Rozstrzenie oskrzeli – przyczyny, objawy, badania, leczenie, rehabilitacja, rokowania

Oskrzela – gdzie są i jaka jest ich budowa?

Oskrzela, określane także jako drzewo oskrzelowe, to, najprościej mówiąc, system rozgałęziających się "rurek”, których rolą jest doprowadzenie powietrza do płuc (będących właściwym narządem oddechowym) oraz jego odprowadzenie. Zbudowane są z tkanki chrzęstnej tworzącej pierścienie oraz tkanki łącznej i błony mięśniowej. Od wewnątrz ich światło wysłane jest błoną śluzową. Jeśli chodzi o ścianę, budowa oskrzeli przypomina budowę tchawicy, jednak w oskrzelikach dalszych chrząstki tracą podkowiasty wygląd i stają się różnokształtne.

Oskrzela znajdują się pomiędzy oskrzelikami a tchawicą, a zatem stanowią element dolnych dróg oddechowych.

Choroby oskrzeli, takie jak zapalenie czy astma oskrzelowa, negatywnie wpływają na mechanizm transportowania tlenu do płuc, co może grozić niedotlenieniem organizmu. U podłoża tych schorzeń, a także szeregu innych patologii, może leżeć rozstrzenie oskrzeli.

Sprawdź również: Odkrztuszanie plwociny (flegmy)

Co to jest rozstrzenie oskrzeli?

Rozstrzenie oskrzeli to cylindryczne lub workowate poszerzenia ich światła, związane z przewlekłym zapaleniem w ich ścianie, połączonym ze zmianami martwiczymi.

W patogenezie rozstrzeni oskrzeli istotne są dwa czynniki:

• długotrwałe zatkanie światła oskrzeli,
• zmiany zapalne, zlokalizowane obwodowo od miejsca zatkanego.

Dotyczą one przede wszystkim dolnych płatów płucnych. Często może dochodzić do owrzodzeń śluzówki i martwicy fragmentów ściany. Włóknienie ściany oskrzela i otaczającej tkanki płucnej prowadzi do nieodwracalnych zmian i konieczności leczenia operacyjnego.

Przyczyny rozstrzeni oskrzeli nabytej i wrodzonej

W rozstrzeni oskrzeli przyczyny uzależnione są od postaci choroby. Wyróżnia się czynniki wrodzone oraz nabyte.

W przypadku wrodzonej rozstrzeni oskrzeli przyczyny są najczęściej następujące:

• schorzenia przebiegające z upośledzeniem oczyszczania śluzowo-rzęskowego:
  • mukowiscydoza,
  • zespół Younga (występowanie rozstrzeni oskrzeli przy prawidłowej strukturze rzęsek, zakażeń zatok przynosowych i oligo- lub azoospermii, czyli zbyt niskiej liczby plemników lub ich braku),
  • pierwotna dyskineza rzęsek (zespół Kartagenera, czyli współwystępowanie rozstrzeni oskrzeli, odwrócenia trzewi i zapalenia zatok przynosowych),
• schorzenia związane z niedoborem odporności,
• niedobór alfa1-antytrypsyny,
• nieprawidłowości budowy chrząstek ściany tchawicy i oskrzeli,
• rzadkie wady wrodzone struktury płuca (np. sekwestracja lub hipoplazja).

Przeczytaj też: Czym jest choroba popromienna?

Przyczyny nabytej rozstrzeni oskrzeli można podzielić na:

• ciężkie zakażenia bakteryjne lub wirusowe,
• choroby prowadzące do włóknienia płuc:
  • sarkoidoza,
  • pylice,
  • idiopatyczne włóknienie płuc i inne,
• wdychanie toksycznych pyłów i gazów,
• uszkodzenia termiczne,
• zwężenie oskrzela przez nowotwór lub ciało obce,
• uszkodzenia popromienne,
• refluks żołądkowo-przełykowy, w którym dochodzi do aspiracji treści przewodu pokarmowego do dróg oddechowych,
• alergiczna aspergiloza oskrzelowo-płucna, w której dochodzi do rozstrzeni oskrzeli w mechanizmie rozdęcia.

Wszelkie nieprawidłowe warunki w drogach oddechowych sprzyjają kolonizacji ich przez bakterie chorobotwórcze prowadzące do uszkodzenia nabłonka rzęskowego. Dochodzi także do wytworzenia gęstego śluzu w oskrzelach. Konsekwencją jest rozwój stanu zapalnego i uruchomienie reakcji obronnej organizmu. Leukocyty (w szczególności neutrofile) migrują do światła oskrzeli i są źródłem enzymów proteolitycznych, które mogą także uszkadzać nabłonek dróg oddechowych oraz włókna sprężyste chrząstek budujących fragmenty ściany oskrzeli. W efekcie dochodzi do poszerzenia światła oskrzeli i postępującego uszkodzenia ich ścian.

