Czym jest zawał serca?
Zawał to ogólne określenie oznaczające martwicę tkanek narządów dotkniętych niedokrwieniem. Mogą to być na przykład: zawał śledziony w przypadku zamknięcia przepływu krwi przez tętnicę śledzionową, zawał płuca w przebiegu rozległej zatorowości płucnej, zawał mózgu zwany inaczej udarem niedokrwiennym lub zawał serca spowodowany niedostatecznym przepływem krwi tętniczej przez naczynia wieńcowe zaopatrujące mięsień sercowy w tlen i składniki odżywcze (ma więc miejsce ostre niedokrwienie mięśnia sercowego).
Początkowo z powodu niedokrwienia komórki budujące włókna mięśnia sercowego, czyli kardiomiocyty, przestają prawidłowo pracować – zamiast się kurczyć, ulegają relaksacji.
Przedłużające się niedotlenienie kardiomiocytów ostatecznie prowadzi do ich martwicy i rozpadu. Ze względu na niewielką zdolność mięśnia sercowego do regeneracji, obszar zawału goi się przez utworzenie w jego miejscu blizny będącej tkanką łączną bez cech do kurczenia się, co prowadzi do dysfunkcji pracy serca jako pompy tłoczącej krew.
Przeczytaj również:
Nitrogliceryna w chorobach serca – wskazania, działanie, jak stosować pod język
Przyczyny zawału serca
Do zawału serca najczęściej dochodzi w wyniku zamknięcia lub znacznego ograniczenia przepływu krwi w tętnicy wieńcowej doprowadzającej krew tętniczą do kardiomiocytów na skutek pęknięcia, lub nadżerki blaszki miażdżycowej obecnej w świetle naczynia. Gdy uszkodzona zostaje blaszka miażdżycowa, na jej powierzchni zaczyna tworzyć się skrzeplina złożona z: płytek krwi, erytrocytów i włóknika. W ten sposób zmniejsza się lub całkowicie blokuje przepływ krwi w tym miejscu.
Rzadziej zawał serca może być niezwiązany z zaczopowaniem tętnicy, ale wynikać z dysproporcji pomiędzy zapotrzebowaniem mięśnia sercowego na tlen i składniki odżywcze a zaopatrzeniem go w owe substancje czego konsekwencją również będzie niedokrwienie i uszkodzenie kardiomiocytów.
Do takiej sytuacji najczęściej dochodzi w przewlekłym procesie powiększania się blaszki i jej powolnego zwężania średnicy naczynia, ale może mieć miejsce także w przebiegu niedokrwistości lub nagłego spadku ciśnienia tętniczego.
Wyżej wymienione rodzaje zawałów serca są silnie związane z chorobą wieńcową, której główną przyczyną jest miażdżyca. Do modyfikowalnych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych w tym zawału serca należą:
Palenie papierosów (nikotynizm).
Nieprawidłowy profil lipidowy – podwyższony cholesterol i triglicerydy (dyslipidemia).
Nadciśnienie tętnicze.
Cukrzyca.
Niski poziom aktywności fizycznej.
Narażenie na przewlekły stres.
Dieta uboga w warzywa i owoce, a bogata w cukry i tłuszcze.
Długotrwałe spożywanie alkoholu.
U osób ze wszczepionym stentem, po przezskórnej interwencji wieńcowej (PCI) będącej formą leczenia przywracającego perfuzje w krążeniu wieńcowym przyczyną zamknięcia światła tętnicy po zabiegu może być także zakrzepica w stencie lub restenoza, czyli zablokowanie przepływu poprzez własne komórki śródbłonka, które pokrywają ciało obce, którym dla organizmu jest metalowy stent. Aby zminimalizować ryzyko tego typu powikłań pozabiegowych, należy bezwzględnie stosować się do zaleceń lekarskich w tym zażywać regularnie przepisane leki na rozrzedzenie krwi.
Sygnały przed zawałem serca. Ile trwa stan przedzawałowy?
W języku potocznym często używa się określenia „stan przedzawałowy” jako nazwy dla sytuacji, która ma rzekomo poprzedzać zawał serca. W języku medycznym jednak nie istnieje taka jednostka chorobowa.
