Co to jest egzema i jakie są przyczyny wyprysku?
Egzema jest potoczną, spolszczoną nazwą wyrazu pochodzenia łacińskiego eczema, które oznacza wyprysk. Obecnie egzemą określa się kilka chorób skóry objawiających się powierzchownym stanem zapalnym skóry. Wyprysk może mieć zarówno podłoże alergiczne, jak również niealergiczne, a łagodzenie jego objawów staje się dla chorych niekiedy bardzo uciążliwe.
Wyprysk przyjmuje postać grudki lub bąbla. Wokół takich zmian skóra jest czerwona, połyskująca, niekiedy wygląda jak oglądana przez szkło powiększające, dodatkowo wykwity skórne swędzą. Najczęściej obserwuje się u pacjentów egzemę na dłoniach, na twarzy, w tym na powiekach, łokciach i nogach. Najbardziej narażonymi na wystąpienie zapalenia skóry są osoby z obciążeniem genetycznym atopii, czyli z predyspozycją do nadmiernej odpowiedzi na liczne alergeny. Zwykle osoba chora na egzemę ma w rodzinie jedną bądź więcej osób z podobnym problemem, stąd istotny jest dokładny wywiad z pacjentem przeprowadzany przez doświadczonego lekarza. Schorzenie może ujawnić się na każdym etapie życia, obserwuje się egzemę u dzieci i u osób dorosłych.
Wyprysk to objaw, który jest wspólnym mianownikiem kilku chorób, a ich rozróżnienie i postawienie odpowiedniej diagnozy staje się niekiedy bardzo trudne. Poniżej przedstawiono kilka najważniejszych i najczęściej występujących przyczyn swędzących zmian skórnych mających wygląd egzemy.
Przeczytaj również:
Krostki na twarzy – przyczyny, leczenie, domowe sposoby
Atopowe zapalenie skóry – egzema u dzieci i dorosłych
Atopowe zapalenie skóry ma największy związek z atopią, a więc genetycznie uwarunkowaną nadmierną odpowiedzią immunologiczną na obecne w środowisku alergeny. U osób zdrowych są one rozpoznawane i skutecznie zwalczane przez układ odpornościowy, a chorzy dotknięci atopowym zapaleniem skóry, po kontakcie z alergenem, mają „wysyp” zmian skórnych.
Zmienione chorobowo powierzchnie skóry atopowej wyglądają różnie, w zależności od wieku człowieka. U dorosłych lokalizują się głównie na powierzchniach zgięciowych stawów – łokci, kolanach, pojawia się też egzema na powiekach, twarzy i szyi. Skóra jest zaczerwieniona z licznymi grudkami oraz pęcherzykami, błyszczy się i swędzi. Naskórek, w wyniku ciągłego drapania, staje się zgrubiały i wygląda jakby oglądany przez szkło powiększające. Ponadto, włosy pacjenta są suche i łamliwe, a paznokcie od ciągłego pocierania skóry wyglądają jak polakierowane
W atopowym zapaleniu skóry u niemowląt widoczna jest przede wszystkim egzema na twarzy (krostki i wypryski na czole i policzkach) oraz na owłosionej skórze głowy. Egzema u dzieci z AZS po okresie niemowlęcym lokalizuje się przede wszystkim w zgięciach łokci i w dołach podkolanowych, jednak w wielu przypadkach obserwuje się dodatkowo wysypkę na rękach, nogach, karku, nadgarstkach.
Przebieg wyprysku endogennego jest długotrwały, z ciągłymi nawrotami i remisjami. Nawrót choroby może wywołać każdy alergen z otoczenia – jedzenie, kurz, kosmetyk.
Przeczytaj również:
Brązowe plamy na skórze – jak usunąć ciemne przebarwienia?
Wyprysk kontaktowy – egzema na twarzy, głowie, rękach, nogach
Wyprysk kontaktowy to najczęstsza postać wyprysku. Może być wywołana reakcją alergiczną, ale także działaniem drażniącym substancji i nazywany jest wtedy wypryskiem kontaktowym niealergicznym. Zmiany skórne są podobne jak w innych postaciach egzemy. Pojawiają się liczne grudki i pęcherzyki, które dają uczucie swędzenia. Lokalizacja wyprysku kontaktowego zależy od styczności substancją wywołującą wyprysk.
- Przyczyną egzemy na głowie może być stosowanie farb, odżywek i innych kosmetyków do włosów.
