Dlaczego puchną nogi? – puchnięcie nóg – przyczyny, objawy, leczenie

Przyczyny puchnięcia nóg

Istnieje wiele czynników, które mogą powodować obrzęki i puchnięcie nóg. W przypadku gdy dochodzi do zatrzymania płynu w tkankach, mówimy o obrzęku obwodowym. Może być on spowodowany dolegliwościami ze strony: układu krążenia, układu limfatycznego lub nerek. Obrzęki na nogach występują również podczas długotrwałego stania lub siedzenia. Do najczęstszych przyczyn obrzęku obwodowego zalicza się:

• przewlekłą niewydolność żylną,
• zakrzepicę żył głębokich,
• niewydolność serca,
• obrzęk limfatyczny,
• marskość wątroby,
• choroby nerek,
• ciążę,
• choroby serca – kardiomiopatię, zapalenie osierdzia,
• przyjmowanie przez długi czas pozycji siedzącej lub stojącej.

Przeczytaj również:

Niespokojne nogi – przymus poruszania nogami

Żylaki nóg – najczęstsza przyczyna puchnięcia nóg

Przewlekła niewydolność żylna, nazywana przez pacjentów potocznie żylakami to występowanie objawów zastoju żylnego wskutek wstecznego przepływu krwi w żyłach lub ich zwężenia bądź niedrożności.

Zalegająca krew jest przyczyną puchnięcia nóg i kostek. Choroba może występować pod postacią: żylaków nóg, zespołu pozakrzepowego, pierwotnej niewydolności zastawek żylnych, jak również zespołów uciskowych.

Szacunkowo, puchnięcie nóg w przebiegu przewlekłej niewydolności żylnej występuje u blisko 50% kobiet i 40% mężczyzn zgłaszających się do lekarzy.

Przeczytaj również:

Zatrzymywanie wody w organizmie

Do czynników ryzyka niewydolności żylnej należą:

• Wiek i płeć (kobiety chorują częściej).
• Czynniki dziedziczne – bierze się pod uwagę istnienie genetycznie uwarunkowanego osłabienia ścian żył i struktury zastawek, którego przyczyna jest jeszcze nieznana, prowadzącego do tzw. żylaków pierwotnych; gdy oboje rodzice mieli żylaki nóg, ryzyko ich rozwoju wynosi 80%, gdy tylko jeden rodzic – 42%.
• Ciąża – w każdej następnej ciąży ryzyko rozwoju żylaków jest coraz większe.
• Otyłość.
• Praca w pozycji stojącej lub siedzącej.
• Doustne środki antykoncepcyjne.
• Wysoki wzrost.

Bez względu na przyczynę, podstawowym czynnikiem prowadzącym do rozwoju przewlekłej niewydolności żylnej i puchnięcia nóg jest nadciśnienie żylne. Powstaje ono na skutek: niewydolności lub zniszczenia zastawek żylnych, niedrożności lub zwężenia żył w wyniku zakrzepicy, ucisku na żyły.

Nadciśnienie żylne prowadzi do zastoju krwi żylnej, nadmiernego wypełnienia żył pod ciśnieniem, co jest przyczyną obrzęku nóg.

Przeczytaj również:

Co oznaczają pajączki na nogach – jak leczyć takie zmiany?

Objawy puchnięcia nóg

Objawy opuchniętych nóg zależą od stopnia zaawansowania niewydolności żylnej. Najczęściej oprócz opuchlizny nóg pojawiają się:

• Obrzęk nóg, uczucie ciężkich nóg, które zmniejsza się po odpoczynku z uniesionymi kończynami.
• Pajączki na nogach – widoczne niebiesko zabarwione, poszerzone drobne żyły powierzchowne to teleangiektazje.
• Bolesne kurcze mięśni łydek (zwłaszcza nocą) oraz zespół niespokojnych nóg.
• Tępy ból nóg i łydek nasilający się w ciągu dnia oraz tzw. chromanie żylne (ból pojawiający się podczas chodzenia) – świadczą o niedrożności żył głębokich goleni.
• Owrzodzenie żylne – przy bardzo zaawansowanych zmianach żylakowych.

