Nie wszystkie zaburzenia nastroju, których doświadcza kobieta w ciąży, są efektem zmian hormonalnych. Nawet u 20% przyszłych mam smutek, płaczliwość i brak energii mogą świadczyć o rozwijającej się depresji – chorobie, która ma negatywny wpływ nie tylko na samą ciężarną, ale również na rozwój dziecka. Sprawdź, jakie są czynniki ryzyka depresji w ciąży, jak leczy się tę chorobę i czy w tym szczególnym okresie można zażywać leki antydepresyjne.
Depresja ciążowa – przyczyny i objawy. Jak leczy się depresję w ciąży?
Spis treści
Czym jest depresja?
Depresja jest zespołem zaburzeń nastroju (afektu), który w znaczący sposób ogranicza aktywność osoby chorej, a z czasem doprowadza do upośledzenia jej funkcjonowania w niemal wszystkich sferach życia codziennego.
Depresja jest jedną z najczęściej występujących chorób na świecie – według Światowej Organizacji Zdrowia cierpi na nią 350 milionów ludzi, z czego w Polsce – 1,5 miliona. Liczba zdiagnozowanych przypadków rośnie każdego roku.
Depresja występuje u ludzi w każdym wieku. Może rozwinąć się u osób, które doświadczyły traumatycznych doświadczeń (mówi się wówczas o depresji egzogennej), jak i u tych, które nie przeżyły żadnych szczególnych, życiowych trudności (depresja endogenna). Na depresję mogą zachorować młode matki (depresja poporodowa), a także – choć nieco rzadziej – kobiety w trakcie ciąży.
Depresja w ciąży – epidemiologia
Różne źródła różnie szacują częstość występowania depresji w ciąży. Według niektórych z nich choroba dotyka nawet 20% przyszłych matek [1], [2] i najczęściej występuje w pierwszym i drugim trymestrze. Według innych, u 16% kobiet w ciąży występują jedynie niektóre objawy choroby, a u 5% można zdiagnozować tzw. „dużą depresję” [3].
Wystąpienie depresji w ciąży znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia depresji poporodowej.
Przyczyny depresji w ciąży
Mimo przeprowadzenia wielu badań wciąż nie można jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, jakie są przyczyny występowania depresji, również tej w ciąży. W wielu pracach wskazuje się zarówno na uwarunkowania genetyczne, zaburzenia stężenia poszczególnych neuroprzekaźników w mózgu czy zaburzenia hormonalne, jak i na wpływ środowiska czy pewną podatność związaną z konkretnymi cechami osobowości.
Jednocześnie znane są już pewne czynniki ryzyka wystąpienia depresji w ciąży, czyli czynniki, które zwiększają prawdopodobieństwo rozwinięcia się choroby u niektórych kobiet. Są to:
- przebyty wcześniej epizod zaburzeń afektywnych,
- młody wiek ciężarnej (choć według niektórych źródeł czynnikiem zwiększającym ryzyko depresji jest dojrzały wiek [6]),
- brak wsparcia społecznego,
- samotność,
- wielodzietność,
- ambiwalentny stosunek do ciąży,
- zły status socjoekonomiczny,
- negatywne przeżycia,
- konflikty małżeńskie,
- gorszy stan ogólnego zdrowia [4].
Inne czynniki to: odczuwanie lęku związanego bezpośrednio z ciążą (np. lęk o jej przetrwanie, obawy przed porodem), brak pracy zawodowej bądź pracowanie w zawodzie niewymagającym wychodzenia z domu [5], bycie w nieplanowanej lub niechcianej ciąży, doświadczanie przemocy w okresie dzieciństwa, niski poziom wykształcenia, nadużywanie substancji psychoaktywnych, a także palenie papierosów [2] oraz negatywne doświadczenia związane z przebiegiem poprzedniej ciąży, w tym utrata ciąży [6], [7].
Depresja w ciąży – objawy
Objawy depresji w ciąży nie różnią się szczególnie od symptomów choroby występujących w innych okresach życia. Należą do nich [8]:
- obniżony nastrój występujący niemal codziennie przez większą część dnia, na co wskazują bądź subiektywne skargi (np. poczucie smutku lub pustki), bądź obserwacje innych osób (np. ciężarna wydaje się bliska płaczu);
- znacznie zmniejszone zainteresowania i odczuwanie przyjemności związane ze wszystkimi lub niemal wszystkimi czynnościami wykonywanymi niemal codziennie przez większą część dnia (skargi subiektywne lub obserwacje innych osób);
- znaczny ubytek masy ciała bez odchudzania lub jej przyrost (trudny do zdiagnozowania u kobiet w ciąży z uwagi na naturalne przyrosty związane z ciążą), ewentualnie niemal codzienny spadek łaknienia lub jego przyrost;
- zaburzenia snu – bezsenność lub nadmierna senność;
- podniecenie lub spowolnienie psychoruchowe występujące niemal codziennie (zauważane przez innych);
- uczucie zmęczenia lub braku energii niemal codziennie;
- poczucie własnej bezwartościowości lub nadmiernej czy nieproporcjonalnej winy (niekiedy urojenia winy) niemal codziennie;
- zmniejszona sprawność myślenia i upośledzenie skupienia uwagi lub trudności w podejmowaniu decyzji niemal każdego dnia;
- nawracające myśli o śmierci, nawracające myśli samobójcze bez konkretnego planu, podejmowanie prób samobójczych bądź obmyślanie planu popełnienia samobójstwa.