W praktyce za „stan przedzawałowy” bywa błędnie uznawana niestabilna dławica piersiowa dawniej zwana dusznicą bolesną.
Jest to wariant choroby niedokrwiennej serca, w której dochodzi do ograniczenia przepływu krwi w tętnicy wieńcowej w spoczynku lub przy minimalnym wysiłku w podobnym mechanizmie co przy zawale, jednak nie na tyle, aby dochodziło do trwałego uszkodzenia i martwicy komórek mięśnia sercowego.
Niestabilna dławica piersiowa to bardzo poważny stan ostrzegawczy dla organizmu – z objawami podobnymi jak przy zawale.
Objawy zawału serca
Typowe objawy zawału serca to między innymi ból w klatce piersiowej. Ból ten zazwyczaj odczuwany jest za mostkiem i bywa opisywany jako: ucisk, ciężar lub gniecenie. Może promieniować do: lewej ręki, szyi, żuchwy, nadbrzusza lub być odczuwany między łopatkami. Dolegliwości trwają zwykle ponad 20 min i nie ustępują po: zmianie pozycji ciała, zaprzestaniu wysiłku, przyjęciu nitrogliceryny i nie nasilają się przy wdechu lub wydechu.
W niektórych przypadkach objawy niedokrwienia przybierają inną formę, np. duszności lub uczucia skrajnego zmęczenia. U pacjentów mogą też występować inne objawy towarzyszące, takie jak: kołatanie serca, zaburzenie rytmu serca, zimne poty, nudności, zawroty głowy, ból brzucha czy nawet omdlenia – są to tzw. równoważniki bólu wieńcowego.
Wystąpienie zawału serca – ciśnienie i puls
W trakcie zawału serca parametry takie jak ciśnienie tętnicze krwi i tętno mogą się znacznie różnić, nie ma tutaj reguły. U części pacjentów obserwuje się niskie ciśnienie tętnicze – zwłaszcza jeśli doszło do poważnej dysfunkcji mięśnia sercowego. U innych ciśnienie może pozostać prawidłowe lub nawet podwyższone – szczególnie w początkowej fazie zawału, w odpowiedzi na stres i wyrzut adrenaliny. Puls może być: przyspieszony (w reakcji na stres), zwolniony (w zawale ściany dolnej serca) lub nieregularny, jeśli występują zaburzenia rytmu.
Diagnostyka zawału serca – jak rozpoznać?
Według uniwersalnej definicji zawału serca z 2018 roku, aby go rozpoznać, należy wykazać w badaniach biochemicznych krwi przede wszystkim dynamiczne zmiany stężenia troponiny, czyli markera martwicy kardiomiocytów, a pacjent co najmniej musi prezentować kliniczne objawy zawału. Jeśli ich nie odczuwa, to powinny być widoczne zmiany niedokrwienne w jego badaniu elektrokardiograficznym (EKG) takie jak uniesienia/obniżenia odcinka ST lub głębokie załamki Q.
Ile trwa zawał serca?
Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie, gdyż zawał serca to proces, który nie dzieje się w jednej chwili, lecz rozciąga się w czasie i zależy od lokalizacji i stopnia zamknięcia tętnicy wieńcowej. Im większe naczynie krwionośne zostanie pozbawione dopływu krwi, tym gwałtowniejszy może być zawał.
Proces uszkadzania i obumierania kardiomiocytów może trwać od kilkudziesięciu minut do nawet kilku godzin.
Zwykle po ok. 4 godzinach nieodwracalnej martwicy ulegnie ściana serca na całej swej grubości na obszarze zaopatrywanym przez zamkniętą tętnicę.
Jak sprawdzić, czy miało się zawał?
Aby sprawdzić, czy miało się w przeszłości niemy zawał, najprościej jest wykonać badanie EKG. W większości przypadków widoczne na zapisie będą charakterystyczne dla dokonanej martwicy głębokie załamki Q, które są niewidoczne u zdrowych ludzi.
Nieprawidłowości w pracy serca polegające na zaburzeniach kurczliwości jego „martwych” ścian diagnozuje się, używając metod obrazowych. Badanie pierwszego wyboru stanowi echokardiografia przezklatkowa (TTE) wykonywana przy użyciu aparatu USG. W celu dokładniejszej oceny powikłań po zawale lub diagnostyki choroby niedokrwiennej serca wykonać można badania takie jak rezonans magnetyczny serca (MRI) lub scyntygrafia z wykorzystaniem radioizotopu.
