Tchawica – gdzie się znajduje i jak jest zbudowana
Tchawica (łac. trachea) to narząd wchodzący w skład układu oddechowego – układu, który anatomicznie dzieli się na:
górne drogi oddechowe – do których zaliczamy jamę nosową, gardło i krtań;
dolne drogi oddechowe – w skład wchodzą: omawiana tchawica, oskrzela oraz właściwy narząd wymiany gazowej, czyli płuca.
Tchawica znajduje się w szyi. Jest ona przedłużeniem krtani. Jej budowę można porównać do długiej, giętkiej rury. Tchawica jest „łącznikiem” w drogach oddechowych - łączy znajdującą się nad nią krtań z oskrzelami głównymi, które następnie biegną do płuc.
Spośród wszystkich narządów położonych w okolicy szyi, tchawica położona jest najbardziej do przodu. Tak naprawdę leży tuż pod skórą. Można się o tym przekonać przejeżdżając palcem po szyi – łatwo wtedy wyczuć charakterystyczne pierścieniowate chrząstki budujące tchawicę.
U dorosłej osoby tchawica ma 10–15 cm długości. Jej średnica wynosi natomiast ok. 11–12mm. Tchawica jest utworzona z 16–20 chrząstek tchawiczych, które obudowują jej przednią ścianę. Chrząstki mają około 3–4 mm wysokości i 1–2 mm grubości. Tworzą one szkielet tchawicy – zapewniają jej sztywność i stale otwarte światło, przez które przepływa powietrze. Chrząstki tchawicze charakteryzują się tym, że:
są zbudowane ze chrząstki szklistej;
swoim kształtem przypominają podkowę – każda chrząstka ma kształt półkola, a jej wolne końce z tylu są połączone ścianą błoniastą;
ich tylna część sąsiaduje z przełykiem;
są połączone między sobą więzadłami obrączkowatymi.
Ściana tylna tchawicy składa się z włókien mięśniowych, które tworzą tzw. mięsień tchawiczy, i przyczepiają się do dolnych brzegów chrząstek. Taka budowa pozwala na:
utrzymanie drożności – tchawica nie zapada się podczas wdechu czy kaszlu;
sprężystość i ruchomość tchawicy, dzięki czemu może się nieco wydłużać i skracać wraz z szyją;
dostosowanie do przełyku – ściana błoniasta, która pokrywa chrząstki od tyłu jest elastyczna, co umożliwia przechodzenie większych kęsów pokarmu bez ucisku dróg oddechowych;
ochrona przed urazami.
Tchawica dzieli się na:
część szyjną;
część piersiową.
W części szyjnej tchawica sąsiaduje z płatami tarczycy. W miejscu, gdzie przylega do niej gruczoł tarczowy jest ona nieco węższa. Dlatego też w przypadku powiększenia się tarczycy, może dochodzić do zmniejszenia drożności tchawicy i uczucia duszności.
W części piersiowej, na wysokości VI (czasami VII) kręgu szyjnego, tchawica dzieli się na dwa główne oskrzela: prawe i lewe, które wnikają do płuc. Miejsce to nazywa się rozdwojeniem tchawicy (bifurcatio tracheae).
Przeczytaj również:
Płuca – gdzie są? Budowa, funkcje, choroby
Tchawica a krtań
Krtań to narząd, który wchodzi w skład górnych dróg oddechowych. Krtań, mimo że jest znacznie mniejsza od tchawicy, bo ma około 4–6 cm długości, to jednak cechuje się bardziej skomplikowaną budową. Podobnie jak tchawica, zbudowana jest głównie z chrząstek. Jednakże chrząstki te odznaczają się specyficzną budową i są połączone stawami, więzadłami i mięśniami.
Skomplikowana budowa krtani wynika z jej wyjątkowej funkcji – znajduje się w miejscu, gdzie krzyżują się dwa układy: oddechowy i pokarmowy.
Z jednej strony odpowiada ona za kierowanie powietrza do dalszych części dróg oddechowych, a z drugiej – przez nią pokarm jest kierowany do przełyku. Taka lokalizacja niesie za sobą ryzyko, że jedzenie mogłoby dostać się do dróg oddechowych. Jednakże skomplikowana budowa krtani pozwala na rozdzielenie dróg oddechowych od pokarmowych i umożliwia synchronizację połykania z oddychaniem.
Oprócz tego krtań pełni także funkcję fonacyjną. Znajdujące się w niej fałdy błony śluzowej zawierające dodatkowo więzadła głosowe i mięsień głosowy tworzą tzw. struny głosowe. Odpowiadają one za mowę, śpiew, ale również barwę głosu i pozwalają modulować głośność dźwięków.
Jakie funkcje pełni tchawica?
