Gdzie znajdują się tętnice u człowieka? Ile ich jest?
Tętnice – tak jak i żyły – można znaleźć praktycznie w każdej części ciała. W końcu każda część naszego organizmu potrzebuje krwi ze składnikami odżywczymi. Jedynymi miejscami, w których tętnic nie ma, są:
rogówka oka,
soczewka,
szkliwo zębów,
włosy,
naskórek,
chrząstka stawowa.
Jeśli chodzi o liczbę tętnic, to bardzo trudno odpowiedzieć na to pytanie, ponieważ układ naczyń tętniczych i układ krwionośny jest bardzo rozbudowany.
Ich liczba zależy od tego, czy uwzględniamy tylko tętnice dużych i średnich rozmiarów, czy także bardzo małe (wręcz mikroskopijne) tętniczki. Zakładając, że liczymy tylko te większe, ich liczbę można określić na około kilkadziesiąt. Warto dodać, że określenie jakiejś tętnicy jako odrębnej jest umowne, ponieważ sieć naczyń krwionośnych jest połączona.
Trudno zatem powiedzieć, że któraś tętnica się „kończy”, a któraś „zaczyna”. Oczywiście, aby usystematyzować nazewnictwo i lepiej orientować się anatomicznie, należało przyjąć pewne granice.
Tętnice – budowa
Tętnice są strukturami o nieprzepuszczalnej ścianie i o kształcie przypominającym rury. Poza tymi najmniejszymi, ich ściany zbudowane są z trzech warstw, aby lepiej mogły wytrzymać wysokie ciśnienie krwi.
Idąc od środka: najbardziej wewnętrzną część stanowi śródbłonek, czyli cienka powłoka komórkowa, która dzięki swojej gładkiej powierzchni zmniejsza tarcie krwi i zmniejsza ryzyko powstania zakrzepów. Następna jest błona sprężysta wewnętrzna. Kolejną warstwę tworzy błona środkowa. Zbudowana jest głównie z mięśni gładkich i włókien sprężystych, które dzięki możliwości skurczu i rozkurczu pozwalają na odkształcanie się tętnicy i rytmiczne „przepychanie” krwi do dalszych części organizmu. Najbardziej zewnętrzną powłokę tworzy warstwa lub błona zewnętrzna, zwana także przydanką. Dzięki zawartości włókien kolagenowych pełni ona funkcje ochronne. Poza tym, mogą się tu znajdować tzw. naczynia naczyń, czyli malutkie tętniczki i żyły odżywiające wymienione warstwy większego naczynia.
Przeczytaj również:
Anatomia (budowa) człowieka – części ciała, narządy wewnętrzne
Jak odróżnić tętnicę od żyły?
Odróżnienie tętnicy od żyły nie zawsze jest proste. Naczynia te są podobnego koloru. Najłatwiejszym sposobem na ich odróżnienie jest oczywiście zbadanie dotykiem. Na tętnicy wyczuwa się puls, którego nie wyczujemy, dotykając żyły. Tętnice wyprowadzają krew z serca, a żyły doprowadzają do serca.
Ruchy tętnic nazywa się tętnieniem i to właśnie ono sprawia, że możliwy jest ciągły przepływ krwi. Dodatkowo tętnica jest dużo bardziej sprężysta. W dotyku można by ją porównać do małego miękkiego węża ogrodowego. Ta dość duża kurczliwość pozwala na regulację rozdziału krwi.
Żyły natomiast są bardzo cienkie, przy ucisku zupełnie się poddają i tracą swój kształt. Można także zaobserwować różnice w krwawieniu przy ich uszkodzeniu. Przy naruszeniu tętnicy krew wypływa, wręcz tryska pulsującym obfitym strumieniem i ma jasnoczerwoną, żywą, barwę. Natomiast w przypadku żyły, krew wypływa wolno, jednostajnym tempem i może być ciemniejsza z powodu mniejszej zawartości tlenu. Na szczęście większość krwawień towarzyszących drobnym skaleczeniom to właśnie skutek uszkodzenia małych żył.
Rodzaje tętnic u człowieka
Tętnice dzielimy zwyczajowo w zależności od wielkości. Do tych o największych rozmiarach należą:
aorta (tętnica główna),
pień płucny,
tętnica podobojczykowa,
tętnica szyjna wspólna,
tętnica biodrowa wspólna,
tętnica udowa.
Są to największe naczynia w ciele człowieka. Średnica zdrowej aorty może wynosić nawet 3 cm. Tętnice elastyczne są największymi tętnicami.
Idąc dalej, do średniej wielkości tętnic należą, m.in.:
tętnica ramienna,
tętnica łokciowa,
tętnica promieniowa,
tętnica szyjna wewnętrzna i zewnętrzna,
tętnica podkolanowa,
tętnica piszczelowa tylna.
Wyżej wymienione tętnice oddają jeszcze wiele innych mniejszych gałązek (tętnice małe). Do tętnic o najmniejszej średnicy zaliczamy tzw. arteriole, czyli końcowe odcinki tętnic, które przechodzą następnie w naczynia włosowate, odżywiające poszczególne tkanki. Małe tętnice to np. takie typu mięśniowego.
Przeczytaj również:
Neuron – rodzaje, budowa, funkcje
Funkcje tętnic
Podstawowym zadaniem wszystkich tętnic jest:
Rozprowadzanie krwi bogatej w tlen i składniki odżywcze z serca do każdego zakątka naszego ciała – kierunek transportu krwi jest odwrotny niż w żyłach, które niosą krew odtlenowaną do płuc i serca. Dzięki temu oba rodzaje naczyń współpracują ze sobą, aby cały układ krwionośny działał prawidłowo.
Podtrzymywanie pracy wszystkich narządów.