Objawy rozstrzeni oskrzeli

Rozpoznanie rozstrzeni oskrzeli jest często przypadkowe, przez długi czas choroba może bowiem przebiegać bezobjawowo, rozwija się stopniowo. Na bardziej zaawansowanym etapie w przebiegu rozstrzeni oskrzeli objawy to przede wszystkim:

• przewlekły kaszel
• odkrztuszanie dużej ilości plwociny, żółtej flegmy (zwykle o charakterze ropnym),
• cuchnący oddech,
• ból w klatce piersiowej,
• plucie krwią,
• duszność podczas wysiłku,
• świszczący oddech,
• nawracające zakażenia dolnych dróg oddechowych, powikłane niekiedy zapaleniem płuc,
• utrata masy ciała,
• palce pałeczkowate.

W przypadku pierwotnej dyskinezy rzęsek oprócz utrzymującego się przewlekłego kaszlu występują także nawracające zapalenia ucha środkowego (szczególnie w dzieciństwie), zapalenie zatok przynosowych, odwrotne położenie trzewi i niepłodność.

Rozstrzenie oskrzeli – jak rozpoznać?

Zgłaszany przez pacjenta przewlekły kaszel z odkrztuszaniem obfitej plwociny oraz szmery oskrzelowe, świsty i rzężenia w badaniu przedmiotowym wyraźnie sugerują lekarzowi istnienie patologii w obrębie dróg oddechowych. Aby jednak zweryfikować, czy to rozstrzenie oskrzeli, konieczne jest wykonanie badań obrazowych: RTG klatki piersiowej i tomografii komputerowej wysokiej rozdzielczości.

W przypadku dużych rozstrzeni RTG klatki piersiowej uwidacznia widoczne plamiste zacienienia powodowane niedodmą, a także palcowate zacienienia, odpowiadające poszerzonym i wypełnionym śluzem fragmentom oskrzeli. Zmniejszenie przejrzystości płuc w RTG klatki piersiowej spowodowane może być włóknieniem lub stanem zapalnym.

Tomografia komputerowa wysokiej rozdzielczości (TKWR) jednoznacznie potwierdza rozpoznanie rozstrzeni oskrzeli. Widoczne jest wówczas poszerzenie światła i pogrubienie ścian oskrzeli, bez zmiany średnicy oskrzeli wzdłuż ich przebiegu.

Często wobec obecności objawów współistniejących (np. krwioplucia) konieczne bywa wykonanie bronchoskopii celem wykluczenia zmian wewnątrzoskrzelowych, w tym nowotworów.

W przypadku nawracających zakażeń układu oddechowego zwykle konieczne jest badanie bakteriologiczne plwociny.

Co ważne, u wszystkich chorych należy przynajmniej raz do roku wykonać spirometrię, która ujawnić może zaburzenia o typie obturacji, a ich nasilenie koreluje z zaawansowaniem choroby.

Leczenie rozstrzeni oskrzeli

W leczeniu ostrych zakażeń stosuje się zwykle antybiotykoterapię empiryczną (jej założeniem jest dobór antybiotyku, który według najnowszej wiedzy z wysokim prawdopodobieństwem aktywny jest wobec drobnoustroju będącego źródłem zakażenia). Wśród często wybieranych antybiotyków na oskrzela znajdują się amoksycylina z kwasem klawulanowym oraz klarytromycyna. U chorych z częstymi zaostrzeniami można rozważyć długotrwałe stosowanie antybiotyku w małej dawce.

Leki rozszerzające oskrzela, takie jak beta2-mimetyki, przydatne są, jeśli współistnieje nadreaktywność oskrzeli. Sposobem na rozstrzenie oskrzeli jest także przyjmowanie leków drogą inhalacji.

Przy rozstrzeni oskrzeli operację stosuje się w przypadku zagrażającego życiu krwotoku z uszkodzonej tętnicy oskrzelowej lub w rozstrzeniach umiejscowionych na ograniczonej przestrzeni.

Choć nie da się wyleczyć rozstrzeni oskrzeli, rokowania u osób, które poddają się rehabilitacji układu oddechowego i stosują się do zaleceń lekarza, najczęściej określane jest jako dobre.

Jak żyć z rozstrzeniem oskrzeli? Jakie są sposoby?

W przypadku rozstrzeni oskrzeli leczenie przyczynowe nie istnieje. Istotne jest natomiast zapobieganie ich powstawaniu poprzez:

• skuteczną antybiotykoterapię infekcji dróg oddechowych,
• zaprzestanie palenia tytoniu (palenie wzmaga produkcję śluzu),
• likwidację zawilgocenia oraz zagrzybienia mieszkań, a także czynników silnie alergizujących celem profilaktyki przewlekłych stanów zapalnych i zakażeń dróg oddechowych.

Celem leczenia zachowawczego rozstrzeni oskrzeli jest nie tylko zwalczanie zakażeń dróg oddechowych, ale i oczyszczanie drzewa oskrzelowego z wydzieliny.

Niezwykle istotna jest rehabilitacja oddechowa, której celem jest oczyszczenie oskrzeli z zalegającej wydzieliny. Szczególne przydatne są tu techniki takie, jak drenaż ułożeniowy (to specjalne ułożenie pacjenta, ułatwiające odpływ wydzieliny zalegającej głęboko w drobnych oskrzelikach), technika natężonego wydechu (oddychanie przez "zasznurowane usta"), a także stosowanie urządzeń wytwarzających dodatnie ciśnienie podczas wydechu.