Budowa wirusa grypy – co warto wiedzieć?
Grypa jest chorobą wirusową. Wirusy grypy typu A należą do grupy ortomyksowirusów. Ich stabilność w środowisku jest w dużej mierze uzależniona od temperatury. Najdłużej wytrzymują przy temperaturze w okolicach 0 stopni Celsjusza, dlatego szczyt zachorowań na grypę w Polsce przypada zwykle w okresach przejściowych: jesienno-zimowym oraz zimowo-wiosennym.
Wyróżnia się trzy rodzaje wirusa grypy:
- wirus grypy typu A – to on jest odpowiedzialny za światowe pandemie, a także ptasią grypę i świńską grypę;
- wirus grypy typu B – atakuje ludzi oraz foki;
- wirus grypy typu C – atakuje ludzie i świnie.
Czym różni się grypa typu a od grypy typu b? Wirus grypy b ma mniejszą zdolność mutacji, a choroba nim wywołana ma łagodniejszy przebieg.
Wirus grypy dzieli się ze względu na układ białek tworzących wypustki na osłonce wirusa. Do tej pory wyróżniono aż 16 podtypów hamaglutyniny oraz 9 podtypów neuroaminidazy dla wariantu A. Z punktu widzenia epidemiologii to właśnie ten wirus stanowi największe zagrożenie dla społeczności. Dzieje się tak, ponieważ wyłącznie typ A wirusa podlega skokom antygenowym, czyli okresowej wysokiej zmienności materiału genetycznego wirusa.
Wirus grypy jest odpowiedzialny za wywołanie grypy, czyli ostrej choroby zakaźnej układu oddechowego.
Przeczytaj również:
Infekcje dróg oddechowych w Polsce – raport 2025/26
Jak dochodzi do zakażenia wirusem grypy typu A?
Do zakażenia wirusem grypy dochodzi przede wszystkim drogą kropelkową, poprzez kichanie lub kasłanie. Trafiający do powietrza aerozol zawiera w sobie drobnoustroje, które osadzając się na błonach śluzowych przenikają do organizmu. Wirusy wiążą się z nabłonkiem za pośrednictwem hemaglutyniny, powodując obrzęk błony śluzowej oraz martwicę tkanek.
Rzadziej dochodzi do zakażenia poprzez kontakt z zainfekowaną powierzchnią i przeniesienie wirusa na dłoniach w okolice twarzy. Zarażenie grypą może nastąpić również poprzez spożycie produktów odzwierzęcych pochodzących od chorych zwierząt, jak surowe jaja albo surowe lub niedogotowane mięso.
Do głównych czynników ryzyka w sezonie zakażeń zalicza się:
- przebywanie w bliskiej odległości od osoby chorej (zabezpieczenia, jak maseczki lub przyłbice mogą ograniczyć ryzyko, ale go nie wyeliminują);
- brak higieny rąk;
- kontakt z zakażonymi przedmiotami;
- przebywanie w dużych skupiskach ludzi w okresie zachorowań na grypę (np. lotniska, dworce);
- dotykanie okolic błon śluzowych (oczu, ust, nosa) bez wcześniejszego umycia rąk;
- spożywanie nieumytych warzyw lub owoców.
Przeczytaj również:
Test Combo – jak działa potrójny test na grypę, koronawirusa i wirusa RSV?
Okres inkubacji grypy
Okres wylęgania grypy wynosi średnio 2 dni. Osoby chore zakażają na 1 dzień przed i do 5 dni po wystąpieniu objawów. W przypadku dzieci ten czas jest dłuższy. W przypadku osób z upośledzoną odpornością zakaźność grypy może wynosić nawet kilka miesięcy.
Tak krótki czas inkubacji i wspomniany skok antygenowy powodują, że organizm człowieka nie może wytworzyć trwałej odporności na grypę. Z tego względu co roku oferowane są nowe szczepionki przeciw grypie, których skład powinien nadążać za zmieniającą się budową wirusa.
