłapuje pyłki, kurz oraz drobnoustroje, takie jak bakterie, wirusy czy inne patogeny.
Obecne na powierzchni nabłonka rzęski również pomagają w zatrzymywaniu zanieczyszczeń, a dzięki ich ruchom w kierunku gardła, sklejone przez śluz cząstki są usuwane z organizmu. Dzieje się to podczas kaszlu, kichania czy odkrztuszania. Ten mechanizm zapobiega infekcjom, uszkodzeniom miąższu płuc oraz pomaga przeciwdziałać alergiom.
Przeczytaj również:
Zapalenie oskrzelików – jakie są jego przyczyny, rozpoznanie, leczenie, ile trwa?
Najczęstsze choroby oskrzeli
Choroby oskrzeli zdecydowanie nie należą do rzadkości, można wręcz powiedzieć, że są częstym powodem zgłaszania się pacjentów do lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, internistów czy pulmonologów. Mogą prowadzić do poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu układu oddechowego, a w konsekwencji do zakłócenia pracy całego organizmu. Wiele z nich ma charakter przewlekły, dlatego wymaga długotrwałego leczenia, aby zapobiec uszkodzeniu płuc.
Zapalenie oskrzeli
Jedną z częstszych chorób jest ostre zapalenie oskrzeli. Zwykle spowodowane jest infekcją wirusową i ustępuje samoistnie, więc wskazane jest leczenie objawowe, bez antybiotykoterapii. Najbardziej typowym objawem jest kaszel suchy lub z odkrztuszaniem wydzieliny, który może trwać do 8 tygodni po ustąpieniu innych objawów.
Pozostałe objawy zapalenia oskrzeli to:
- uczucie duszności,
- świszczący oddech,
- ból w klatce piersiowej podczas kaszlu,
- katar,
- ból głowy,
- gorączka,
- bóle mięśniowem,
- ogólne osłabienie.
Do grup zwiększonego ryzyka wystąpienia ostrego zapalenia oskrzeli należą: osoby starsze, dzieci, osoby palące papierosy, osoby z innymi chorobami płuc oraz z obniżoną odpornością. U nich też może rozwinąć się przewlekłe zapalenie oskrzeli.
To oni powinni w szczególności zgłosić się do lekarza w razie wystąpienia objawów. Leczenie zazwyczaj opiera się na odpoczynku, unikaniu czynników drażniących, np. dymu papierosowego oraz zażywaniu leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych. Szczepienia przeciwko grypie i COVID-19 mogą zmniejszyć ryzyko ciężkiego przebiegu choroby.
Przeczytaj również:
Test Combo – jak działa potrójny test na grypę, koronawirusa i wirusa RSV?
Astma
Schorzeniem oskrzeli o przewlekłym charakterze jest astma. Jest to choroba niezakaźna, dotykająca osoby w każdym wieku, ale najczęściej rozpoczyna się w dzieciństwie. Spowodowana jest stanem zapalnym oskrzeli i nadmierną reaktywnością oskrzeli na różne bodźce, takie jak zanieczyszczenia powietrza, alergeny, zimne powietrze, infekcje lub wysiłek fizyczny. W odpowiedzi na te bodźce może dojść do nagłego skurczu oskrzeli i zmniejszenia średnicy ich światła, co poskutkuje trudnościami w oddychaniu. Objawiać się to może kaszlem, świszczącym oddechem, dusznością i uczuciem ucisku w klatce piersiowej.
Nagłe, znaczne pogorszenie objawów astmy, to atak astmy. Mogą go wyzwolić, m.in.: kurz, dym, opary, pyłki traw i drzew, futro i pióra zwierząt, silne mydła i perfumy. Często do pogorszeń dochodzi w nocy i podczas ćwiczeń. Astmy nie można wyleczyć, ale dąży się do maksymalnej kontroli jej objawów. Najczęściej stosuje się leki rozszerzające oskrzela (np. salbutamol) oraz sterydy, które zmniejszają stan zapalny w drogach oddechowych. Leki te są podawane bezpośrednio do oskrzeli poprzez zastosowanie inhalatora. Dawkę i częstotliwość podawania leków uzależnia się od natężenia objawów u pacjenta.
Przeczytaj również:
Hiperkapnia – przyczyny, objawy, leczenie
Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)
Następną chorobą oskrzeli, również należącą do przewlekłych, jest przewlekła obturacyjna choroba płuc, w skrócie zwana POChP. Jest ona związana z postępującym ograniczeniem w przepływie powietrza przez zwężenie światła oskrzeli, utratą elastyczności dróg oddechowych i zniszczeniem ścian między pęcherzykami płucnymi. Spowodowane jest to przewlekłym stanem zapalnym oskrzeli, który powstaje przez długotrwałe narażenie na szkodliwe cząstki lub gazy. Palenie papierosów jest najczęstszą bezpośrednią przyczyną POChP na świecie.
Pacjenci skarżą się na przewlekłą i postępującą duszność, kaszel i produkcję plwociny. Często towarzyszą im wybudzenia w nocy oraz spadek poziomu aktywności fizycznej. Dodatkowo wraz z czasem trwania choroby można zauważyć zmiany w wyglądzie ciała – często dochodzi do deformacji ścian klatki piersiowej i zaczyna ona przypominać beczkę oraz może się pojawić niebieskawo-siny kolor skóry, czyli sinica.
Powikłania tej choroby obejmują m.in.: zapalenia płuc, niewydolność serca oraz wyniszczenie organizmu. Podstawą w leczeniu POChP jest rzucenie palenia, co może przyczynić się do spowolnienia postępu POChP. Stosuje się również, tak samo jak w astmie, leki rozszerzające oskrzela i sterydy w postaci inhalatora. Przydatna może być również terapia tlenowa, aby zwiększyć utlenowanie krwi.
Przeczytaj również:
Dychawica oskrzelowa – przyczyny, objawy, leczenie
Rozstrzenie oskrzeli
Ostatnim schorzeniem oskrzeli poruszonym w tym artykule będzie rozstrzenie oskrzeli. Jest to choroba, w której drogi oddechowe zostają uszkodzone i rozszerzają się. Powoduje to zaburzenia w usuwaniu śluzu – odkłada się on w świetle oskrzeli i dochodzi w nim do rozwoju bakterii, które nasilają stan zapalny i uszkodzenia.
Powoduje to szereg objawów:
- kaszel z dużą ilością śluzu i ropy o nieprzyjemnym zapachu (szczególnie rano po wstaniu z łóżka), nawracające przeziębienia,
- duszność,
- świszczący oddech,
- czasem nawet krwioplucie.
Powstanie rozstrzeni oskrzeli może być zapoczątkowane infekcją lub inną chorobą, np. mukowiscydozą, gruźlicą, chorobami autoimmunologicznymi (reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń układowy), niedoborem alfa-1-antytrypsyny oraz stanami obniżonej odporności. Ciało obce lub guz, który zablokuje światło oskrzeli, może być również punktem wyjścia rozstrzeni.
Jest to choroba nieuleczalna, stosuje się leki, które pomogą w pozbyciu się nadmiaru śluzu i zmniejszą stan zapalny oraz antybiotyki, aby zabić bakterie.