- Egzema na twarzy pojawia się po kontakcie z nieodpowiednio dobranymi kosmetykami do golenia i pielęgnacji ina twarzy.
- Egzema na uszach może powstawać w odpowiedzi na drażniące działanie materiałów, z których zrobione są kolczyki lub oprawki okularów.
- Zmiany skórne na tułowiu, rękach, nogach występują najczęściej po kontakcie z substancjami, takimi jak barwniki odzieży, materiały ubrań, chrom oraz metale noszonych ozdób i guzików, sztuczne włókna rajstop.
Substancjami drażniącymi mogącymi wywołać niealergiczny wyprysk kontaktowy są także środki czyszczące i piorące.
Przeczytaj również:
Wysypka na nogach – jakie są przyczyny krostek na nogach?
Wyprysk łojotokowy – zapalenie skóry z łojotokiem
Wyprysk łojotokowy jest to rodzaj egzemy o podobnej przyczynie jak we wszystkich powyższych. Zmiany skórne w przebiegu wyprysku łojotokowego jednak się różnią. Wykwity występują w postaci łuszczących się żółtych lub brązowych plam na skórze z możliwym rumieniem wokół zmienionego zapalenie miejsca. Wykwity pojawiają się w miejscach o nasilonym łojotoku i narażonych na drażnienie. Najczęściej widoczne są na owłosionej skórze głowy, jednak na wystąpienie egzemy narażone są także okolice zauszne, twarz (okolice brwi i fałdów nosowo-policzkowych).
Łojotokowe zapalenie skóry u dzieci przebiega łagodniej niż u dorosłych, jednak w obydwu przypadkach, jak w każdym rodzaju egzemy, pojawia się uporczywe swędzenie skóry. U niektórych pacjentów choroba może przybrać postać uogólnioną, atakując cały obszar ciała. Mówimy wówczas o erytodermii. W trakcie długotrwałej choroby dochodzi najczęściej do przerzedzenia włosów oraz brwi.
Przeczytaj również:
Swędząca wysypka na rękach – jakie przyczyny mogą mieć uciążliwe krostki na rękach?
Egzema na dłoniach jako choroba zawodowa
Egzema dłoni częściej występuje, które, z racji wykonywanego zawodu, narażają skórę tych okolic na ciągły kontakt z alergenami i czynnikami drażniącymi. W istocie widoczny jest tu związek z alergią kontaktową, przy czym zmiany pojawiają się przede wszystkim na grzbietowej części dłoni i zewnętrznej powierzchni palców. W przypadku kontaktu z substancjami lotnymi obserwuje się egzemę twarzy, jednak ma to miejsce o wiele rzadziej.
Egzema zdjęcia, egzema na dłoniach
Tego typu wyprysk alergiczny może wystąpić u fryzjerek i kosmetyczek na co dzień narażających na potencjalne alergeny zawarte w środkach pielęgnacyjnych. W grupie podwyższonego ryzyka są także osoby sprzątające, zmywające naczynia, a także mechanicy, budowlańcy, pracownicy opieki medycznej. Podstawą profilaktyki wystąpienia swędzącej wysypki na dłoniach i zaostrzania istniejących zmian powinno być w tych przypadkach używanie do brej jakości rękawic ochronnych.
Przeczytaj również:
Wysypka na brzuchu i wysypka na plecach – jakie są przyczyny wysypki na tułowiu?
Jak rozpoznać, czy to egzema?
Postawienie diagnozy odpowiedniego rodzaju egzemy opiera się głównie na prześledzeniu istniejących zmian skórnych. Ważna w tym przypadku jest ich lokalizacja, charakter (grudka, krostka, pęcherzyk) oraz rodzaj ewentualnej wydzieliny na ich powierzchni, a także występowanie mniej lub bardziej nasilonego świądu skóry.
Często pomocne w ustaleniu, czy to egzema, jest dokładne prześledzenie chorób w rodzinie i określenie predyspozycji do atopii. Szacuje się, że dziecko, u dziecka którego oboje rodziców mają cechy atopii, ryzyko wystąpienia egzemy wynosi ok. 60–80. W przypadku podejrzenia, że przyczyną egzemy jest alergia, proponuje się wykonanie alergicznych testów skórnych. Niestety w wielu przypadkach nie udaje się określić czynnika alergizującego.