Tchawica, chociaż jej główną rolą jest przewodzenie powietrza, pełni jednak inne ważne funkcje. Są to:
Oczyszczanie powietrza z zanieczyszczeń – dzięki specjalnej budowie, którą mają błony śluzowe tchawicy. Powierzchnia wewnętrzna pokryta jest rzęskami, których ruch wychwytuje różnego rodzaju cząstki – oraz komórki kubkowe, które produkują gęsty śluz. Za pomocą rzęsek pył, bakterie i inne zanieczyszczenia są wychwytywane, a następnie – po oblepieniu śluzem – stopniowo przesuwane do góry. Śluz z zanieczyszczeniami może zostać następnie odkrztuszony albo połknięty – dzięki temu do płuc trafia czyste powietrze.
Ogrzewanie i nawilżanie powietrza, co jest ważne dla prawidłowej pracy pęcherzyków płucnych.
Przeczytaj również:
Język geograficzny u dzieci i dorosłych – jak wygląda? Przyczyny, objawy, leczenie
Najczęstsze choroby tchawicy
Choroby tchawicy, w przeciwieństwie do chorób innych narządów wchodzących w skład układu oddechowego, nie są częste. Jednakże nie oznacza to, że w ogóle nie występują. Do grupy chorób tchawicy zalicza się zarówno choroby zakaźne, np. związane z infekcją wirusową lub bakteryjną, ale również wady wrodzone tchawicy, nabyte uszkodzenia tchawicy, np. spowodowane urazem, a także choroby nowotworowe tchawicy:
Zapalenie tchawicy (inaczej zapalenie krtani i tchawicy – krup) – stan zapalny obejmujący krtań i tchawicę. Przyczyny zapalenia tchawicy to najczęściej wirusy paragrypy, grypy, RSV – stosuje się leczenie objawowe. Najczęściej dotyczy dzieci – szczególnie niebezpieczna, gdyż może w krótkim czasie doprowadzić do ostrej niedrożności dróg oddechowych ze względu na inną budowę dróg oddechowych (wąska średnica krtani i tchawicy). Objawy: kaszel, tzw. szczekający, foczy; stridor (świst krtaniowy); chrypka; ból gardła; przyspieszony oddech; duszność.
Wrodzone wady tchawicy – to grupa chorób wynikających z nieprawidłowego wykształcania się tchawicy. Należą do nich: tracheomalacja (wiotkość tchawicy), która jest związana z nieprawidłową budową chrząstek tchawicy; często współistnieje niedorozwój chrząstek małżowin usznych. Wskutek nieprawidłowej budowy chrząstek podczas oddychania dochodzi do zapadania się tchawicy. Przy tym światło tchawicy zmniejsza się podczas wydechu, w wyniku czego istnieje trudność z usuwaniem wydzieliny gromadzącej się w tchawicy. Objawy: świszczący oddech; duszność; tzw. metaliczny kaszel; przyspieszony oddech. Inną wadą są. przetoki tchawiczo-przełykowe. To wrodzone przetrwałe połączenia między tchawicą a przełykiem, które częściej występują u chłopców. Są najczęściej rozpoznawane w okresie prenatalnym i objawiają się już w pierwszej dobie życia poprzez: zaburzenia oddychania; kaszel; krztuszenie się; pienistą wydzielinę w jamie ustnej; niewydolność oddechowę.
Urazy tchawicy –może do nich dojść wskutek urazu jatrogennego (czyli związanego z procedurą medyczną), np.: zabiegu chirurgicznego, intubacji, endoskopii, ale mogą też powstać w wyniku wypadków komunikacyjnych czy też ran. Uszkodzenie tchawicy stanowi stan zagrożenia życia i wymaga szybkiej interwencji chirurgicznej.
Zwężenia krtaniowo-tchawicze (LTS) –mogą wystąpić w każdym wieku i być spowodowane różnymi przyczynami: u osób młodych mogą powstać jako powikłanie po intubacji lub po urazach wielonarządowych. U osób starszych głównie to pacjenci wielochorobowi – z cukrzycą, przewlekłą obturacyjną chorobą płuc, przewlekle intubowani, obciążeni chorobami sercowo-naczyniowymi. Może się objawiać: dusznością; suchym kaszlem; problemem z odkrztuszaniem wydzieliny.
Nowotwory tchawicy – występują bardzo rzadko. Najczęściej to nowotwory pierwotne wśród których dominuje rak gruczołowy, ale mogą być to również przerzuty nowotworowe. Charakterystyczne objawy to: duszność i krwioplucie. Mają one związek z paleniem papierosów i działaniem dymu papierosowego. W diagnostyce istotne znaczenie ma bronchoskopia.
