Grudkowo-pęcherzykowa wysypka zlokalizowana na twarzy lub klatce piersiowej może być półpaścem, czyli ostrą chorobą wirusową wywołaną przez Varicella zoster (VZV) – wirus ospy wietrznej i wirus półpaśca. Na chorobę tę zapadają osoby, które w przeszłości przebyły ospę wietrzną. Choroba najczęściej ustępuje samoistnie i nie wymaga leczenia przyczynowego. Półpasiec może powodować powikłania dotyczące m.in. zmysłów wzroku i słuchu oraz powikłania neurologiczne.
Półpasiec – przyczyny, objawy, powikłania, metody leczenia
Spis treści
Czym jest półpasiec?
Wirus varicella zoster wywołujący ospę wietrzną , pomimo ustąpienia objawów choroby na zawsze już pozostaje w organizmie człowieka. Wraz z krwią przedostaje się do zwojów nerwów czuciowych i tam przez wiele lat czeka na pojawienie się sprzyjających dla niego warunków.
W efekcie reaktywacji (obudzenia się) wirusa dochodzi do rozwoju półpaśca, który charakteryzuje się przede wszystkim bardzo bolesną wysypką i pojawieniem się pęcherzyków na skórze. Objawy półpaśca na skórze często występują na szyi, brzuchu i twarzy. Niekiedy diagnozowany jest w ustach (np. na podniebieniu).
Półpasiec u dorosłych występuje najczęściej u osób po piątej dekadzie życia i starszych. Szczepionka pozwalająca na przeciwdziałanie zachorowaniu na półpaśca dostępna jest dla osób powyżej 50. roku życia. Dermatolodzy zazwyczaj zalecają szczepienia osobom w tej grupie wiekowej.
Czynniki sprzyjające pojawieniu się półpaśca to:
- stany obniżonej odporności, np. podczas infekcji,
- okresy osłabienia i narażenia na długotrwały stres,
- choroby nowotworowe,
- leczenie immunosupresyjne,
- zakażenie wirusem HIV .
W takich sytuacjach dotychczas uśpiony wirus opuszcza zwój i wzdłuż nerwów czuciowych przedostaje się do skóry, wywołując objawy.
W przypadku zakażenia osoby, która nigdy nie miała z nim styczności, wirus wywoła ospę wietrzną – nie półpaśca. Noworodki i osoby z bardzo słabym układem odpornościowym są narażone na najwyższe ryzyko zakażenia wirusem od nosiciela. Wirus rozprzestrzenia się przez kontakt z otwartymi pęcherzami występującymi na skórze chorego. W momencie wytworzenia się strupów osoba przestaje zarażać innych.
Wewnątrz pęcherzy może dojść do zakażenia, które goi się bardzo wolno. W przypadku wystąpienia choroby półpaścowi towarzyszy długotrwały ból i zaczerwienienie. W momencie pojawienia się obydwu dolegliwości konieczna jest wizyta u dermatologa, a także rozpoczęcie terapii antybiotykowej. Bez podjęcia szybkiego działania infekcja może prowadzić do powstania blizn.
Warto wspomnieć, że od osoby chorującej na półpaśca można zarazić się ospą wietrzną, a nie półpaścem. Okres wylęgania półpaśca wynosi od 1 do 2 tygodni. Ile trwa choroba? W zależności od pacjenta – od 7 do 10 dni.
Objawy półpaśca
Wystąpienie typowych zmian skórnych umożliwiających postawienie rozpoznania półpaśca poprzedza zwykle okres nieswoistych objawów zwiastunowych. Należą do nich:
- gorączka, ból głowy i poczucie ogólnego osłabienia;
- dolegliwości związane z obszarem zaopatrywanym przez objęty działalnością wirusa nerw i najczęściej dotyczące skóry klatki piersiowej oraz głowy. Pacjenci opisują je jako uczucie pieczenia, mrowienia, swędzenia , a nawet bólu. Takie niespecyficzne objawy występują kilka dni przed pojawieniem się wykwitów i mogą trwać przez cały okres choroby, a w przypadku powikłanego przebiegu – utrzymywać się przez lata.