Jak lekarz ocenia nasilenie choroby i kiedy zgłosić się po pomoc?
W gabinecie stosuje się proste skale, które pozwalają mierzyć postęp terapii: SCORAD oraz EASI. Jeśli świąd zaburza sen, zmiany zajmują rozległe obszary ciała albo nawracają mimo prawidłowej pielęgnacji i leczenia miejscowego, warto skonsultować leczenie u dermatologa lub alergologa, bo może być potrzebna fototerapia lub leczenie ogólnoustrojowe zgodnie z europejskimi algorytmami.
Przy podejrzeniu wyprysku kontaktowego (np. po kosmetyku, biżuterii, pracy z detergentami) lekarz może zaproponować testy płatkowe, które pomagają wykryć substancje wywołujące reakcję skóry i pozwalają dobrać skuteczną profilaktykę.
Przeczytaj również:
Wysypka u dziecka – przyczyny, objawy, leczenie
Domowe sposoby leczenia egzemy
Terapia zmian skórnych w przebiegu wyprysku i atopowego zapalenia skóry powinna być konsultowana ze specjalistą chorób skóry, który będzie w stanie określić nasilenie zmian i dopasować terapię do pacjenta.
Leczenie egzemy zaczyna się od zmiany stylu życia i używanych kosmetyków do codziennej pielęgnacji skóry. Przy egzemie kosmetyki powinny być hipoalergiczne dla skóry wrażliwej, które nie podrażnią zaczerwienionej i swędzącej miejscami powierzchni naskórka. W domowym leczeniu egzemy sprawdzą się również odpowiednie emulsje nawilżające na suche, popękane i zaczerwienione miejsca, które pokrywając je cienką warstwą zabezpieczą przed kolejnymi uszkodzeniami i złagodzą świąd.
Obecnie na rynku dostępna jest także odzież z odpowiedniej tkaniny o właściwościach łagodzących świąd i poprawiających wygląd skóry u osób z problemem egzemy. Materiał to wysokooczyszczony jedwab z właściwościami antybakteryjnymi, który jest niezwykle delikatny dla podrażnionych chorobą miejsc.
Terapia miejscowa i ogólnoustrojowa egzemy zależy od odpowiedniego rozpoznania. Należy zatem pamiętać, że leczenie jakichkolwiek zmian na własną rękę może być nieskuteczne oraz przynieść więcej szkód niż korzyści. Najważniejszym elementem terapii jest odpowiednia konsultacja dermatologa i okresowe kontrole.
Przeczytaj również:
Wysypka na szyi i dekolcie – jakie są przyczyny i metody leczenia swędzących krostek na szyi i dekolcie?
Maść na egzemę i inne leki
Poza kosmetykami do pielęgnacji, niektórzy pacjenci wymagają leczenia farmakologicznego. Do leków na egzemę wspomagających terapię atopowego zapalenia skóry zalicza się leki przeciwhistaminowe, witaminę C, wapń, leki przeciwkininowe, a w cięższych przypadkach kortykosteroidy stosowane miejscowo. Zewnętrznie można stosować chłodząco-pielęgnacyjne maści ze sterydami.
Leczenie swędzącej skóry w egzemie, oprócz zwalczania alergii, może wymagać leków przeciwlękowych – hydroksyzyna, diazepam. Należy pamiętać, że mocy świąd i drapanie sprzyja mikrouszkodzeniom skóry, a to w konsekwencji jest przyczyną nadkażeń bakteryjnych, których pacjent powinien unikać, gdyż znacznie utrudniają leczenie.
W przypadku dużych zmian o charakterze złuszczania stosuje się także preparaty o właściwościach złuszczających, które pomagają usuwać obumarłe komórki naskórka. Kosmetyki te zawierają głównie kwas salicylowy, mocznik lub kwasy owocowe.
Nowoczesne metody leczenia egzemy/atopowego zapalenia skóry (2022–2025)
W ostatnich latach leczenie średnio ciężkiego i ciężkiego AZS mocno się zmieniło. U pacjentów, u których maści kortykosteroidowe i inhibitory kalcyneuryny nie wystarczają, stosuje się leki biologiczne i inhibitory JAK. W Europie dopuszczono kilka terapii, które wyraźnie zmniejszają świąd i powierzchnię zmian oraz poprawiają sen i jakość życia.