Typowe objawy grypy typu A
Jaki wygląda przebieg grypy? Objawy grypy występują zwykle nagle i obejmują zarówno ogólną reakcję ze strony organizmu, jak i objawy ze strony układu oddechowego. Do objawów ogólnych grypy zalicza się takie symptomy, jak:
- gorączka,
- dreszcze,
- bóle mięśni i ból głowy,
- złe samopoczucie,
- uczucie ogólnego osłabienia organizmu.
Przebieg choroby ze strony dróg oddechowych obejmuje też suchy kaszel oraz katar. U dzieci choroba niekiedy wiąże się z reakcją układu żołądkowo-jelitowego w postaci biegunki, nudności i wymiotów. Częstym objawem grypy jest też brak apetytu, który przy przeziębieniu występuje rzadko.
Jak jeszcze odróżnić grypę od przeziębienia? W przypadku tej pierwszej choroby bardzo rzadko pojawiają się takie objawy, jak zatkany nos, ból gardła, kichanie i wodnisty katar. Z reguły wszystkie te symptomy towarzyszą przeziębieniu.
Przeczytaj również:
Szczepionka przeciwko grypie – czy warto, opinie, efekty, kiedy się szczepić, ile dawek, cena, gdzie kupić?
Jak przebiega leczenie grypy typu A?
Leczenie grypy można podzielić na objawowe oraz specjalistyczne. W leczeniu objawowym ogromne znaczenie ma odpoczynek oraz picie dużej ilości płynów w celu uniknięcia odwodnienia. Pomocniczo można sięgnąć po leki z grupy NLPZ lub aspirynę w celu złagodzenia dolegliwości bólowych.
Infekcję wirusową można leczyć także podając choremu odpowiednie preparaty – leki przeciwwirusowe. Leczenie przeciwwirusowe jest najskuteczniejsze, jeżeli zostanie rozpoczęte równocześnie z wystąpieniem objawów. Do stosowanych w praktyce substancji zalicza się przede wszystkim oseltamivir oraz zanamivir (działają wobec wirusa grypy A i B). Z kolei amantadyna i rymantydyna działają tylko na wirusa typu A. Dwie ostatnie substancje są jednak lekami starej generacji, których skuteczność jest obecnie kwestionowana.
Leczenie przeciwwirusowe dziś: kiedy działa najlepiej i jakie leki są dostępne w UE
Największą korzyść z leczenia przeciwwirusowego uzyskuje się, gdy terapię rozpocznie się jak najwcześniej – najlepiej w ciągu 48 godzin od pojawienia się objawów.
W Unii Europejskiej do leczenia niepowikłanej grypy dopuszczono trzy klasyczne neuraminidazowe inhibitory (oseltamiwir, zanamiwir, dożylny peramiwir) oraz nowszy inhibitor endonukleazy kapującej – baloksawir marboksyl (Xofluza). Baloksawir to lek podawany jednorazowo, zatwierdzony w UE u dorosłych i dzieci od 1. roku życia do leczenia i zapobiegania (poekspozycyjnego) niepowikłanej grypy; w praktyce klinicznej rozszerza możliwość szybkiego leczenia poza szpitalem.
Europejskie laboratoria monitorują wrażliwość wirusa na leki. W sezonie 2024/25 odsetki wykrytej oporności pozostawały bardzo niskie zarówno dla oseltamiwiru, zanamiwiru, jak i baloksawiru – co potwierdza, że przy właściwym doborze pacjentów leczenie pozostaje zasadne.
Nie zwalnia to jednak z konieczności wczesnego wdrożenia terapii – późny start istotnie zmniejsza szanse na skrócenie choroby i ograniczenie powikłań.
Przeczytaj również:
Grypa u niemowląt – jak rozpoznać i leczyć?
Czy grypa może być niebezpieczna?