Jaki jest dalszy przebieg choroby? Po okresie objawów ogólnych i miejscowych następuje wysiew zmian skórnych, które najczęściej dotyczą jednego dermatomu, czyli obszaru nieprzekraczającego linii pośrodkowej ciała, zaopatrywanego przez jeden nerw rdzeniowy. Objawy to: uczucie palenia, łaskotania i swędzenia skóry, która staje się nadmiernie wrażliwa na dotyk (przeczulica). Zazwyczaj dochodzi do tego na małej powierzchni, po jednej stronie ciała. Symptomy te mogą pojawiać się i znikać lub być obecne cały czas. U większości chorych są one wyczuwalne przez 1 do 3 dni, chociaż zdarza się, że trwają dłużej.
Pojawia się wysypka na skórze, która występuje na tym samym obszarze. W krótkim czasie zamienia się w zgrupowane i wyraźne pęcherze, które mogą przyjmować żółty lub krwisty kolor, zanim pokryją się strupem. Pęcherze występują na skórze przez 2 do 3 tygodni.
półpasiec – zdjecie/źródło: Wikimedia Commons; CC BY-SA 3.0; Fixi
W większości przypadków pęcherzom na skórze towarzyszy silny ból, stosuje się wtedy leki przeciwbólowe. Po zagojeniu się pęcherzy ból zmniejsza się, jednak może być odczuwalny nawet przez wiele miesięcy po zakończeniu leczenia.
Niekiedy u pacjentów nie stwierdza się typowych objawów, np. niekiedy występuje półpasiec bez bólu lub dolegliwości są znikome.
Jak wyglądają wykwity skórne przy półpaścu?
Początkowo wykwity mają charakter grudek, następnie pęcherzyków wypełnionych przezroczystą treścią surowiczą, sporadycznie krwistą (półpasiec krwotoczny). Wyróżnia się też postać zgorzelinową, gdy pęcherzyki pękają i tworzą nadżerki lub owrzodzenia. Po upływie około tygodnia zmiany skórne zaczynają przysychać, aby podczas następnych kilku dni wytworzyć strupy.
Po ich odpadnięciu obserwuje się przebarwienia skóry, utrzymujące się do kilku tygodni.
Rodzaje półpaśca
Szczególnymi postaciami półpaśca są: półpasiec oczny, półpasiec uszny, półpasiec krwotoczny, półpasiec zgorzelinowy, półpasiec uogólniony.
Półpasiec oczny
Półpasiec oczny dotyczy zajęcia jednej z gałęzi nerwu trójdzielnego – piątego nerwu czaszkowego. Zmiany skórne, obejmujące w takim wypadku czoło i powiekę, są bardzo bolesne i niebezpieczne.
W konsekwencji może dochodzić do przekrwienia spojówek, ropienia, owrzodzeń, a także do zmian zapalnych rogówki i błony naczyniowej oka, co z kolei czasami prowadzi do powstawania jaskry, zaćmy i blizn rogówki.
Zajęciu pierwszej gałęzi nerwu trójdzielnego może towarzyszyć porażenie nerwów odpowiadających za poruszanie gałką oczną – tzw. nerwu okoruchowego, bloczkowego oraz odwodzącego.
Półpasiec uszny
Postać uszna półpaśca (zespół Ramsaya Hunta) polega na zajęciu przez wirus ósmego nerwu czaszkowego (nerw przedsionkowo-ślimakowy) oraz siódmego, czyli nerwu twarzowego, a dokładniej jego części nazywanej kolankiem.
Choroba objawia się silnym bólem ucha. Może pojawić się porażenie nerwu twarzowego, które objawia się przez:
- jednostronne opadnięcie kącika ust,
- rozszerzenie szpary ocznej,
- wygładzenie połowy powierzchni czoła.
Ponadto, podczas badania lekarz może stwierdzić występowanie pęcherzykowej wysypki w obrębie małżowiny usznej, przewodu słuchowego zewnętrznego oraz błony bębenkowej. Następstwem półpaśca usznego może być trwałe upośledzenie słuchu.
Półpasiec krwotoczny
Jest to odmiana choroby, z którą mamy do czynienia podczas ciężkiego przebiegu schorzenia.
Półpasiec – postać rozsiana (uogólniona)
Czy półpasiec może sygnalizować nowotwór? W postaci uogólnionej objawy półpaśca obejmują tułów i są rozsiane po ciele. To symptom, który może towarzyszyć przerzutom od nowotworów czy chłoniakom.
