Ciśnienie atmosferyczne, a jego wpływ na zdrowie i samopoczucie

Co to jest ciśnienie atmosferyczne?

Ciśnienie atmosferyczne, inaczej baryczne jest wynikiem nacisku atmosfery ziemskiej na powierzchnię Ziemi, wyrażanym najczęściej za pomocą hektopascali (hPa). Określa ono nacisk słupa powietrza na jednostkę powierzchni Ziemi o wartości 1 cm². Mierzy się je najczęściej za pomocą specjalnego przyrządu zwanego barometrem lub w przypadku potrzeby uzyskania bardziej precyzyjnych pomiarów — mikrobarometrem.

Prawidłowe ciśnienie atmosferyczne wynosi 1013,25 hPa przy założeniu 0°C i 45° na równoleżnikach. Niekorzystne są już zmiany ciśnienia atmosferycznego o 2 do 4 hPa w ciągu 3 godzin, a w skali całego dnia – zmiany o 10 hPa. Przy czym przyjmuje się, że duże zmiany ciśnienia rozpoczynają się po przekroczeniu 8 hPa na dzień.

Co wpływa na zmiany ciśnienia atmosferycznego?

Na zmianę wartości ciśnienia atmosferycznego mają wpływ m.in. wysokość nad poziomem morza, temperatura i wilgotność powietrza oraz wiatr.

Im wyższa temperatura, a tym samym lżejsze powietrze, tym niższe ciśnienie atmosferyczne i mniejsza zawartość tlenu w powietrzu. Ciśnienie spada także wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza ze względu na zmniejszającą się gęstość powietrza. Ciśnienie atmosferyczne wzrasta, gdy spada temperatura powietrza, wysokość nad poziomem morza oraz wilgotność powietrza. Analogicznie, gdy te trzy czynniki wzrastają, to wartość ciśnienia spada.

Przeczytaj również:

Niskie ciśnienie i wysoki puls – jakie są przyczyny i co robić?

Meteorologia bada m.in. charakter zmian ciśnienia, jak i ich wielkość, czyli tendencję baryczną. Może ona być ujemna, która oznacza spadek ciśnienia i zapowiada pogorszenie warunków atmosferycznych lub dodatnia, ze wzrostem ciśnienia i prognozowaną poprawą pogody.

Ciśnienie atmosferyczne w Polsce – co warto wiedzieć

Polska znajduje się w umiarkowanej szerokości geograficznej, dlatego występują w niej nieokresowe zmiany ciśnienia atmosferycznego z dużą amplitudą zmian. Ma to związek z układem barycznym, który może być niski, określany mianem niżu barycznego i wysoki, określany wyżem barycznym. Największe zmiany ciśnienia w Polsce przypadają na czas przełomu jesieni i zimy.

„Średnie” ciśnienie na poziomie morza wynosi 1013,25 hPa (1 atmosfera) i służy jako punkt odniesienia w meteorologii i medycynie. Najwyższe ciśnienie w Polsce po 1951 r. odnotowano w Suwałkach, w grudniu 1997 r. Wynosiło ono ~1054 hPa. Najniższe ciśnienie ~965 hPa było w Łodzi i Szczecinie w lutym 1989. To pokazuje, że ekstrema najczęściej zdarzają się w półroczu chłodnym.

Bardzo wysokie ciśnienia w naszej strefie zdarzają raz na kilka lat. Zazwyczaj towarzyszy im wyżowa, bezopadowa aura.

Odczuwalność wahań ciśnienia zależy od tempa zmian i wrażliwości organizmu. Aktualną ocenę biometu można sprawdzić w serwisie IMGW.

Przeczytaj również:

Meteopatia – jak i dlaczego organizm źle toleruje zmiany pogody?

Jaki wpływ ma pogoda na zdrowie i samopoczucie?

Pogoda to szerokie pojęcie, które obejmuje m.in. temperaturę i wilgotność powietrza, ciśnienie atmosferyczne, a także inne zjawiska atmosferyczne, takie jak m.in.: opad, poziom nasłonecznienia, wiatr oraz mgłę. Powyższe czynniki mają ogromny wpływ zarówno na zdrowie, jak i samopoczucie ludzi. Pierwsze wzmianki o wpływie pogody na zdrowie opisywano ponad 2500 lat temu. Badaniem odziaływania zmian w atmosferze na zdrowie i samopoczucie organizmów żywych, w tym człowieka, zajmuje się biometeorologia.