Szacuje się, że u co drugiego pacjenta zakażenie wirusem grypy typu A przebiega bezobjawowo. Klasyczne oznaki grypy zwykle zanikają w ciągu 7 dni, choć uczucie osłabienia może utrzymywać się nawet dwa tygodnie lub dłużej. Jeżeli u pacjenta doszło do zaostrzenia objawów grypy, niezbędna może okazać się hospitalizacja.
Niezwłoczny transport do placówki medycznej zaleca się m.in. w przypadku: wystąpienia bardzo wysokiej gorączki (ponad 40 stopni Celsjusza), pojawienia się duszności, utraty świadomości czy krwioplucia. Warto zdawać sobie sprawę, że grypa to nie przeziębienie, a zignorowanie jej objawów może skończyć się nawet zgonem pacjenta.
W grupie ryzyka znajdują się przede wszystkim pacjenci z: osłabioną odpornością, chorobami serca lub chorobami przewlekłymi (np. cukrzycą, chorobą nowotworową, chorobami obturacyjnymi płuc), a także pacjenci do 5. oraz powyżej 65. roku życia.
Ciężki przebieg choroby zwiększa dodatkowo ryzyko powikłań. Powikłania grypy to m.in.: zapalenie płuc i oskrzeli, wtórne bakteryjne zapalenie płuc, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, a także powikłania neurologiczne.
Grypa w Europie i w Polsce: co wiemy w sezonie 2024/25 i u progu 2025/26?
W minionym sezonie w krajach Unii Europejskiej laboratoria potwierdziły ponad 350 tysięcy zakażeń grypowych. 7 na 10 wykryć stanowił typ A. Te proporcje mają znaczenie dla skuteczności leczenia i szczepień w bieżącym sezonie.
W Polsce wczesny 2025 rok przyniósł nietypowo wysoką falę hospitalizacji dorosłych z powodu grypy, co potwierdzają analizy krajowego rejestru FluTer, prowadzonego pod auspicjami Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych. To ważny sygnał, że osoby z grup ryzyka powinny szybko zgłaszać się do lekarza i rozważyć terapię przeciwwirusową rozpoczętą w ciągu pierwszych 48 godzin od wystąpienia objawów choroby.
Aktualne meldunki epidemiologiczne i raporty krajowe są publikowane na bieżąco przez NIZP PZH–PIB – to tam znajdziesz najświeższe liczby dotyczące podejrzeń i zachorowań w Polsce.
Przeczytaj również:
Grypa u dziecka – przyczyny, objawy, powikłania i leczenie
Szczepionki 2025/26: jaki jest skład i dla kogo są przeznaczone?
WHO zarekomendowała, aby szczepionki na sezon 2025/26 zawierały warianty odpowiadające krążącym szczepom: A/Victoria/4897/2022 (H1N1)pdm09, A/Croatia/10136RV/2023 (H3N2) oraz B/Austria/1359417/2021 (linia B/Victoria). Ta decyzja z końca lutego 2025 roku odzwierciedla właśnie obserwowane w Europie zmiany antygenowe i ma zwiększać dopasowanie preparatów do wirusów, które widzimy w praktyce.
W Polsce Ministerstwo Zdrowia co roku ogłasza zasady i grupy z zaleceniem szczepień. W ostatnim sezonie rekomendacje obejmowały m.in. dzieci, osoby starsze i przewlekle chore, z możliwością szczepienia w aptekach lub poradniach. Przed szczepieniem w sezonie 2025/26 warto sprawdzić aktualny komunikat MZ oraz listę preparatów dostępnych i refundowanych.
Grypa typa A – najczęściej zadawne pytania
Kiedy iść do lekarza lub na SOR?
Jeśli pojawia się duszność, narastająca senność lub splątanie, ból w klatce piersiowej, utrzymująca się wysoka gorączka, odwodnienie, zaostrzenie choroby przewlekłej, ciąża lub jeśli w domu przebywa bardzo małe dziecko – nie zwlekaj z kontaktem z lekarzem. Kieruj się zasadą „im wcześniej, tym lepiej” w kontekście decyzji o leczeniu przeciwwirusowym. Wytyczne WHO kładą nacisk na szybkie rozpoznanie ciężkiego przebiegu.