Aby zapobiec powstawaniu żylaków, należy unikać długotrwałego stania i siedzenia z nogami zgiętymi pod kątem prostym, a także zwiększyć aktywność fizyczną.

Jedyną metodą mogącą skutecznie spowolnić rozwój żylaków jest kompresjoterapia. Leczenie uciskowe stosuje się na każdym etapie rozwoju choroby, w tym w profilaktyce i obejmuje ono: opaski uciskowe, pończochy uciskowe, a także masaż pneumatyczny przerywany i sekwencyjny.

Przeczytaj również:

Kompresjoterapia – jakie są wskazania, rodzaje, kiedy stosować i jaki stopień ucisku?

Inne przyczyny opuchniętych nóg

• Bardzo niebezpieczną przyczyną puchnięcia nóg jest zakrzepica żył głębokich. Istotą choroby jest powstanie zakrzepu pod powięzią głęboką kończyny dolnej – w układzie żył głębokich. Najczęściej dotyczy ona żył piszczelowych oraz strzałkowych i zwykle przebiega bezobjawowo i ustępuje samoistnie. Gdy zakrzepy lokalizują się w żyle podkolanowej, udowej, biodrowej czy głównej dolnej, zwiększone jest ryzyko rozwoju zatorowości płucnej.
• Niewydolność krążenia jest jedną z częstszych przyczyn obrzęku nóg. W przypadku niewydolności prawokomorowej serca dochodzi do zastoju krwi w krążeniu dużym i powstają obrzęki zlokalizowane w najniżej położonych częściach ciała. Opuchnięte kostki i stopy są typowym objawem u chorych z niewydolnością krążenia.
• Zaawansowana marskość wątroby cechuje się m.in. obrzękami kończyn dolnych. Rozwijają się one w wyniku upośledzonej syntezy przez wątrobę białek, a zwłaszcza albumin, które odpowiedzialne są za utrzymanie prawidłowego ciśnienia onkotycznego krwi.
• Obrzęki nóg w chorobach nerek występują gdy na skutek ciężkiego uszkodzenia nerek dochodzi do retencji wody oraz u osób z zespołem nerczycowym. Osoby z ciężkim uszkodzeniem nerek mają małą diurezę, co prowadzi do gromadzenia wody w organizmie. Są to obrzęki hydrostatyczne, tzn. woda magazynowana jest w najniżej położonych częściach ciała, więc u osób chodzących i siedzących są to zwykle kostki i podudzia. W zespole nerczycowym dochodzi do nadmiernej utraty białka z moczem, a to powoduje, że ciśnienie onkotyczne osocza ulega zmniejszeniu i powstają obrzęki.

Przeczytaj również:

Ciężkie nogi – przyczyny i domowe sposoby na uczucie ciężkich nóg

Rekomendowane podejście terapeutyczne (uaktualnione wytyczne)

Według najnowszych europejskich i brytyjskich zaleceń, w przypadku obrzęku utrzymującego się ponad 3 miesiące konieczna jest diagnostyka przyczynowa obejmująca: badanie Doppler, ocenę wskaźnika kostka–ramię (ABI) i analizę przyjmowanych leków. W sytuacji podejrzenia przewlekłej niewydolności żylnej (CEAP C3 lub wyższej) podstawą leczenia pozostaje (wspomniana wyżej) terapia uciskowa – stosowanie rajstop lub bandaży o ciśnieniu 20–40 mmHg w okolicy kostki.

