Co to jest ciśnienie tętnicze i jak się je mierzy?
Ciśnienie tętnicze krwi to siła naporu krwi wywierana na ściany naczyń krwionośnych podczas pracy serca. Podczas pomiaru ciśnienia krwi podawane są dwie wartości, które zawsze powinny być interpretowane łącznie: ciśnienie skurczowe i ciśnienie rozkurczowe.
- Ciśnienie skurczowe – pierwsza wartość (wyższa), mierzona w tętnicach podczas skurczu serca.
- Ciśnienie rozkurczowe – druga wartość (niższa), mierzona w tętnicach podczas rozkurczu serca.
Pomiar ciśnienia tętniczego krwi dokonywany jest za pomocą ciśnieniomierza zakładanego na ramię. Badanie ciśnienia może wykonać lekarz lub pielęgniarka oraz każdy z nas samodzielnie. Warto zaopatrzyć się w takie urządzenie do użytku domowego – pomiar jest prosty, a regularne mierzenie ciśnienia i dokumentowanie pomiarów może być przydatne we wczesnym rozpoznaniu niektórych chorób.
Przeczytaj również:
Ciśnienie atmosferyczne, a jego wpływ na zdrowie i samopoczucie
Metody pomiaru ciśnienia: gabinetowe, domowe, ambulatoryjne
Dokładność pomiaru ciśnienia zależy od warunków, w jakich jest wykonywany. Oto trzy główne metody:
-
Pomiar gabinetowy (w klinice/u lekarza) – najczęściej używana metoda, ale obciążona błędem „efektu białego fartucha” (to zjawisko, w którym ciśnienie krwi podczas pomiaru u lekarza jest wyższe niż zwykle – z powodu stresu, napięcia lub samej obecności personelu medycznego).
-
Pomiar domowy – regularne pomiary w warunkach domowych, preferowane do monitorowania, gdy urządzenie jest walidowane.
-
Pomiary ambulatoryjne 24h (ABPM) – monitorowanie ciśnienia w ciągu 24 godzin, najlepsza metoda do oceny rytmu dobowego i odchyleń nocnych.
W najnowszych wytycznych ESC zaleca się potwierdzanie podwyższonego ciśnienia poza gabinetem (domowe lub ABPM), gdy to możliwe.
Dlaczego prawidłowe ciśnienie tętnicze krwi jest ważne?
Ani zbyt niskie ciśnienie tętnicze, ani zbyt wysokie ciśnienie krwi nie jest korzystne dla funkcjonowania organizmu. O ile zbyt niskie ciśnienie można łatwo podnieść i zazwyczaj nie jest groźne dla życia, tak zbyt wysokie wartości ciśnienia tętniczego krwi mogą mieć poważne skutki zdrowotne. Taki stan prowadzi do uszkodzenia ścian naczyń krwionośnych i wystąpienia powikłań narządowych.
Podwyższone ciśnienie tętnicze krwi jest ważnym elementem oceny ryzyka sercowo-naczyniowego w skali SCORE. Wskaźnik ten ocenia możliwość pojawienia się chorób układu krążenia, które są główną przyczyną zgonów w krajach Unii Europejskiej. Nadciśnienie tętnicze należy to tzw. czynników modyfikowalnych, co oznacza, że można je obniżyć za pomocą zmiany stylu życia oraz farmakoterapii.
Przeczytaj również:
Podwyższone ciśnienie u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie
Prawidłowe ciśnienie krwi zależne od wieku – normy
Jakie powinno być prawidłowe ciśnienie w wieku 70 lat? Często wykonując pomiary ciśnienia w warunkach domowych nie wiemy, jakie są normy ciśnienia tętniczego odpowiednie dla wieku pacjenta i niepotrzebnie niepokoimy się podwyższonym pomiarem u osoby starszej lub niskim wynikiem u dziecka.
Optymalne ciśnienie krwi zmienia się wraz z wiekiem, ponieważ w procesie starzenia w sposób naturalny zmienia się elastyczność naczyń krwionośnych.
Pożądane średnie wartości ciśnienia tętniczego krwi w poszczególnych grupach wiekowych pokazano poniżej:
- noworodki: 60-95/30-60 mm Hg,
- niemowlęta i małe dzieci: 95/60 mm Hg,
- dzieci w wieku szkolnym: 100/60 mm Hg,
- młodzież: 110/70 mm Hg.
W przypadku dzieci większe znaczenie dla przyjęcia odpowiedniej normy ma wzrost, a nie dokładny wiek.
- dorośli w wieku 18-65 lat: 120-129/80-84 mm Hg,
- osoby starsze w wieku 65-80 lat: 140/90 mm Hg,
- osoby starsze powyżej 80 lat: poniżej 150/90 mm Hg.
Kiedy ciśnienie tętnicze jest nieprawidłowe?