Leki biologiczne:
- Dupilumab blokuje szlak interleukin 4 i 13, zmniejszając stan zapalny skóry; stosuje się go u dorosłych i dzieci z umiarkowaną do ciężkiej postacią choroby.
- Tralokinumab i lebrikizumab działają wybiórczo na interleukinę 13, co normalizuje funkcję bariery skórnej i redukuje świąd.
- Nemolizumab celuje w receptor interleukiny 31, kluczowej dla świądu — w 2025 r. uzyskał zgodę Komisji Europejskiej w AZS i liszaju guzkowym; badania wykazały szybkie zmniejszenie świądu i poprawę snu.
Inhibitory JAK (leki doustne):
Abrocytynib, upadacytynib i baricytynib hamują enzymy nasilające stan zapalny w AZS. W metaanalizach i badaniach z codziennej praktyki poprawiają odsetek pacjentów uzyskujących EASI-75, ale wymagają monitorowania działań niepożądanych i przeciwwskazań.
Europejskie wytyczne EuroGuiDerm zalecają te opcje u chorych kwalifikujących się do leczenia ogólnoustrojowego po nieskuteczności leczenia miejscowego i fototerapii.
Przeczytaj również:
Wysypka pod kolanami – wysypka w zgięciach nóg i łokci
Leczenie w Polsce – refundacja i dostęp
W Polsce część nowoczesnych terapii jest dostępna w programie lekowym B.124 „Leczenie chorych z AZS”, realizowanym w wyznaczonych ośrodkach. Kryteria kwalifikacji obejmują m.in. ciężkość choroby i nieskuteczność leczenia miejscowego. Aktualną listę placówek i opis programu można znaleźć w zasobach Ministerstwa Zdrowia oraz Polskiego Towarzystwa Chorób Atopowych.
Egzema – o co najczęściej pytają pacjenci?
P: Czy egzema/atopowe zapalenie skóry (AZS) jest zaraźliwe?
O: Nie. Egzema to przewlekłe zapalne schorzenie skóry związane z nieprawidłową barierą skóry, nadreaktywnością układu immunologicznego i często obciążeniem genetycznym lub alergicznym. Nie jest to infekcja, więc nie przenosi się od osoby do osoby przez dotyk czy kontakt. Wytyczne europejskie jasno to podkreślają.
P: Czym różni się egzema od łuszczycy?
O: Choć obie choroby dotyczą skóry i mogą się zmieniać przewlekle, mają różne cechy kliniczne, przyczyny i leczenie. W egzemie (AZS) dominuje świąd (uczucie swędzenia), często sączenie lub pęcherze, zmiany u dzieci i dorosłych związane z alergią lub zaburzoną barierą skóry. W łuszczycy częściej mamy srebrzyste łuski, zmiany dobrze odgraniczone, inne mechanizmy immunologiczne. Z tego powodu ważne jest prawidłowe rozpoznanie przez dermatologa lub alergologa, bo leczenie biologiczne, miejscowe i systemowe może być inne.
P: Czy dieta może wyleczyć egzemę?
O: Dieta sama w sobie zwykle nie jest jedyną metodą leczenia egzemy. U części pacjentów z AZS występują alergie pokarmowe, zwłaszcza u dzieci, co może nasilać objawy. Jednak eliminacja pokarmów powinna być rozważana dopiero po potwierdzeniu alergii pokarmowej w badaniach i pod nadzorem specjalisty, aby nie doszło do niedoborów żywieniowych. Regularna pielęgnacja skóry, emolienty i właściwe leczenie miejscowe czy systemowe mają kluczowe znaczenie.
P: Czy egzemę można „całkowicie wyleczyć”?
O: Obecnie AZS uznaje się za chorobę przewlekłą z okresami remisji (ustąpienia objawów) i zaostrzeń. U niektórych pacjentów objawy mogą całkowicie ustąpić na pewien czas lub długo, zwłaszcza przy dobrym leczeniu i pielęgnacji skóry. Jednak nie ma gwarancji, że choroba nigdy się nie powtórzy, dlatego ważna jest długoterminowa strategia: dobre nawyki pielęgnacyjne, unikanie czynników prowokujących, wczesna reakcja na nowe zmiany.
Przeczytaj również:
Swędząca skóra głowy – jaka jest przyczyna swędzenia głowy?
P: Kiedy należy iść do lekarza dermatologa albo alergologa?