Utrzymywanie ciśnienia krwi.
Regulacja procesu oddychania i utrzymywanie równowagi kwasowo-zasadowej – dzięki obecności specjalnych „czujników” poziomu tlenu i dwutlenku węgla w tętnicach szyjnych na bieżąco wysyłają sygnały do mózgu, od których zależy intensywność oddechów, a więc i pH krwi.
Czy tętnice mogą boleć?
Tak, zewnętrzne warstwy ścian tętnic zawierają włókna nerwowe wysyłające sygnały o bólu do mózgu, a więc mogą powodować dolegliwości bólowe. Dzieje się tak, gdy dojdzie do nadmiernego rozciągnięcia ściany tętnicy lub zapalenia. Może mieć to miejsce np. w przypadku obecności tętniaka (czyli nieprawidłowego poszerzenia tętnicy) lub innych uszkodzeń, albo w przebiegu chorób zapalnych obejmujących tętnice. Oprócz tego mogą powodować pośrednio ból innych okolic i narządów, gdy dopływa do nich zbyt mało krwi. Najczęściej ból występuje w konsekwencji miażdżycy.
Po czym rozpoznać, że tętnice są zapchane?
Pod pojęciem „zapchanych” tętnic kryje się oczywiście miażdżyca. Dochodzi w niej do odkładania się wewnątrz naczyń tzw. blaszek miażdżycowych zbudowanych głównie z cholesterolu i komórek zapalnych. Powoduje to zmniejszenie średnicy tętnicy oraz ograniczenie przepływu przez zwężony fragment. To z kolei może powodować niedokrwienie narządów, np.: serca, kończyn, mózgu i wielu innych. Nie zawsze jednak to następuje – zdarza się, że miażdżyca przebiega przez wiele lat zupełnie bezobjawowo, a „zapchanie” tętnic widać tylko w badaniach obrazowych.
Po czym poznać, że nasze tętnice nie są w pełni drożne? Po następujących objawach:
Ból podudzi lub całych nóg nasilający się przy dłuższym chodzeniu – zmusza do zatrzymywania się co jakiś czas – może oznaczać miażdżycę kończyn dolnych.
Zmiany na skórze nóg – utrata owłosienia, trudno gojące się owrzodzenia, chłodne stopy, brak wyczuwalnego tętna. Tak samo jak wcześniejsze objawy, one również mogą wskazywać na miażdżycę kończyn dolnych.
Tępy, uciskający lub piekący ból w klatce piersiowej w trakcie wysiłku fizycznego ustępujący w spoczynku (dławica piersiowa) – może oznaczać miażdżycę tętnic serca.
Przemijające napady zaburzeń: widzenia, czucia, mowy, utrzymywania równowagi lub niedowłady ręki lub nogi – mogą świadczyć o niedokrwieniu mózgu.
Stopniowe pogarszanie się funkcji nerek – może być związane z zapchaniem tętnic nerkowych.
Oporne na leczenie nadciśnienie tętnicze.
Czasami jedynym sposobem na stwierdzenie, czy tętnice są „zapchane”, są badania obrazowe:
Koronarografia – pozwala uwidocznić blaszki miażdżycowe w tętnicach wieńcowych serca.
Badanie USG Doppler – umożliwia ocenę przepływu krwi przez naczynia kończyn dolnych oraz jamy brzusznej.
Tomografia głowy – pozwala uwidocznić zaburzenia przepływu w zakresie naczyń mózgowych – nie jest to jednak badanie wykonywane profilaktycznie.
Przeczytaj również:
Płuca – gdzie są? Budowa, funkcje, choroby
Najczęstsze choroby tętnic
Chorób tętnic jest mnóstwo. Niektóre z nich występują jednak stosunkowo rzadko. Do najczęściej diagnozowanych schorzeń należą:
Miażdżyca (najczęstsza postać arteriosklerozy) – wspomniana już wcześniej. Jej częstość wzrasta z wiekiem. Przyczyniają się do niej: dieta bogata w tłuszcze zwierzęce, otyłość, cukrzyca, brak aktywności fizycznej oraz – w szczególności – palenie tytoniu. Powoduje zmniejszenie światła tętnic, którego konsekwencją są: zawały serca, udary mózgu, konieczność amputacji kończyn i wiele innych powikłań. Pośrednio jest to najczęstsza przyczyna zgonów w Polsce.
Nadciśnienie tętnicze – nie jest to stricte choroba tętnic, jednak przyczynia się do ich znacznego uszkodzenia i zwiększa ryzyko miażdżycy, a zatem i wielu chorób sercowo-naczyniowych. Jest najczęstszą chorobą przewlekłą w populacji polskiej.
Tętniaki – to nadmierne poszerzenie tętnicy na danym odcinku. Do rozwoju tętniaków przyczyniają się nadciśnienie tętnicze i palenie papierosów. Jeśli osiągają duże rozmiary, to powodują ból i mogą pęknąć. Pęknięcie tętniaka jest bardzo groźnym stanem mogącym prowadzić do krwawień wewnętrznych i śmierci.
Choroby zapalne tętnic – to duża grupa chorób, których przyczyną są najczęściej procesy autoimmunologiczne uszkadzające ścianę naczyń i prowadzące do zaburzeń przepływu krwi. Mogą prowadzić do zwężeń, bólu określonej okolicy ciała i powikłań.
Choroby tętnic mogą prowadzić do wielu groźnych dla życia następstw. Na szczęście możemy im zapobiegać. Najlepszym, co możemy zrobić, jest: rzucenie palenia, regularny ruch i stosowanie zdrowej diety. Dzięki temu będziemy żyć dłużej bez chorób, bólu, ciesząc się czasem spędzonym z bliskimi.
