Jakie są objawy choroby popromiennej?
Choroba popromienna w medycynie, poza sytuacjami szczególnymi (broń atomowa, awaria reaktora jądrowego), występuje bardzo rzadko – zazwyczaj jako skutek wadliwego działania sprzętu używanego do badań obrazowych lub radioterapii nowotworów, w wyniku czego pacjent poddawany procedurze diagnostycznej lub terapeutycznej otrzymuje niezwykle wysoką dawkę promieniowania jonizującego w krótkim czasie.
Najbardziej podatne na szkodliwy wpływ promieniowania jonizującego (przenikliwego) w organizmie są komórki szybko dzielące się. W zależności od zakresu dotkniętych przez schorzenie układów narządów (tj. szpiku kostnego, układu pokarmowego, układów nerwowego i naczyniowego), obecny może być cały wachlarz objawów chorobowych na każdym jej etapie.
Ostra choroba popromienna daje objawy już po kilku dniach od napromieniowania. Z kolei przewlekła choroba popromienna może wystąpić na skutek systematycznego narażania się na niewielkie dawki promieniowania. Tak określa się również chorobę popromienną na skutek jednorazowego napromieniowania, która daje objawy dopiero po kilku – kilkunastu latach. Jej efektem są m.in. zaburzenia hormonalne i niemożność zajścia w ciążę.
Zobacz też: Broń biologiczna – rodzaje
Choroba popromienna – postaci schorzenia i skutki choroby popromiennej
Postać hematologiczna
U pacjenta narażonego na działanie całkowitej dawki promieniowania większej lub równej 1 Gy zarówno komórki macierzyste, jak i komórki progenitorowe szpiku kostnego obumierają, co manifestuje się jako zespół hematopoetyczny. Kryza hematologiczna (hipoplazja lub aplazja szpiku kostnego) występuje w ciągu kilku tygodni od momentu ekspozycji, prowadząc nieuchronnie do pancytopenii i objawiając się jako:
- nawracające krwawienia i złe gojenie się ran – w wyniku niedoboru płytek krwi (małopłytkowości);
- osłabienie, zawroty głowy, duszność, bladość skóry i błon śluzowych – w wyniku niedokrwistości (anemii);
- zaburzenia odporności ze skłonnością do infekcji i sepsy – ze względu na niedobór leukocytów (leukopenię).
Postać jelitowa
U pacjentów narażonych na całkowitą dawkę promieniowania jonizującego w zakresie 6-10 Gy spowodowana przez radiację utrata komórek nabłonkowych wyścielających krypty jelitowe powoduje przerwanie bariery śluzówkowej i wystąpienie zespołu żołądkowo-jelitowego. Charakteryzuje się on nieodwracalnym uszkodzeniem przewodu pokarmowego (szpik kostny również może być uszkodzony) z objawami takimi jak:
- bóle brzucha,
- nudności i wymioty,
- wysoka gorączka,
- silne biegunki,
- skłonność do infekcji.
Do ogólnoustrojowych powikłań zespołu żołądkowo-jelitowego należy zaliczyć:
- niedożywienie oraz odwodnienie wraz z innymi zaburzeniami równowagi wodno-elektrolitowej – wtórnie do zaburzeń wchłaniania,
- niedrożność jelit,
- niedokrwistość,
- krwawienia z przewodu pokarmowego,
- posocznicę,
- ostrą niewydolność nerek.
Śmiertelność chorych z zespołem żołądkowo-jelitowym jest bardzo wysoka.
Postać mózgowa
Najmniej poznaną, a zarazem najszybciej postępującą postacią choroby popromiennej, jest zespół mózgowo-naczyniowy. Objawy zespołu obserwowane są u pacjentów, którzy otrzymali dawkę promieniowania większą lub równą 20 Gy. Okres prodromalny (zwiastunowy) charakteryzuje się splątaniem i dezorientacją chorego, zaburzeniami równowagi oraz drgawkami. Objawy obejmują również wodnistą biegunkę, gorączkę, niewydolność oddechową oraz wstrząs kardiogenno-hipowolemiczny. Powikłania związane z układem sercowo-naczyniowym obejmują:
- niedociśnienie tętnicze (hipotensję),
- obrzęk mózgu,
- podwyższone ciśnienie wewnątrzczaszkowe,
- niedotlenienie mózgu.
Śmierć w przebiegu zespołu mózgowo-naczyniowego następuje zwykle w ciągu 2-3 dni, bez względu na podjęte leczenie.
Jak leczy się chorobę popromienną?
Leczenie choroby popromiennej wiąże się z utrzymywaniem za pomocą leków homeostazy ustrojowej oraz oczekiwaniem w nadziei na samoistną naprawę i odtworzenie struktury i funkcji uszkodzonych narządów. Leczenie postaci hematologicznej obejmuje stosowanie:
- płynów krwiozastępczych, krwi pełnej, preparatów krwiopochodnych;
- leków przeciwdrobnoustrojowych (przeciwbakteryjnych – antybiotyków, przeciwgrzybiczych, przeciwwirusowych);
- leków pobudzających proces hematopoezy szpikowej.
Leczenie postaci jelitowej choroby popromiennej wiąże się z koniecznością włączenia żywienia parenteralnego (pozajelitowego) w celu ominięcia uszkodzonego przewodu pokarmowego do czasu jego regeneracji.
Odczyny popromienne („choroba popromienna” po radioterapii)
Odczyny popromienne to wszystkie powikłania (działania niepożądane), związane z radioterapią nowotworów. Możemy je podzielić na wczesne (do 6 miesięcy od momentu zakończenia radioterapii) i późne (występujące po upływie pół roku).
Do wczesnych odczynów popromiennych należy zaliczyć:
- ze strony skóry – bolesność, rumień, świąd, utrata włosów;
- ze strony błon śluzowych jamy ustnej i przełyku – kserostomia, dysfagia;
- ze strony układu oddechowego – duszność, przewlekły kaszel, dolegliwości bólowe zlokalizowane w obrębie klatki piersiowej;
- ze strony przewodu pokarmowego – nudności i wymioty, biegunki, kolkowe bóle brzucha;
- ze strony układu moczowego – częste oddawanie moczu;
- ze strony szpiku kostnego – przejściowa niedokrwistość i małopłytkowość.
Z kolei do późnych odczynów popromiennych należą:
- ze strony narządu wzroku – zaćma, retinopatia;
- ze strony ośrodkowego układu nerwowego – martwica neuronów, porażenie;
- ze strony ślinianek – kserostomia;
- ze strony układu oddechowego – stan zapalny, zwłóknienie;
- ze strony układu sercowo-naczyniowego – zapalenie osierdzia;
- ze strony układu trawiennego – zapalenie wątroby, zwężenie światła przełyku lub jelita cienkiego;
- ze strony układu moczowego – zapalenie nerek;
- ze strony układu kostno-stawowego – zapalenie kości żuchwy.