Czy szczepionka „pasuje” do tegorocznych wirusów?
Skład szczepionki na 2025/26 odzwierciedla dominujące warianty H1N1pdm09 i H3N2 oraz linię B/Victoria. W praktyce dopasowanie nigdy nie jest idealne, ale wybór WHO wynika z globalnego i europejskiego nadzoru nad mutacjami, co zwiększa szanse na ochronę przed ciężkim przebiegiem i hospitalizacją.
Czy wirus „uodpornił się” na leki?
W badaniach ECDC oporność na najczęściej stosowane leki była w Europie niska w minionym sezonie. To dobra wiadomość, ale nie oznacza, że można odkładać terapię – o skuteczności nadal decyduje szybkie rozpoczęcie leczenia.
Przeczytaj również:
Zapalenie płuc po grypie – co to jest i jak się leczy grypowe zapalenie płuc?
Co z baloksawirem – czy to lek „jednodawkowy”?
Tak, baloksawir to preparat przyjmowany jednorazowo w leczeniu niepowikłanej grypy; został dopuszczony do obrotu w UE i ma opisane stosowanie także w profilaktyce poekspozycyjnej. W Polsce dostępność i refundacja zależą od bieżących decyzji – przed zastosowaniem sprawdź aktualne informacje dla pacjenta.
Czy grypa typu A może prowadzić do powikłań?
Tak. U większości osób choroba mija po kilku dniach, ale u niektórych może dojść do powikłań, takich jak zapalenie płuc, zapalenie mięśnia sercowego czy zaostrzenie chorób przewlekłych (np. astmy lub cukrzycy). Ryzyko rośnie u osób starszych, kobiet w ciąży i małych dzieci. Właśnie dlatego w tych grupach zaleca się szybkie wdrożenie leczenia przeciwwirusowego oraz szczepienia ochronne przed sezonem grypowym.
Jak odróżnić grypę typu A od przeziębienia lub COVID-19?
Objawy grypy typu A pojawiają się nagle i są intensywne: wysoka gorączka, bóle mięśni, głowy, dreszcze, duże osłabienie. Przeziębienie zaczyna się łagodniej i stopniowo, często bez gorączki. COVID-19 z kolei częściej daje utratę węchu i smaku. Ostateczne rozróżnienie możliwe jest tylko poprzez test (np. szybki test antygenowy lub PCR), który można wykonać w przychodni lub laboratorium.
Czy po przechorowaniu grypy typu A nabywa się odporność?
Tak, ale tylko częściową i krótkotrwałą. Wirus grypy typu A często mutuje, dlatego odporność nabyta po jednej infekcji nie chroni w pełni przed kolejnym sezonem. Dlatego WHO i polskie Ministerstwo Zdrowia zalecają szczepienie co roku – szczepionka jest aktualizowana w zależności od dominujących szczepów.
Czy można zarazić się grypą od kogoś, kto już „dochodzi do siebie”?
Tak, to możliwe. Chory zaraża zwykle od jednego dnia przed pojawieniem się objawów do około 5–7 dni po ich wystąpieniu. U dzieci i osób z obniżoną odpornością ten okres może być dłuższy. Dlatego zaleca się pozostanie w domu jeszcze przez co najmniej dobę po ustąpieniu gorączki, by nie przenosić wirusa na innych.
Czy grypa typu A jest bardziej niebezpieczna niż grypa typu B?
Zazwyczaj tak. Grypa typu A częściej wywołuje duże epidemie i pandemie, ponieważ jej wirus łatwiej mutuje i rozprzestrzenia się w populacji. Grypa typu B zwykle przebiega łagodniej i ma bardziej ograniczony zasięg. Jednak w obu przypadkach możliwe są ciężkie powikłania, dlatego nie należy lekceważyć żadnej formy grypy.
współpraca: redakcja Wylecz.to