Zbyt niskie ciśnienie krwi to niedociśnienie. Mamy z nim do czynienia przy wartościach poniżej 100/60 mm Hg. Niskie ciśnienie może powodować takie dolegliwości, jak: osłabienie, senność, problemy z koncentracją, zimne dłonie i stopy, bladość, szumy uszne, mroczki przed oczami, zaburzenia rytmu serca, duszności, zawroty głowy i omdlenia.
Zbyt wysokie ciśnienie krwi to nadciśnienie – może prowadzić do poważnych schorzeń, dlatego właśnie na walkę z nadciśnieniem tętniczym lekarze kładą duży nacisk. U osób dorosłych (do 65. roku życia) wyróżnia się trzy stopnie nadciśnienia tętniczego oraz tzw. ciśnienie wysokie prawidłowe (130-139/85-89 mm Hg):
- nadciśnienie tętnicze I stopnia: 140-159/90-99 mm Hg,
- nadciśnienie tętnicze II stopnia: 160-179/100-109 mmHg,
- nadciśnienie tętnicze III stopnia: ≥180/≥110 mmHg.
Objawy zbyt wysokiego ciśnienia to m.in.: bóle i zawroty głowy, krwawienia z nosa, nerwowość, zaburzenia snu, kołatanie serca i uczucie duszności w klatce piersiowej.
Przeczytaj również:
Ciśnienie przy zawale – jakie jest – niskie, wysokie?
Najnowsze wytyczne i definicje ciśnienia (2024/2025)
W 2024 roku Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne (ESC) opublikowało zaktualizowane wytyczne dotyczące zarządzania podwyższonym ciśnieniem i nadciśnieniem, wprowadzając nową klasyfikację wartości ciśnienia („non-elevated” – niepodwyższone, „elevated” – podwyższone, „hypertension” – nadciśnienie) oraz rekomendując docelowe wartości terapeutyczne na poziomie 120–129/70–79 mmHg, jeśli są dobrze tolerowane przez pacjenta.
-
Ciśnienie prawidłowe < 120/70 mmHg (gabinetowe)
-
Ciśnienie podwyższone 120–139 / 70–89 mmHg
-
Nadciśnienie ≥ 140/90 mmHg
Co przyniosły nowe wytyczne?
| Obszar | Co było „stare”, co jest „nowe” | Dlaczego to ważne / praktyczne implikacje |
|---|---|---|
| Kategorie ciśnienia „pośredniego” / „elevated” | W poprzednich wytycznych ESC/ESH i wielu starszych dokumentach od razu przechodzono z „normy” do „nadciśnienia” (np. ≥ 140/90 mmHg). | W wytycznych ESC 2024 wprowadzono nową kategorię: „ciśnienie podwyższone / elevated” (120–139 / 70–89 mmHg), która oznacza „stan pośredni” między całkowitą normą a klinicznym nadciśnieniem. |
| Cel terapeutyczny przy leczeniu farmakologicznym | W starszych wytycznych często dążyło się do wartości < 140/90 lub < 130/80 (w zależności od grupy) | W nowych wytycznych ESC 2024 dla osób leczonych ciśnienie skurczowe 120–129 mmHg (i dolne < 80) jest teraz zalecanym celem, o ile pacjent to toleruje, czyli staramy się zejść do jeszcze niższych granic, ale z uwzględnieniem bezpieczeństwa. |
| Prostsza klasyfikacja i usunięcie stopni / stopniowania | Stare wytyczne często dzieliły nadciśnienie na stopień 1, 2, 3, stopnie ryzyka itp. | ESC 2024 upraszcza klasyfikację – mniej skomplikowanych stopni, więcej uwagi na ryzyko globalne i indywidualne czynniki ryzyka. |
| Potwierdzenie poza gabinetem (pomiar domowy, ambulatoryjny) | Już dotychczas była rekomendacja potwierdzenia ciśnienia poza gabinetem, ale często nie była tak akcentowana | W nowych wytycznych podkreśla się, że diagnozy nadciśnienia nie należy opierać tylko na pomiarach w gabinecie – mierzenie w domu (HBPM) lub monitorowanie 24h (ABPM) pomaga uniknąć „efektu białego fartucha” i dać lepszy obraz. |
| Większy nacisk na profil ryzyka sercowo-naczyniowego | Starsze podejście mogło się opierać głównie na samej wartości ciśnienia | Teraz decyzja o leczeniu (lub intensyfikacji leczenia) nie opiera się tylko na tym, czy ciśnienie przekracza pewien próg, ale na całkowitym ryzyku osoby (obecność cukrzycy, chorób nerek, wiek, inne czynniki). |
| Zmiany i doprecyzowania w wytycznych amerykańskich (ACC/AHA 2025) | Poprzednia wersja była z 2017 r. | W nowej wersji ACC/AHA częściowo utrzymują dotychczasowe kategorie (< 120 / < 80 jako norma, 120–129 jako „podwyższone”, ≥ 130 jako hipertensja), ale wprowadzają bardziej spersonalizowane podejście, wcześniejsze interwencje, większą rolę stylu życia, minimalizowanie opóźnień w leczeniu. |
Co oznaczają te zmiany?
