Tamponada serca to przedostanie się krwi lub płynu do worka osierdziowego, w którym znajduje się serce. Powiększone w ten sposób serce traci swoją zdolność do kurczenia się i pompowania krwi. Najczęściej konieczne jest wówczas nakłucie osierdzia. Bywa, że woda w osierdziu zbiera się powoli. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy przyczyną tamponady worka osierdziowego jest stan zapalny. Objawy tamponady to: ból w klatce piersiowej, duszność i tzw. triada Becka.
Tamponada serca – co to jest, jakie są objawy, leczenie i rokowanie?
Spis treści
Co to jest tamponada serca?
Tamponada serca (w terminologii medycznej określana jako tamponatio cordis) oznacza przedostanie się krwi lub płynu do worka osierdziowego, w którym znajduje się serce. Fizjologicznie w osierdziu znajduje się około 30 ml jasnego płynu. Jednak w przebiegu niektórych procesów chorobowych, które toczą się powoli, może dojść nawet do nagromadzenia 2 litrów płynu w sercu. Nie musi to oznaczać niepokojących objawów odczuwanych przez pacjenta.
Na ogół jednak gromadzenie się krwi lub płynu przebiega bardzo szybko, co uniemożliwia przystosowanie się serca do panujących warunków i prowadzi tym samym do zaburzenia jego funkcji jako pompy wypychającej krew w kierunku innych narządów. Warto sobie zadać pytanie, w jaki sposób nadmiar płynu upośledza prawidłowe funkcjonowanie serca.
Płyn w osierdziu powoduje wzrost ciśnienia w worku osierdziowym, co powoduje spadek napływu krwi do serca przez ucisk na prawy przedsionek oraz prawą komorę. To z kolei prowadzi do spadku ilości krwi wychodzącej z serca. Im mniej krwi wydostaje się z serca, tym mniejsza jej ilość przepływa przez naczynia wieńcowe, które odżywiają mięsień sercowy.
Przeczytaj również: Ból pod mostkiem – możliwe przyczyny
W dodatku wzrost ciśnienia powoduje ucisk na żyły sercowe, co nie pozwala na prawidłowy przepływ krwi w obrębie samego serca, a to z kolei prowadzi do jego niedokrwienia i upośledzenia funkcji jako pompy. Innymi słowy, nie dość, że do serca napływa mniej krwi, to w dodatku staje się ono zbyt słabe, żeby ją przepompować.
Zobacz też: Niskie ciśnienie krwi – przyczyny, objawy, leczenie
Tamponada serca – przyczyny
Tamponadę worka osierdziowego należy sklasyfikować jako termin z zakresu medycyny ratunkowej i stanów nagłych. Najczęstszą przyczyną tamponady serca są urazy klatki piersiowej, zwłaszcza w okolicy mostka (złamanie, silne stłuczenie), które skutkują krwawieniem do worka osierdziowego.
Mogą one mieć charakter przeszywający, np. rany kłute nożem, postrzał z broni palnej lub tępy, w sytuacji uderzenia klatki piersiowej o kierownicę w czasie wypadku samochodowego czy na skutek uprawiania sportów kontaktowych (np. sztuki walki, futbol amerykański).
Kolejnym mechanizmem prowadzącym do tego, że zbiera się woda w worku osierdziowym i powstaje tamponada serca są stany zapalne. Najczęstszą przyczyną jest zapalenie osierdzia. Wyróżnia się kilka jego typów – ropne, zaciskające, nawracające.
Choroby osierdzia mogą powstawać w przebiegu zapalenia bakteryjnego, wirusowego czy na skutek choroby nowotworowej. Krew w osierdziu gromadzi się także podczas zawału serca w mechanizmie pęknięcia komory serca oraz w przypadku pęknięcia tętniaka części wstępującej aorty.
Tamponada serca opisywana jest także jako powikłanie przy wszczepianiu stymulatorów serca oraz w czasie wykonywania inwazyjnych zabiegów kardiologicznych, do których należą:
- koronarografia (inaczej angiografia naczyń wieńcowych – badanie polegające na uwidocznieniu oraz ocenie tętnic znajdujących się na sercu, tzw. tętnic wieńcowych);
- przezskórna angioplastyka wieńcowa (PTCA) – zabieg polegający na wprowadzeniu specjalnego balonika do zwężonej tętnicy wieńcowej, a następnie jego wypełnieniu w celu poszerzenia zwężonego obszaru tętnicy od środka;
- przezskórna angioplastyka wieńcowa z założeniem stentu – zasada działania jest taka sama jak opisano wyżej, z tą różnicą, że w poszerzonej tętnicy wieńcowej umieszcza się specjalne rusztowanie (tzw. stent), które ma za zadanie utrzymać odpowiednią średnicę wewnątrz naczynia.
Tamponada serca – objawy tamponady osierdzia
Pierwsze objawy tamponady serca u dorosłych i u dziecka mogą zostać niezauważone. Dzieje się tak szczególnie wtedy, gdy wysięk osierdziowy zbiera się powoli i nie upośledza natychmiast pracy serca.
Tamponadę serca należy podejrzewać po urazie u osoby, u której miało miejsce silne uderzenie w okolicę klatki piersiowej, a zwłaszcza mostka. Typowe objawy tamponady sercowej to:
- ból w klatce piersiowej, kłucie, dyskomfort,
- duszność, która nasila się w momencie przyjęcia pozycji leżącej,
- nagła utrata przytomności,
- kaszel,
- tętno paradoksalne (dziwaczne),
- hipotensja – niskie ciśnienie tętnicze, spadek RR,
- osłabienie i spadek wytrzymałości na wysiłek fizyczny (szczególnie w powiązaniu z urazem klatki piersiowej).