Występowanie lub nasilenie chorób związanych z pogodą określa się terminem chorób meteorotropowych. W dużej mierze – od 40 do 60% przypadków – należą do nich schorzenia układu krążenia, w tym: choroby niedokrwiennej serca, ostrych zespołów wieńcowych czy nadciśnienia tętniczego. Choroby meteorotropowe dotyczą także układu oddechowego, przez który do organizmu dostają się pyłki i zanieczyszczenia. Zmienna pogoda może pogorszyć stan m.in.: alergii, astmy oskrzelowej oraz zapalenia oskrzeli.

W jaki sposób wysokość ciśnienia oddziałuje na zdrowie fizyczne?

Zmiany wysokości ciśnienia atmosferycznego zalicza się do bodźców mechanicznych, które oddziałują na zdrowie fizyczne ludzi. Organizmy z wyprzedzeniem wyczuwają zmianę ciśnienia i próbują powrócić do stanu równowagi, co często skutkuje licznymi dolegliwościami, np. bólami głowy czy osłabieniem organizmu.

Zauważa się także korelację pomiędzy gwałtownymi zmianami ciśnienia atmosferycznego a problemami ze strony układu krążenia, skutkującymi często zaostrzeniem chorób wieńcowych oraz zakłóceniami pracy serca. Ciśnienie atmosferyczne wpływa na ciśnienie krwi, a jego gwałtowne spadki zwiększają ryzyko krwotocznego udaru mózgu, szczególnie u osób z nadciśnieniem tętniczym. Tragiczny i śmiertelny w skutkach, szczególnie dla alergików, może być stan po burzy, kiedy w powietrzu znajduje się większa ilość ozonu troposferycznego. Zaobserwowano większy odsetek hospitalizacji w czasie od 1 do 3 dni po wzroście stężenia ozonu w powietrzu.

Przeczytaj również:

Komora hiperbaryczna – co to jest? Wskazania i przeciwwskazania

Wpływ wysokości ciśnienia na zdrowie fizyczne dotyczy zarówno układu wegetatywnego (nerwowego), jak i wewnątrzwydzielniczego (hormonalnego), co wywołuje zmiany czynnościowe i metaboliczne. Najczęściej obserwuje się odkształcenia poprzez rozprężanie oraz sprężanie błon bębenkowych uszu, które przy zmiennych wartościach ciśnienia powodują ucisk, tzw. dzwonienie, a także kłucie i czasowe przytępienie zmysłu słuchu.

Zbyt niskie ciśnienie atmosferyczne powoduje m.in.:

• senność i uczucie zmęczenia fizycznego;
• sinienie błon śluzowych;
• potliwość;
• szybsze tętno;
• słabszą działalność metabolizmu;
• chwilowe pogorszenie poczucia równowagi.

Zbyt wysokie ciśnienie atmosferyczne może wywoływać m.in.:

• trudności w oddychaniu za sprawą zwiększonego ucisku na oskrzela;
• nasilenie bólów różnego pochodzenia, w tym bólów głowy;
• udar mózgu.

Czy ciśnienie atmosferyczne wpływa na ciśnienie tętnicze?

Pośrednio tak, bezpośrednio – niepewnie. W dużym badaniu z Łodzi (1662 pacjentów z nadciśnieniem, całoroczny ABPM) nie wykazano korelacji między bieżącym ciśnieniem atmosferycznym a wartościami ciśnienia tętniczego. Znaczenie miała raczej pora roku i temperatura.