O: Należy zgłosić się do specjalisty, jeśli: świąd jest bardzo silny i zakłóca sen; zmiany skórne zajmują dużą powierzchnię ciała; leczenie miejscowe (emolienty, maści) nie przynosi poprawy; występują nawracające zakażenia zmienionej skóry; podejrzewasz wyprysk kontaktowy albo alergię pokarmową współistniejącą z AZS; planowane jest leczenie ogólnoustrojowe lub biologiczne. W takich sytuacjach specjalista wykorzysta skale nasilenia (np. SCORAD, EASI) oraz algorytmy leczenia systemowego.
P: Czy w ciąży można leczyć egzemę?
O: Tak, wiele pacjentek z AZS zachodzi w ciążę lub jest w okresie laktacji. W takich przypadkach priorytetem staje się bezpieczeństwo matki i dziecka. W wielu przypadkach wystarczy odpowiednia pielęgnacja skóry i leczenie miejscowe (kremy, maści) o akceptowanym profilu bezpieczeństwa. Leczenie systemowe lub biologiczne powinno być rozważane indywidualnie, w konsultacji z dermatologiem i ginekologiem, biorąc pod uwagę stopień choroby, ryzyko dla płodu i matki oraz dostępność danych bezpieczeństwa w ciąży. Wytyczne europejskie zawierają rozdziały dotyczące „specyficznych sytuacji klinicznych”.
P: Czy kosmetyki lub naturalne środki mogą zastąpić leczenie?
O: Kosmetyki (np. emolienty, kremy natłuszczające) są podstawą codziennej pielęgnacji skóry i bardzo ważnym elementem leczenia AZS. Nie zastępują jednak leczenia miejscowego (np. maści kortykosteroidowych, inhibitorów kalcyneuryny) ani systemowego w cięższych postaciach. Naturalne środki (np. oleje roślinne, kąpiele solankowe) mogą w niektórych przypadkach wspierać poprawę, ale nie mają tak silnego udokumentowania jak leki. Dlatego warto je traktować jako uzupełnienie, a nie główną metodę, zwłaszcza gdy choroba jest umiarkowana lub ciężka.
P: Czy egzemę można „dziedziczyć”?
O: Tak, predyspozycja do AZS ma silny komponent genetyczny i immunologiczny. Osoby, u których były choroby atopowe w rodzinie (np. alergie, astma, katar sienny), mają większe ryzyko AZS. Ale to nie oznacza, że każdy członek rodziny zachoruje: wpływ mają również czynniki środowiskowe, styl życia, pielęgnacja skóry i kontakt z alergenami lub drażniącymi substancjami.
P: Czy niektóre czynniki środowiskowe pogarszają egzemy?
O: Tak, wiele badań wskazuje, że czynniki takie jak wysoka wilgotność, ekstremalne temperatury, ekspozycja na dym tytoniowy, zanieczyszczenie powietrza, detergenty, pewne metale (np. nikiel) albo alergeny mogą pogarszać stan skóry lub prowokować zaostrzenia. Dlatego część zaleceń obejmuje unikanie takich czynników lub minimalizację ich wpływu.
P: Czy dzieci z egzemą zawsze będą mieć ją także jako dorośli?
O: Nie zawsze, choć możliwe. U części dzieci AZS ustępuje w wieku szkolnym lub adolescencji, u innych może utrzymywać się lub nawrotnie występować w dorosłości. Przebieg jest indywidualny, dlatego ważna jest dobra opieka w dzieciństwie, właściwa pielęgnacja skóry oraz monitorowanie ewentualnych objawów ze strony dróg oddechowych czy alergii (tzw. marsz atopowy). Wytyczne podkreślają monitorowanie i wczesną interwencję.
P: Czy można zapobiegać egzemy u osób, które jeszcze jej nie mają?
O: Nie ma pewnej, uniwersalnej metody, która gwarantuje, że ktoś nigdy nie zachoruje na AZS. Można jednak podejmować działania zmniejszające ryzyko lub łagodne nasilenie, na przykład: odpowiednia pielęgnacja skóry u niemowląt, ograniczenie ekspozycji na silne detergenty lub drażniące substancje, kontrola alergii u dzieci z obciążeniem rodzinnym. Istnieją też programy edukacyjne dla rodziców i dzieci, które wykazują korzyść w zmniejszaniu częstości i nasilenia zaostrzeń.
współpraca: redakcja Wylecz.to