Jeśli ktoś ma ciśnienie 130/85, nie jest automatycznie „chorym”, ale znalazł się w strefie „ciśnienia podwyższonego” – co z kolei sygnalizuje, by uważać i obserwować. Natomiast jeśli ktoś zaczyna leczenie, celem staje się dążenie do wartości 120–129 / < 80 (jeśli organizm to toleruje), czyli nie tylko „nie przekraczać 140/90”, ale by być bliżej optymalnych wartości.
Decyzja o włączeniu leków lub zaostrzeniu leczenia nie będzie już oparta tylko na przekroczeniu konkretnego progu, ale na całkowitym „profesjonalnym” obrazie ryzyka (wiek, choroby towarzyszące itp.)
Mierzenie ciśnienia w domu czy poprzez urządzenia przez 24 godziny jest coraz ważniejsze — bo pomiar w gabinecie bywa zakłócony stresem („białego fartucha”).
Zmiany te oznaczają też, że osoby z umiarkowanie podwyższonym ciśnieniem (np. 125–135 / 75–85) nie będą automatycznie leczone farmakologicznie, a powinny zmienić dietę i więcej się ruszać. Nowe wytyczne stawiają też nwiększy nacisk na profil ryzyka – czyli nie liczy się jedynie wartość ciśnienia, ale ryzyko chorób u pacjenta w perspektywie lat.
Przeczytaj również:
Ciśnienie krwi w ciąży
Jakie ciśnienie zagraża życiu?
Zbyt niskie ciśnienie mogące zagrażać życiu występuje przy dużych krwotokach, kiedy to ciśnienie skurczowe staje się trudne do zmierzenia (poniżej 50 mm Hg). Szybkiej interwencji lekarskiej wymaga stan, w którym ciśnienie skurczowe przekracza 180 mm Hg i/lub ciśnienie rozkurczowe przekracza 120 mm Hg).
Od czego zależy ciśnienie krwi?
Wartość ciśnienia krwi często ma podłoże genetyczne – zarówno w przypadku niskiego ciśnienia, jak i wysokiego. Przyczynami występowania nadciśnienia tętniczego, oprócz naturalnego starzenia się, mogą być: współistniejące choroby (cukrzyca, choroby nerek), zaburzenia hormonalne oraz przyjmowane leki. Na rozwój nadciśnienia bardzo duży wpływ ma styl życia, a dokładniej: otyłość brzuszna, mała aktywność fizyczna, dieta bogata w sól, palenie papierosów i inne używki.
Jak często mierzyć ciśnienie krwi?
Podwyższone ciśnienie tętnicze może być przyczyną wielu chorób i dolegliwości. Problem nadciśnienia nie dotyczy już tylko osób starszych – chorują coraz młodsi ludzie, również dzieci zmagające się z otyłością. Bardzo często nieprawidłowe ciśnienie nie daje od razu odczuwalnych objawów, dlatego warto je regularnie mierzyć – podczas wizyt u lekarza lub samodzielnie w domu. Szczególnie ważne jest to w przypadku osób z grup ryzyka.
Wykonując pomiary w warunkach domowych należy mieć na uwadze różnice w prawidłowym ciśnieniu krwi dla różnych grup wiekowych. Niepokojące wyniki zawsze warto skonsultować z lekarzem.
W świetle rosnącej ilości przypadków nadciśnienia tętniczego medyczne towarzystwa naukowe skłaniają się do przyjmowania jeszcze bardziej restrykcyjnych norm. Badania i rozwój wiedzy na temat nadciśnienia i powiązanych z nim chorób pozwolą lepiej dbać o nasze zdrowie.
Ciśnienie – najczęstsze pytania
Czy ciśnienie 130/85 u 50-latka to już nadciśnienie? To zależy od wytycznych i całkowitego ryzyka. W wytycznych ESC 2024 130/85 mmHg mieści się w kategorii „elevated” (podwyższone) i może być obserwowane, ale jeśli pojawiają się inne czynniki ryzyka, może wymagać interwencji.
Czy ciśnienie naturalnie rośnie z wiekiem? Tak, z wiekiem naczynia tętnicze tracą elastyczność, co może prowadzić do wzrostu ciśnienia skurczowego. Jednak nawet u osób starszych dąży się do utrzymania ciśnienia w dopuszczalnych granicach.
Jak mogę obniżyć ciśnienie bez leków? Zalecane zmiany to ograniczenie spożycia soli, dieta typu DASH lub śródziemnomorska, regularna aktywność fizyczna, redukcja masy ciała, ograniczenie alkoholu i rzucenie palenia.
Jak często mierzyć ciśnienie w domu? Zwykle zaleca się dwa pomiary rano i dwa wieczorem przez kilka dni (np. 5–7 dni), i obliczenie średniej (po odrzuceniu najniższego i najwyższego pomiaru).
współpraca: redakcja Wylecz.to
