Płyn w osierdziu – przyczyny, objawy, leczenie płynu w worku osierdziowym

Płyn w worku osierdziowym – jakie są przyczyny?

Osierdzie (worek osierdziowy) to zbudowana z dwóch blaszek błona, która – u ludzi i innych kręgowców – osłania serce. Pomiędzy dwiema blaszkami osierdzia (fizjologicznie) znajduje się pewna treść – jest nią płyn.

W prawidłowych warunkach u pacjentów stwierdzić można niewielką jego ilość, sięgającą typowo około 50 ml – jest to fizjologiczna ilość płynu w worku osierdziowym.

Fizjologiczny płyn w worku osierdziowym ma charakter przesięku. Zdarza się jednak i tak, że w osierdziu stanowi on treść wysiękową. Płynem w osierdziu może być na przykład krew.

Do nadmiernej ilości płynu w osierdziu (potocznie pacjenci określają ten stan jako „płyn w sercu”) doprowadzić może szeroki zakres różnych patologii. Przyczyną mogą być m.in. schorzenia infekcyjne. Płyn może się pojawiać przy bakteryjnym zajęciu osierdzia spowodowanym np. infekcją paciorkowcową czy gronkowcową, ale i przy zakażeniach – wirusowych, grzybiczych czy pasożytniczych (zapalenie osierdzia).

Do innych przyczyn zbyt dużej ilości płynu w osierdziu zalicza się:

• nowotwory (np. guzy płuc, piersi czy nowotwory hematologiczne),
• choroby serca (np. stan po zawale serca),
• uraz, w wyniku którego doszło do uszkodzenia struktur serca,
• choroby reumatologiczne (np. toczeń rumieniowaty układowy i sarkoidoza),
• niedoczynność tarczycy,
• mocznicę.

Duża ilość płynu w worku osierdziowym czasem nie wywołuje u pacjenta żadnych objawów. Bywa jednak, że stanowi zagrożenie dla życia.

Przeczytaj również: Ablacja serca – na czym polega, wskazania, bezpieczeństwo

Objawy płynu w osierdziu

Jak wspomniano wyżej, pacjenci, u których pojawi się płyn w osierdziu, mogą doświadczać groźnie przebiegających dolegliwości. Możliwe jest jednak i to, że nie pojawią się u nich żadne objawy.

Wszystko zależy od tego, jak duża ilość płynu zgromadzi się w osierdziu (szczególnie przy niewielkiej ilości płynu w worku osierdziowym możliwy jest bezobjawowy przebieg tej patologii) oraz jaka jest przyczyna tej patologii u danego pacjenta.

Wśród możliwych objawów obecności płynu w worku osierdziowym wymienia się:

• duszność,
• tętno dziwaczne,
• poszerzenie żył szyjnych,
• hipotensję (obniżenie ciśnienia tętniczego krwi),
• tachykardię (częstoskurcz),
• ściszenie tonów serca,
• szybką męczliwość.

Wymienione problemy występują zazwyczaj wtedy, gdy przez nagromadzenie płynu w worku osierdziowym pojawiają się u pacjenta zaburzenia pracy serca – kiedy płynu jest zbyt dużo, serce nie może w prawidłowy sposób kurczyć się i rozkurczać.

Ostatecznie może dochodzić do wystąpienia tamponady serca (przejawiającej się powyżej opisanymi objawami) oraz do wstrząsu, a nawet – zatrzymania krążenia.

Płyn w worku osierdziowym – jakie badania serca?

W rozpoznawaniu obecności płynu w osierdziu największe znaczenie ma badanie echokardiograficzne (echo serca). To właśnie po przyłożeniu głowicy ultrasonograficznej do ściany klatki piersiowej możliwe jest stwierdzenie, że u pacjenta doszło do nadmiernego nagromadzenia płynu w worku osierdziowym, a także szacunkowe obliczenie ilości płynu w tejże jamie ciała.

Echokardiografia jest kluczową metodą diagnostyczną przy podejrzeniu płynu w worku osierdziowym. Poza nią mogą być wykonywane również inne badania. Mają one na celu przede wszystkim odnalezienie przyczyn, które doprowadziły do pojawienia się u pacjenta płynu w osierdziu.

Takimi badaniami mogą być: EKG, RTG klatki piersiowej, badania laboratoryjne (np. morfologia krwi i oznaczenie markerów stanów zapalnego), a czasami również tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny.

Płyn w osierdziu – leczenie i rokowanie

Postępowanie z pacjentem mającym płyn w worku osierdziowym zależne jest od przyczyny tego problemu i jego stopnia, a także od tego, jakie dolegliwości pojawiają się u chorego. W przypadku niewielkiej ilości płynu w worku osierdziowym i przy niewystępowaniu jakichkolwiek objawów, pacjent może podlegać tylko szczególnej obserwacji – bez wdrażania u niego jakiegokolwiek postępowania terapeutycznego.

Inaczej przebiega postępowanie w przypadku tamponady serca stanowiącej zagrożenie życia. W jej przypadku u pacjentów może być wykonywana perikardiocenteza, czyli zabieg polegający na nakłuciu worka osierdziowego i ewakuacji znajdującego się w nim płynu.

Rokowanie w przypadku płynu w osierdziu zależy przede wszystkim od przyczyny tego stanu. Lepsze rokowania dotyczą chorych z jednostkami, które można w stosunkowo łatwy sposób leczyć – jako przykład można podać płyn w worku osierdziowym spowodowany niedoczynnością tarczycy.

Zdecydowanie gorsze bywa rokowanie w przypadku chorych, u których do pojawienia się „płynu w sercu” doprowadziła choroba nowotworowa czy uraz klatki piersiowej.

Źródła:

• Gackowski A. i wsp., Choroby osierdzia we współczesnej diagnostyce obrazowej. Kardiologia Polska, 2012, 70, 12: 1302–1308.
• Olszowska M., Diagnostyka płynu w osierdziu. Kardiologia po dyplomie, 2012, 11, 7: 41–48.
• Gajewski P. (red.), Interna Szczeklika 2016/2017. Medycyna Praktyczna, 2016.