Z kolei wytyczne i przeglądy kliniczne podkreślają, że zimno zwęża naczynia i może podnosić ciśnienie tętnicze, a organizm reaguje też na gwałtowne zmiany pogody (wilgotność, wiatr, front), co bywa „odczuwalne” u nadciśnieniowców. Dlatego zimą i w czasie dynamicznej pogody zaleca się częstszy samokontrolny pomiar ciśnienia i trzymanie się zaleceń lekarza

Przeczytaj również:

Łamanie w kościach – jakie są przyczyny i co robić – leczenie oraz domowe sposoby

Ciśnienie atmosferyczne a ból głowy i migreny

Czy pogoda „wyzwala” ból głowy? U części osób tak. W japońskim badaniu dzienniczkowym u pacjentów z migreną częstość bólów rosła, gdy ciśnienie następnego dnia spadało o >5 hPa względem dnia rozpoczęcia bólu. To sugeruje, że nagły spadek może być czynnikiem wyzwalającym. Dlaczego tak się dzieje? Mechanizm jest złożony i wieloczynnikowy – zmiany ciśnienia modyfikują gradienty ciśnień w zatokach i uchu środkowym oraz mogą wpływać na naczynia oponowe i przekaźnictwo bólowe.

Co pomaga, gdy pogoda „niesie” ból głowy lub migrenę?

• Planowanie dnia przy zapowiadanym niekorzystnym biomecie (mniej bodźców, dobre nawodnienie, sen).

• Postępowanie jak w standardowej migrenie (leki doraźne/profilaktyczne wg zaleceń lekarza; prowadzenie dzienniczka i monitorowanie triggerów).

Ciśnienie atmosferyczne a bóle stawów (reumatyczne)

W badaniu „Cloudy with a Chance of Pain” (13 tys. osób z bólem przewlekłym, 15 miesięcy obserwacji) dni wilgotne, wietrzne i z niskim ciśnieniem wiązały się z ~20% większym prawdopodobieństwem nasilenia bólu. Efekt był umiarkowany, ale statystycznie istotny – co tłumaczy, dlaczego część osób „czuje” zmianę pogody w stawach.

Ciśnienie a układ oddechowy i alergie (w tym „astma burzowa”)

Nagłe zmiany pogodowe – zwłaszcza burze w sezonie pyłkowym – mogą prowadzić do zjawiska „thunderstorm asthma” (astmy burzowej). Jak to się odbywa? Pękające ziarna pyłku uwalniają drobinki zdolne przenikać głębiej do dróg oddechowych, a jednoczesny wiatr i wilgoć zwiększają ekspozycję. Najsłynniejszy epizod miał miejsce w Melbourne w 2016 r. i skończył się tysiącami interwencji medycznych. Jeśli pacjent cierpi na astmę/alergiczny nieżyt nosa, powinien śledzić ostrzeżenia i w trakcie burz pozostać w pomieszczeniach, zamknąć okna i używać klimatyzacji w trybie obiegu wewnętrznego.

Przeczytaj również:

Zmiana czasu – jak wpływa na organizm?

W jaki sposób wysokość ciśnienia oddziałuje na zdrowie psychiczne?

Reakcje w pobudliwości układu nerwowego, spowodowane wysokością ciśnienia atmosferycznego, rozpoczynają się około 5 godzin przed nadejściem zmiany i trwają średnio do 4 h po ich ustąpieniu.

Wysokość ciśnienia atmosferycznego oddziałuje na układ współczulny, co w kontekście zdrowia psychicznego objawia się występowaniem ogólnego rozdrażnienia i niepokoju o nieznanym podłożu, a także zmian zachowań, w tym impulsywności i aktów przemocy. Jest to szczególnie widoczne u osób podatnych na te zjawiska, jak i u których występują np. choroby psychiczne.

Co ciekawe, wpływ ciśnienia atmosferycznego na psychikę ludzi jest tak duży, że są kraje, w których przestępstwa popełniane w czasie niekorzystnych warunków biometeorologicznych są sądzone z mniejszą surowością!

Spadek ciśnienia atmosferycznego jest szczególnie szkodliwy dla osób, które zmagają się z padaczką, depresją, nerwicą, uzależnieniami od substancji psychotropowych, np. narkotyków oraz odurzających, takich jak alkohol. Obserwuje się także większą częstotliwość przyjęć do szpitali psychiatrycznych podczas gwałtownych spadków ciśnienia.