Pierwsza pomoc i leczenie w zawale serca
Jeśli odczuwany ból ma charakterystyczne cechy dławicowe i trwa ponad 5 min, nasila się i nie przechodzi w spoczynku lub po przyjęciu nitrogliceryny (wcześniej przepisanej przez lekarza), należy natychmiast wezwać pomoc pogotowia ratunkowego.
Najważniejsza jest tzw. pierwsza złota godzina od wystąpienia objawów, w czasie której poszkodowany powinien trafić do szpitala.
Tam zostanie podjęte leczenie reperfuzyjne poprzez np. przezskórną angioplastykę wykonywaną w pracowniach hemodynamiki, która polega na wszczepieniu stentu w kształcie sprężynki podtrzymującej przymknięte ściany naczynia.
Im szybciej osoba z zawałem zostanie objęta profesjonalną opieką medyczną, tym większa szansa na przywrócenie perfuzji w naczyniach wieńcowych i odwrócenie postępujących zmian niedokrwiennych w mięśniu sercowym, zanim się utrwalą.
Przeczytaj również:
Zawał serca – pierwsza pomoc – jak udzielić pierwszej pomocy przy zawale?
Rehabilitacja po zawale serca
Rehabilitacja stanowi integralną część leczenia pacjentów po zawale mięśnia sercowego i powinien jej podlegać każdy pacjent z takim rozpoznaniem. Pierwszy etap rehabilitacji powinien rozpocząć się już podczas pobytu w szpitalu. Chory powinien zostać zmobilizowany do wykonywania prostych ćwiczeń oddechowych i ruchowych. Kolejny etap to rehabilitacja poszpitalna przeprowadzana np.: w specjalnym oddziale rehabilitacji kardiologicznej lub w oddziale dziennym, czyli w trybie ambulatoryjnym. Wtedy to pacjent codziennie przychodzi na zabiegi z własnego domu.
Obie formy pobytu podlegają refundacji w ramach NFZ. W trakcie tego etapu pacjent ma zapewnioną kompleksową opiekę – oceniane i modyfikowane są czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego, dostosowywana jest farmakoterapia, prowadzona jest edukacja zdrowotna oraz wsparcie psychologiczne. Integralnym elementem programu jest także indywidualnie dobrany trening fizyczny.
Przeczytaj również:
Transplantacja – jakie narządy można przeszczepić? Kto może zostać dawcą narządów?
Dieta po zawale – co jeść, jak gotować, co z alkoholem?
Z diety po zawale serca należy wyeliminować przede wszystkim tłuste i smażone potrawy obfitujące w cholesterol. Dobrze jeśli na co dzień zostanie ograniczona ilość spożywanej soli (zastąpić ją można sokiem z cytryny czy ziołami). Pacjent powinien natomiast uwzględnić w jadłospisie źródła kwasów omega-3 (tu np. tłuste ryby morskie) i zdrowych tłuszczów roślinnych (oliwa z oliwek). Warto jeść chude mięso. W diecie osoby po zawale nie powinno zabraknąć czosnku, który usprawnia przepływ krwi dzięki zawartości siarkowodoru.
Należy unikać cukrów prostych i produktów o wysokim indeksie glikemicznym. W diecie powinny przeważać węglowodany złożone, które znajdują się w takich produktach, jak: brązowy ryż, kasze (gryczana, pęczak, jęczmienna), razowe makarony czy płatki owsiane. Po zawale należy sięgać po razowe i pełnoziarniste pieczywo.
Najlepszą techniką obróbki termicznej dań będzie gotowanie na parze i pieczenie w folii lub rękawie. Unikać należy obsmażania.
Wielu pacjentów pyta, czy picie alkoholu po zawale jest dozwolone. Najlepiej w ogóle zrezygnować z trunków. Unikać trzeba przede wszystkim piwa, które jest bardzo kaloryczne. Co jakiś czas można sięgnąć po lampkę czerwonego, wytrawnego wina.