Półpasiec zgorzelinowy
W tym przypadku po krostach na ciele pozostają owrzodzenia.
Powikłania po półpaścu
Jakie są powikłania półpaśca? Poza powikłaniami dotyczącymi gałki ocznej ( jaskra , zaćma , blizny na rogówce), upośledzeniem słuchu oraz porażeniem nerwu twarzowego istnieje ryzyko wystąpienia innych powikłań neurologicznych.
Należą do nich:
- nerwobóle (postherpetic neuralgia) – to najczęściej występujące powikłanie półpaśca, dotyczące co piątego pacjenta, szczególnie w starszym wieku. Uporczywe bóle w miejscu dotkniętym półpaścem mogą utrzymywać się przez wiele lat;
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych ;
- zapalenie mózgu;
- zapalenie rdzenia kręgowego.
Wypowiedź neurologa na temat półpaśca
Wypowiedź neurologa
Osoba dorosła, która nie chorowała na ospę wietrzną, ani nie była szczepiona, po kontakcie z wirusem ospy wietrznej choruje na wiatrówkę. Zwykle przebieg choroby jest ciężki, pojawiają się liczne wykwity na skórze, występuje złe samopoczucie i wysoka gorączka. Półpasiec natomiast jest efektem przetrwania wirusa ospy wietrznej w komórkach nerwowych, w formie przetrwalnikowej, utajonej, w której może przebywać latami, a w wyniku nadkażenia lub osłabienie odporności dochodzi do zachorowania.
Półpasiec jest ostrą chorobą zakaźną, w której przebiegu dochodzi do zmian zapalnych głównie w zwojach międzykręgowych, w zwojach nerwów czaszkowych oraz do charakterystycznej pęcherzykowej wysypki w obrębie skórny unerwionej przez zajęty nerw. Najczęściej wirus atakuje zwoje piersiowe, szyjne, nerw trójdzielny lub okolice lędźwiowo-krzyżowe. Cięższy przebieg ma półpasiec oczny i uszny. Powikłaniem mogą być utrzymujące się nawet latami bardzo uporczywe, bolesne nerwobóle.
Rozpoznanie półpaśca
Postawienie diagnozy półpaśca opiera się głównie na ocenie objawów klinicznych. Sporadycznie, w przypadkach wątpliwych wykonuje się badania serologiczne , polegające na wykryciu swoistych przeciwciał, ewentualnie wykrywa się obecność samego wirusa lub jego materiału genetycznego w płynie pochodzącym z pęcherzyków.
Półpaśca należy różnicować m.in. z kontaktowym zapaleniem skóry czy opryszczką pospolitą.
Leczenie półpaśca
Wybór metody leczenia półpaśca zależy od postaci choroby, lokalizacji zmian oraz stanu zdrowia pacjenta.
Leczenie objawowe
Standardowo w przypadku półpaśca skórnego o niegroźnym przebiegu stosuje się leki działające objawowo. Należą do nich: środki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe oraz odkażające, stosowane miejscowo.
Leczenie przeciwwirusowe
Leczenie przeciwwirusowe przy użyciu acyklowiru zalecane jest pacjentom cierpiącym na półpasiec uogólniony i półpasiec oczny przebiegający z owrzodzeniem rogówki lub w przypadku wystąpienia powikłań narządowych.
Ponadto lek stosuje się u pacjentów z upośledzeniem odporności . Jeżeli jest ono znaczne, dodatkowo podaje się swoistą immunoglobulinę.
W przypadku pojawienia się silnego bólu przy półpaścu, lekarz może zalecić wykonywanie iniekcji zawierających środek znieczulający. Aby zredukować opuchliznę i zmniejszyć ból, u niektórych pacjentów poza lekiem przeciwwirusowym stosuje się także kortykosteroidy. Taka forma leczenia nie jest częsta, gdyż może spowodować szybsze rozprzestrzenianie się wysypki.
Czym i jak leczyć półpasiec? Po ustąpieniu wysypki odpowiednio dobrane antydepresanty, środki przeciwbólowe, kremy znieczulające, a także leki przeciwpadaczkowe mogą pomóc w zmniejszeniu dolegliwości. Pacjenci z tą chorobą rzadko wymagają hospitalizacji.