Ponadto osoby, u których nie stwierdzono zaburzeń psychicznych, też nie czują się dobrze przy spadkach ciśnienia, co objawia się zaburzeniami koncentracji oraz pogorszeniem się nastroju, a także ogólnym obniżeniem kondycji psychofizycznej. Z tego względu podczas gwałtownych zmian ciśnienia trzeba szczególnie uważać podczas prowadzenia pojazdów mechanicznych.

Przeczytaj również:

Depresja sezonowa – kiedy występuje, jak się objawia, ile trwa, czy trzeba ją leczyć

Co można zrobić, by lepiej czuć się przy niskim ciśnieniu na zewnątrz?

Z niskim ciśnieniem poza codziennymi warunkami można spotkać się w szczególności w górach, co wynika za zwiększonej wysokości nad poziomem morza. Na szczęście istnieją sposoby na to, aby poradzić sobie z niskim ciśnieniem atmosferycznym i poczuć się lepiej. Należą do nich m.in.:

• nawadnianie organizmu poprzez wypijanie zwiększonych ilości wody oraz równoległe unikanie napojów odwadniających, czyli np. alkoholu;
• picie kawy, a po niej co najmniej 2 szklanek wody, które zapobiegną odwodnieniu organizmu;
• aklimatyzacja dotyczy szczególnie warunków górskich, do których należy powoli przyzwyczajać organizm, stopniowo zwiększając wysiłek.

Co można zrobić, by lepiej czuć się przy wysokim ciśnieniu na zewnątrz?

Z wysokim ciśnieniem atmosferycznym także można sobie poradzić i poczuć się dużo lepiej pomimo niekorzystnych warunków biometeorologicznych. Ważne jest, aby:

• utrzymywać organizm w dobrej formie, poprzez zdrowy tryb życia, zróżnicowane odżywianie, a tym samym dostarczanie potrzebnych składników odżywczych;
• suplementować składniki mineralne, wspomagające pracę układu nerwowego (np. magnez) oraz układu krążenia (np. potas);
• masować bolące miejsca, a w razie konieczności – zażyć środki przeciwbólowe;
• dbać o właściwe nawodnienie organizmu.

Ciśnienie atmosferyczne – najczęściej zadawane pytania

• Jakie ciśnienie atmosferyczne jest „normalne” i kiedy mówimy, że jest niskie lub wysokie?
  Za punkt odniesienia przyjmuje się 1013,25 hPa (1 atm). Na co dzień w Polsce naturalne są wahania rzędu kilkunastu‑kilkudziesięciu hPa wokół tej wartości. Ważniejsze od samej liczby jest tempo zmiany i to, jak reaguje organizm.
• Dlaczego przy niskim ciśnieniu boli głowa?
  U części osób nagły spadek ciśnienia może wyzwalać migrenę/ból głowy. W badaniu przeprowadzonym w Japonii wzrost częstości bólów obserwowano, gdy następnego dnia po rozpoczęciu bólu ciśnienie było >5 hPa niższe. Mechanizmy obejmują m.in. zmiany ciśnień w zatokach, modulację naczyń i przekaźnictwa bólowego.
• Czy wysokie/niskie ciśnienie atmosferyczne podnosi ciśnienie krwi?
  Samo ciśnienie barometryczne nie ma udowodnionego, silnego, bezpośredniego wpływu na ciśnienie tętnicze w populacji – większą rolę odgrywają temperatura (zwłaszcza zimno) i ogólnie dynamiczna pogoda. W polskim badaniu ABPM nie stwierdzono istotnej korelacji między barometrem a ciśnieniem tętniczym.
• Czy stawy naprawdę „bolą na zmianę pogody”?
  U części pacjentów – tak, choć efekt jest umiarkowany. Dane z dużego, długotrwałego projektu w UK wskazują na silniejsze dolegliwości w wilgotne, wietrzne dni z niskim ciśnieniem (~20% wyższe prawdopodobieństwo bólu).
• Czy burza może nasilić astmę?
  Tak – w tzw. astmie burzowej połączenie burzy i wysokiego stężenia pyłków może gwałtownie nasilać objawy (od kaszlu po napad duszności). W Melbourne w 2016 r. doszło do masowego epizodu tego rodzaju. 

współpraca: redakcja Wylecz.to