Farmakoterapia powinna być stosowana ostrożnie. Diuretyki – szczególnie tiazydowe lub pętlowe – pomagają tylko wtedy, gdy obrzęk ma charakter retencyjny, czyli wynika z zatrzymywania wody w organizmie, np. w: przebiegu niewydolności serca, nerek czy wątroby. Ich nadużywanie w innych przypadkach może powodować zaburzenia elektrolitowe i –paradoksalnie – nasilać problem. Dlatego zaleca się monitorowanie poziomu elektrolitów, zwłaszcza sodu i chlorków, oraz modyfikację leczenia, jeśli wystąpi oporność na leki moczopędne.

Przeczytaj również:

Leki moczopędne (diuretyki) tiazydowe, pętlowe, oszczędzające potas

W przewlekłej niewydolności żylnej z obecnością zmian skórnych i utrzymujących się obrzęków coraz częściej wykonuje się małoinwazyjne zabiegi ablacyjne – laserowe lub falą radiową – które trwale zamykają niewydolne żyły. U chorych z komponentą limfatyczną skuteczne są zabiegi wspomagające odpływ chłonki, takie jak: manualny drenaż limfatyczny, specjalne ćwiczenia czy masaże. Europejskie Towarzystwo Leczenia Ran (EWMA) podkreśla, że: aktywność fizyczna, utrzymanie prawidłowej masy ciała, ograniczenie soli i unikanie długiego stania lub siedzenia są kluczowe dla długofalowych efektów leczenia.

Przeczytaj również:

Drenaż limfatyczny – co to jest? Wskazania, przeciwwskazania, przebieg, efekty

Zalecenia mówią także o konieczności przeglądu farmakoterapii – w wielu przypadkach zmiana leku, który może nasilać obrzęki (np. zamiana amlodypiny na inny lek przeciwnadciśnieniowy), przynosi znaczącą poprawę. Wczesna interwencja jest bardzo istotna, ponieważ długo utrzymujący się obrzęk prowadzi do: uszkodzeń skóry, włóknienia tkanek i utraty elastyczności naczyń, co znacząco utrudnia leczenie w przyszłości.

Przeczytaj również:

Rodzaje masażu – jakie są?

Najczęstsze pytania i odpowiedzi

Dlaczego obrzęk nóg nasila się pod wieczór?
Pod wpływem grawitacji płyn gromadzi się w dolnych partiach ciała, szczególnie u osób spędzających większość dnia w pozycji stojącej lub siedzącej. Jeśli pompa mięśniowa łydek działa słabiej, krew i chłonka nie są odpowiednio przepompowywane w górę, a płyn odkłada się w tkankach.

Czy rajstopy uciskowe mogą zaszkodzić?
Tak, jeśli są źle dobrane. Zbyt mocny ucisk może zaburzać krążenie tętnicze lub powodować podrażnienia skóry. Dlatego przed zakupem warto skonsultować się z lekarzem lub fizjoterapeutą naczyniowym, który pomoże dobrać odpowiedni rozmiar i klasę ucisku.

Kiedy obrzęk nóg wymaga pilnej konsultacji lekarskiej?
Nagły obrzęk jednej nogi, połączony z: bólem, zaczerwienieniem lub uczuciem ciepła, może świadczyć o zakrzepicy żył głębokich. Również obrzęki z towarzyszącą dusznością czy bólem w klatce piersiowej wymagają natychmiastowej oceny medycznej.

Czy przewlekłe obrzęki można całkowicie wyleczyć?
W wielu przypadkach tak, pod warunkiem, że leczenie zostanie rozpoczęte odpowiednio wcześnie. Długo utrzymujący się obrzęk może prowadzić do włóknienia i trwałych zmian w tkankach, dlatego nie należy zwlekać z terapią uciskową ani diagnostyką przyczyny.

Czy choroby nerek i wątroby mogą powodować obrzęk nóg?
Tak, w niewydolności tych narządów spada poziom białka (albuminy) we krwi, co zmniejsza tzw. ciśnienie onkotyczne i ułatwia przesączanie płynu do tkanek. W takich przypadkach konieczne jest leczenie choroby podstawowej równolegle z terapią obrzęku.

Współpraca: redakcja Wylecz.to