Półpasiec – leczenie domowe
W celu złagodzenia odczuwanych dolegliwości bólowych zaleca się ochładzanie miejsc z wysypką za pomocą zimnych okładów lub kąpieli w chłodnej wodzie. Dobrym rozwiązaniem jest także smarowanie pęcherzy specjalnym balsamem, a następnie przykrywanie skóry luźnym i nieprzywierającym bandażem sterylnym.
Zaleca się noszenie luźnych ubrań na tych częściach ciała, gdzie ból jest najsilniejszy. Wśród domowych sposobów na półpaśca wymienia się również:
- picie rumianku (mniszka lekarskiego),
- aplikowanie wody utlenionej na bąble na skórze,
- nakładanie na zmiany rozgniecionej aspiryny, zmieszanej z dwoma łyżkami alkoholu,
- stosowanie mieszanki z żelu z aloesem, sokiem z pora oraz miodu,
- używanie sody oczyszczonej lub mąki kukurydzianej (szybsze gojenie zmian).
Naturalnym sposobem leczenia półpaśca jest także stosowanie olejku z drzewa herbacianego o działaniu przeciwbakteryjnym – łagodzi przebieg choroby.
Zapobieganie chorobie – szczepionka na półpasiec
Dostępne są szczepionki przeciwko wirusowi Herpes zoster , zarówno zapobiegające zachorowaniu na ospę wietrzną, jak również zmniejszające ryzyko wystąpienia półpaśca u osób starszych. O szczegóły i wskazania warto zapytać swojego lekarza.
Szczepionka na półpasiec
Szczepionka przeciw półpaścowi jest dostępna dla osób powyżej 50 lat. Badania potwierdzają, że obniża ona ryzyko zachorowania o 50 proc., a w przypadku pojawienia się objawów odczuwany ból jest zdecydowanie mniejszy niż u osób, które nie poddały się szczepieniu.
Cena jednej szczepionki na półpaśca to około 300 zł. Warto pamiętać, że w przypadku dzieci wystarczy jedna dawka. U osób starszych z kolei wymagane jest najczęściej podanie dawki podwójnej.
Aby zapobiegać półpaścowi, należy spożywać duże ilości warzyw oraz owoców, a włączenie tych produktów do codziennej diety wspomoże odporność organizmu.
Półpasiec – powikłania
Jeżeli chodzi o półpaśca, powikłania to na przykład nerwobóle czy oczna postać choroby. Nerwobóle (neuralgia) to dość często występujący problem powodujący: ból, drętwienie, swędzenie i uczucie mrowienia. Powyższe objawy mogą trwać wiele miesięcy, a w najcięższych przypadkach nawet lat.
Osoby cierpiące na nerwoból przy półpaścu uskarżają się także na: ciągłe zmęczenie, mniejszy apetyt i problemy ze snem. Niekiedy nawet delikatny dotyk (w normalnych warunkach niezauważalny) może stanowić bardzo silny bodziec bólowy. Neuralgia półpaścowa najczęściej dotyka osób starszych, które ukończyły 60. rok życia.
Odmiana oczna półpaśca odpowiada natomiast za zmiany i owrzodzenia rogówki. Objawy i symptomy tej postaci choroby to pęcherze wokół gałki ocznej lub na powiece, opuchlizna i zaczerwienienie oczu lub powiek, a także ból oczu. Niektóre osoby mogą być nadmiernie wrażliwe na światło. Po napadzie półpaśca obejmującego wzrok chory może cierpieć na zaburzenia widzenia (rozmazane pole widzenia, uczucie obecności ciała obcego w oku).
Wypowiedź dermatologa na temat półpaśca
WYPOWIEDŹ DERMATOLOGA
Półpasiec jest chorobą wirusową, wywoływaną przez wirusa ospy wietrznej i półpaśca. Choroba ta dotyczy osób, które przeszły już ospę wietrzną. Wirus w okresie utajonym lokalizuje się w zwojach nerwowych, w komórkach układu nerwowego. Przy sprzyjających warunkach, takich jak stres, spadek odporności, zmiany klimatu lub strefy czasowej, dochodzi do aktywacji wirusa i pojawienia się charakterystycznych zmian skórnych, z reguły zajmujących jeden dermatom, czyli po jednej stronie ciała występują zmiany układające się wzdłuż przebiegu włókien nerwowych na skórze, mające charakter pęcherzyków wypełnionych treścią surowiczą oraz grudek obrzękowych. Układają się w formę groniastą bądź festonowatą (brodaweczkowatą). Zmiany często poprzedza ból i pieczenie obszaru skóry, który będzie później zajęty przez zmiany chorobowe.
