Nadwaga a otyłość – definicje WHO
Warunkiem podjęcia leczenia nadwagi i otyłości jest postawienie odpowiedniej diagnozy. Do tego celu służy wskaźnik BMI (ang. Body Mass Index), który określa stosunek wzrostu do wagi. Wartość BMI wylicza się jako iloraz masy ciała wyrażonej w kilogramach do wzrostu wyrażonego w metrach podniesionych do kwadratu.
Nadwagę u osób dorosłych stwierdza się, jeżeli wskaźnik BMI mieści się w granicach 25–29,9 kg/m2. Od 30 kg/m2 klasyfikowana jest już otyłość, którą można podzielić na 3 etapy:
Otyłość I stopnia stwierdza się, jeżeli wartości BMI wynoszą 30–34,9 kg/m2.
Otyłość II stopnia występuje przy BMI 35–39,9 kg/m2.
Otyłość III stopnia (tzw. otyłość olbrzymią) rozpoznaje się przy BMI ≥ 40 kg/m2.
Obok nadwagi i otyłości wyróżnia się też otyłość brzuszną.
Zgodnie z wytycznymi International Diabetes Federation (IDF) dla populacji europejskiej otyłość trzewną rozpoznaje się przy obwodzie talii u kobiet ≥ 80 cm, a u mężczyzn ≥ 94 cm. Jeżeli jednocześnie uzyskanie BMI przekroczy 25 kg/m2 zaleca się włączenie odpowiedniego leczenia.
Ostatecznie nie da się jednoznacznie określić, od jakiej wagi można już mówić o nadwadze, ponieważ zależy to od wzrostu i budowy ciała.
Przeczytaj również:
Otyłość olbrzymia – od jakiego BMI? Jak się ją leczy?
Rodzaje otyłości
Zarówno nadwaga, jak i otyłość są uważane za choroby przewlekłe. W zależności od rozmieszczenia tkanki tłuszczowej wyróżnia się 3 rodzaje otyłości:
Otyłość brzuszna (androidalna) – typowa dla kobiet po menopauzie oraz mężczyzn. Charakteryzuje ją duża ilość tkanki tłuszczowej rozmieszczonej w okolicach brzucha, a zwykle także organów wewnętrznych, skutkuje zwiększonym ryzykiem chorób metabolicznych.
Otyłość pośladkowo-udowa (gynoidalna) – cechuje się rozwiniętą tkanką tłuszczową w okolicach: ud, bioder i pośladków; występuje głównie u kobiet przed menopauzą.
Otyłość uogólniona – tkanka tłuszczowa jest rozmieszczona równomiernie w górnej i dolnej części ciała.
Rozróżnienie typów otyłości następuje na podstawie wskaźnika waist-to-hip-ratio (WHR). Wartość WHR określa iloraz obwodu w pasie w centymetrach oraz obwodu bioder w centymetrach. Otyłość brzuszna występuje, jeśli WHR wynosi≥ 0,8 u kobiet i ≥ 1 u mężczyzn. Otyłość gynoidalna jest stwierdzana, jeśli WHR wynosi: u kobiet < 0,8; u mężczyzn < 1. Co istotne, WHR oblicza się wyłącznie dla osób z nadwagą lub otyłością
Przeczytaj również:
Obesitolog – czym się zajmuje lekarz tej specjalizacji?
Kiedy nie stosować wskaźnika BMI?
Choć BMI jest powszechnie przyjętą miarą, która pozwala ustalić prawidłowość masy ciała, nie jest to narzędzie doskonałe. Przede wszystkim nie uwzględnia indywidualnych różnic w budowie ciała.
W przypadku dzieci do 18. roku życia wartość BMI wprawdzie się wylicza, ale do jej interpretacji należy wykorzystać siatki centylowe.
Ostrożność należy zachować także w przypadku pacjentów, którzy podejmują intensywną aktywność fizyczną. Bardzo niski poziom tkanki tłuszczowej w organizmie, typowy np. dla biegaczy, czy duża ilość masy mięśniowej charakterystyczna dla kulturystów zaburzają pomiar BMI.
Zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie można stwierdzić, wykorzystując do celu wagę z wbudowaną funkcją bioimpedancji, czyli wykorzystania impulsu elektrycznego. U mężczyzn górną granicą zawartości tkanki tłuszczowej jest 25%, u kobiet – 35%. Bioimpedancji nie stosuje się m.in. u kobiet w ciąży oraz osób z wszczepionym rozrusznikiem serca.
Przeczytaj również:
Zastrzyki na odchudzanie – rodzaje, skuteczność, bezpieczeństwo
Jakie są przyczyny nadwagi i otyłości?
Przyczyny nadwagi i otyłości dzieli się na pierwotne i wtórne. Otyłość pierwotna powstaje w przypadku konsekwentnego spożywania zbyt dużej liczby kilokalorii względem indywidualnych potrzeb (całkowitego zapotrzebowania kalorycznego).
Otyłość wtórna jest wywoływana przez czynniki zewnętrzne. Mogą być to przykładowo:
Czynniki genetyczne (np.: zespół Pradera-Williego, Bardeta-Biedla, Alströma lub Cohena).