Tamponada worka osierdziowego – wyniki badań w EKG, RTG
W czasie osłuchiwania serce, ze względu na to, że zbiera się płyn w sercu, lekarz stwierdza głuche i ciche tony serca. Jest to jeden z elementów tzw. triady Becka. Należy do niej także obniżenie ciśnienia tętniczego oraz wypełnienia żył szyjnych.
Niejednokrotnie zdarza się, że osoba poszkodowana była pod wpływem alkoholu w momencie powstania urazu (np. podczas ugodzenia nożem), przez co może nie odczuwać bólu, co dodatkowo utrudnia szybkie rozpoznanie stanu zagrożenia życia. Po pobiciu, widocznych siniakach, stłuczeniach i zmianach kształtu klatki piersiowej po wypadkach należy podejrzewać wystąpienie tamponady serca.
Tamponada worka osierdziowego w EKG ma swoje charakterystyczne cechy. Najczęściej jest to obniżenie amplitudy zespołów QRS i załamków T. Początkowo widoczna jest tachykardia zatokowa, a następnie bradykardia (zwolnienie akcji serca).
Płyn w osierdziu wpływa także na obraz uzyskany w czasie badania radiologicznego. Na RTG widoczne jest powiększenie sylwetki serca (powodem jest zbierający się płyn w sercu).
Pełna diagnostyka zakłada wykonanie w echokardiografii. Stwierdza się płyn w osierdziu i nieprawidłową pracę przedsionka serca.
Tomografia komputerowa (TK) powala na stwierdzenie, czy w worku osierdziowym jest płyn. Pozwala wykryć stan, który określa się jako chylopericardium. Jest to rzadki przypadek wynikający z zaburzenia przepływu limfatycznego (płyn limfatyczny wycieka do przestrzeni wokół serca).
W niektórych przypadkach konieczne może się okazać badanie płynu osierdziowego. Pozwala ono określić przyczynę powstania stanu zapalnego.
Tamponada serca – rokowanie i skutki
Najczęściej niewielka ilość płynu w worku osierdziowym nie będzie zagrożeniem dla zdrowia i życia. Przesięk i wzrost ciśnienia w worku osierdziowym powoduje upośledzenie funkcji serca jako pompy, co prowadzi do powstania tzw. wstrząsu kardiogennego, a to skutkuje spadkiem ciśnienia krwi oraz wzrostem częstości akcji serca.
W konsekwencji dochodzi do zmniejszenia przepływu krwi przez cały organizm. Krew ma za zadanie transport tlenu oraz substancji energetycznych do poszczególnych narządów, ale także odbiór od nich dwutlenku węgla oraz produktów przemiany materii, które w większej ilości są szkodliwe.
Upośledzenie tej wymiany prowadzi na początku do zaburzenia prawidłowego funkcjonowania narządów, zaczynając od najbardziej czułego mózgu, a następnie do ich uszkodzenia, co w konsekwencji prowadzi do śmierci organizmu. Tamponada osierdzia może także bezpośrednio doprowadzić do zatrzymania akcji serca i do zgonu w tym mechanizmie.
Perikardiocenteza – nakłucie worka osierdziowego
Jednym ze sposobów leczenia tamponady serca jest usunięcie nadmiaru krwi lub płynu z worka osierdziowego, poprzez jego nakłucie za pomocą specjalnej igły połączonej ze strzykawką – jest to tzw. perikardiocenteza. Nakłucie wykonuje się w okolicy znajdującej się pod mostkiem, przy jednoczesnej kontroli za pomocą USG.
Innym sposobem jest leczenie operacyjne, które jest wykonywane na bloku operacyjnym kardiochirurgii w znieczuleniu ogólnym – jest to tzw. perikardiektomia.
Wybór metody leczenia cardiac tamponade zależy od stanu pacjenta oraz mechanizmu powstania tamponady serca. Jeżeli stan pacjenta jest krytyczny i nie ma możliwości dostania się na blok operacyjny (np. w przypadku transportu pacjenta do szpitala przez karetkę), wykonuje się nakłucie worka osierdziowego igłą, co jest zabiegiem ratującym życie. Jeżeli pacjent jest stabilny i tamponada powstała w przebiegu stanu zapalnego, można także wykonać nakłucie osierdzia.
Nawracająca tamponada serca czy tamponada powstała w przebiegu postrzału z broni palnej lub wypadku samochodowego jest wskazaniem do operacji, ponieważ interwencji chirurga wymagają naczynia, z których krew dostała się do worka osierdziowego.
Pierwsza pomoc w tym wypadku polega na monitorowaniu podstawowych czynności życiowych, zapewnieniu pacjentowi spokoju i wezwaniu kwalifikowanej pomocy. Ważne, by przybyłemu ratownikowi lub lekarzowi zgłosić ewentualne przebyte urazy jakie deklaruje pacjent lub których byliśmy świadkami. Jest to ważne zwłaszcza wtedy, gdy chory straci przytomność.
Opublikowano: 22.03.2018;
Oceń:
4.5
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Bartosz Szurlej
Lekarz
Ukończył Studia Medyczne na Śląskim Uniwersytecie Medycznym w Katowicach-Ligocie. Uczestnik wielu konferencji naukowych, autor oraz współautor publikacji w takich czasopismach jak: „Kardiochirurgia i Torakochirurgia Polska” czy „Kardiologia Polska”. W szczególności interesuje się Kardiochirurgią, Anestezjologią i Intensywną Terapią oraz Chirurgią Naczyniową. Jedną z jego pasji jest sport, zwłaszcza bieganie, pływanie oraz jazda na nartach.
470
Komentarze i opinie (0)