Typowy półpasiec leczony jest środkami miejscowymi, wysuszającymi, przeciwwirusowymi oraz acyklowirem w dużych dawkach, 5 razy dziennie po 800 mg.
Częste są powikłania. Kiedy pozostaje tylko ból danej okolicy, zajętej wcześniej przez zmiany chorobowe, mamy do czynienia z tzw. neuralgią popółpaścową, której leczeniem zajmują się neurolodzy. Czasem pojawia się nietypowa forma półpaśca. Może to być półpasiec krwotoczny, gdy pęcherze są wypełnione treścią krwistą lub półpasiec zgorzelinowy – kiedy w obrębie zmian chorobowych powstają martwicze strupy ze zliszajowaceniem, czyli nadkażeniem bakteryjnym. Wtedy to występuje narzut bakteryjny w obrębie zmian chorobowych. Półpasiec rozsiany natomiast pojawia się w obrębie skóry całego tułowia oraz kończyn dolnych i z reguły dotyczy osób z obniżoną odpornością lub leczonych lekami immunosupresyjnymi, które przyczyniają się do spadku odporności.
Jeżeli występuje nietypowa bądź ciężka postać półpaśca, należy wykonać badania kontrolne pacjenta, aby wykluczyć proces nowotworowy, chorobę autoimmunologiczną, cukrzycę lub inne ciężkie choroby internistyczne.
Ważne jest, aby pacjent został poddany także ocenie okulistycznej oraz laryngologicznej, jeżeli półpasiec dotyczy skóry twarzy. Istnieje bowiem niebezpieczeństwo zajęcia rogówki (nadżerka rogówki) i powstania ubytku pola widzenia. Powikłaniem półpaśca może być również wystąpienie niedosłuchu.
współpraca: Alicja Wojtczak
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Anne A. Gershon, „Zakażenia wirusem ospy wietrznej-półpaśca”, [w:] | Pediatria po Dyplomie Vol. 13 Nr 4, Sierpień 2009, dostęp online: https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/012/547/original/54-61.pdf,
- Kamil Hozyasz, „Ospa wietrzna – choroba o nie zawsze łagodnym przebiegu”, [w:] Borgis - Medycyna Rodzinna 4/2004, dostęp online: http://www.czytelniamedyczna.pl/538,ospa-wietrzna-choroba-o-nie-zawsze-lagodnym-przebiegu.html,
- Małgorzata Malec-Milewska, „Neuralgia popółpaścowa”, [w:] Medycyna Paliatywna w Praktyce, 6(1)/2012, dostęp online: https://journals.viamedica.pl/palliative_medicine_in_practice/article/view/28514,
- Michael V. Johnston, Harold P. Adams, Ali Fatemi, “Neurobiology of Disease”, Oxford University Press, USA, 2016,
- Karen Roos, “Principles of Neurologic Infectious Diseases”, Wydawnictwo McGraw-Hill Medical, 2005,
- Jeffrey I. Cohen, “Herpes Zoster”, [w:] The New England Journal of Medicine 369/2013, dostęp online: https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMcp1302674,
- Kedar K. Adour, “Otological complications of herpes zoster”, [w:] Varicella‐Zoster Virus Infection: New Insights into Pathogenesis and Post‐Herpetic Neuralgia, 35/1944, dostęp online: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/ana.410350718.
Opublikowano: 02.10.2013;
aktualizacja: 05.07.2023
Oceń:
4.6
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Marta Maruszak
Lekarz
Absolwentka Uniwersytetu Medycznego w Warszawie. Obecnie odbywa staż podyplomowy. Uczestniczyła w pracach kół naukowych. Interesuje się zagadnieniami związanymi z leczeniem chorób zakaźnych.
12
Komentarze i opinie (0)