Choroby endokrynologiczne (np. niekontrolowane zaburzenia pracy tarczycy).
Niektóre leki (wiele preparatów o działaniu przeciwpadaczkowym, przeciwpsychotycznym i antydepresyjnym może powodować zwiększenie łaknienia i prowadzić do niekontrolowanego wzrostu masy ciała; podobnie działają niektóre sterydy, np. budesonid, czy hydrokortyzon).
Przeczytaj również:
Dieta redukcyjna – jadłospis, zasady, efekty – co jeść na redukcji?
Czym skutkują nadwaga i otyłość?
Utrzymująca się całymi latami zbyt wysoka masa ciała może być przyczyną wielu problemów ze zdrowiem, co w konsekwencji prowadzi do skrócenia oczekiwanej długości życia. Wśród przykładowych powikłań można wymienić:
zawał serca,
zespół metaboliczny,
zwiększone ryzyko występowania niektórych typów nowotworów (m.in.: raka piersi, jajnika i szyjki macicy).
Dodatkowo mogą pojawić się dolegliwości w obrębie układu ruchu z uwagi na przeciążenie układu kostno-stawowego. Osoby otyłe częściej cierpią na niską samoocenę i depresję. Mogą też rozwinąć się u nich zaburzenia odżywiania.
Jak zmniejszyć zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie?
Zmianę stylu życia uważa się za najskuteczniejszy sposób walki z nadwagą i otyłością. Radzenie sobie z nadmierną ilością tkanki tłuszczowej polega przede wszystkim na stosowaniu diety redukcyjnej. Zakłada ona przyjmowanie pokarmów, których sumaryczna gęstość energetyczna jest niższa od zapotrzebowania kalorycznego.
Brak aktywności fizycznej skutecznie utrudnia redukcję masy ciała, dlatego wdrożenie regularnego ruchu jest bardzo ważne. Wysiłek, zwłaszcza o charakterze aerobowym (np.: pływanie, bieganie, jazda na rowerze), powoduje zwiększenie zapotrzebowania kalorycznego i ułatwia osiągnięcie deficytu. U osób aktywnych fizycznie stwierdza się mniejsze ryzyko nadmiarowej masy ciała z uwagi na wypracowanie zdrowych nawyków.
Obecnie za rekomendowany deficyt kaloryczny uznaje się przedział między 300 a 500 kcal. Poniżej tej wartości (np. dla popularnych diet 1000 kcal) drastycznie wzrasta ryzyko, że organizm nie otrzyma niezbędnych składników odżywczych.
Jak wygląda leczenie otyłości?
Możliwe jest operacyjne leczenie otyłości. W tym celu wykonuje się operacje bariatryczne, np. rękawową resekcję żołądka lub bypassy żołądkowe. Nie w każdym przypadku będą one jednak bezpieczne i zalecane.
Poprzez leczenie otyłości można rozumieć także działanie środków farmakologicznych, które zmniejszają wchłanianie kalorii z pożywienia albo hamują głód. W tym celu wykorzystuje się, np.: liraglutyd, orlistat lub naltrekson. Leczeniem otyłości zajmuje się obesitolog.
Nadwaga i otyłość w dużej mierze są problemami krajów rozwiniętych. Problem z biegiem lat narasta, dlatego lekarze coraz częściej apelują, aby dbać o dietę i regularny ruch.
Wypowiedź lekarza
Ewa Gąsecka specjalista chorób wewnętrznych
W powstawaniu otyłości współdziałają różne czynniki: genetyczne, biologiczne, psychologiczne i środowiskowe. Jeżeli chodzi o mutacje genetyczne to mogą dotyczyć one genów odpowiedzialnych za dojrzewanie komórek tłuszczowych, regulację spożywanej energii, poziom podstawowej przemiany energii i termogenezy.
Czynniki biologiczne stanowią niektóre choroby, np. uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, podwzgórza oraz zaburzenia hormonalne, np. zespół Cushinga, niedobór hormonu wzrostu, powszechna obecnie, niedoczynność tarczycy, a także zespół policystycznych jajników. Do tej grupy czynników zalicza się także otyłość polekową. Na przyrost wagi mają wpływ sterydy, leki przeciwalergiczne, antydepresyjne, antypsychotyczne, anksjolityczne, insulina i niektóre beta-blokery.
Bardzo istotne, jak w większości chorób przewlekłych, tak również w powstawaniu otyłości, są czynniki środowiskowe, rozwój przemysłu, postęp techniczny oraz nowoczesne środki transportu, które powodują zmniejszenie aktywności fizycznej. Nastąpiły również zmiany w odżywianiu – większa dostępność pożywienia, zwiększona kaloryczność i wielkość porcji, a także więcej przetworzonych węglowodanów i tłuszczów w diecie. Ponadto zmianie uległ rytm posiłków. Zwiększone tempo życia, wyższe wymagania oraz narażenie na stres to jedne z czynników podwyższonej konsumpcji. Mimo tego, że otyłość jest chorobą wieloczynnikową, należy pamiętać, że zawsze jest wynikiem dodatniego bilansu energetycznego.