Jeśli pięć z wyżej wymienionych objawów występuje przez co najmniej dwa tygodnie i jeśli co najmniej jednym z tych symptomów jest obniżony nastrój albo utrata zainteresowań lub odczuwania przyjemności, można mówić o epizodzie dużej depresji (według DSM-V).
U kobiet w ciąży mogą występować również objawy związane z samą ciążą: niechęć do dziecka, lęk przed porodem i koniecznością opiekowania się noworodkiem, unikanie myślenia o dziecku, odwlekanie kompletowania wyprawki, wyrzuty sumienia z powodu bycia „złą matką”.
Depresja w ciąży – diagnozowanie
Od stycznia 2019 roku w Polsce obowiązują nowe standardy opieki okołoporodowej, w których znalazły się zapisy dotyczące badań przesiewowych w kierunku depresji u kobiet w ciąży i po porodzie. Zgodnie z wytycznymi kobieta w ciąży powinna być dwukrotnie poddana badaniu w kierunku depresji – między 11. a 14. tygodniem ciąży, a następnie między 33. a 37. tygodniem.
Badanie, dzięki któremu można zdiagnozować depresję w ciąży, to prosty test (skala depresji Becka), który składa się z 21 pytań. Pacjentka musi tylko wybrać z grupy twierdzeń te, które najbardziej odzwierciedlają jej sytuację i samopoczucie. Dzięki tak prostemu narzędziu można skierować potrzebujące pomocy kobiety do psychiatry i psychologa.
Oczywiście jeśli kobieta w ciąży zauważa u siebie objawy depresji, nie musi czekać na kolejną konsultację lekarską, aby potwierdzić swoje przypuszczenia. W takim przypadku warto udać się do psychiatry bez skierowania ginekologa, czyli tylko na podstawie własnej obserwacji.
Nieleczona depresja – wpływ na dziecko
Według niektórych źródeł leczenie depresji w ciąży nie zawsze jest potrzebne, ponieważ w wielu przypadkach ustępuje ona samoistnie [1]. Do tego stanowiska należy jednak podchodzić z dużą ostrożnością. Jak bowiem wynika z wielu badań, nieleczona depresja w ciąży może mieć poważny wpływ na dziecko.
Precyzując, obecnie wiadomo, że:
- depresja w ciąży znacząco zwiększa ryzyko przedwczesnego porodu (nieleczące się kobiety są narażone na wystąpienie przedwczesnych skurczów 1,5 razy bardziej niż te, które nie chorują na depresję);
- silne objawy depresji w ciąży znacząco zwiększają ryzyko niskiej wagi urodzeniowej u dziecka (ryzyko jest większe o od 1,4 do 2,9 razy w krajach nierozwiniętych i 1,2 razy większe w USA);
- depresja w ciąży zwiększa ryzyko wystąpienia u dziecka zaburzeń neurologicznych, które przekładają się na gorszy rozwój poznawczy i motoryczny, lękliwy temperament i negatywne podejście do nowości w pierwszym roku życia, problemy behawioralne i emocjonalne, a nawet szybkość przetwarzania bodźców w wieku dojrzewania;
- depresja w ciąży negatywnie wpływa na zdrowie psychiczne dziecka;
- depresja w okresie ciąży może zwiększyć ryzyko wystąpienia u dziecka ADHD.
Ponadto w badaniach stwierdzono, że objawy depresji – lęk i obniżenie nastroju, mają wpływ na aktywność płodu, wzór jego snu oraz ruchliwość (co oznacza, że nastrój ciężarnej ma wpływ na rozwój ośrodkowego układu nerwowego płodu) [9], [10], [11], [12].
Jak leczyć depresję w ciąży?
Objawy depresji w ciąży powinny skłonić przyszłą mamę do odwiedzenia psychiatry oraz psychologa. Leczenie depresji może odbywać się bowiem na dwa sposoby – farmakologicznie i przy pomocy psychoterapii lub jedynie poprzez psychoterapię.
Zażywanie leków przeciwdepresyjnych – farmakoterapia w ciąży
Depresję o lekkim nasileniu można leczyć przy pomocy psychoterapii, jeśli natomiast objawy są średnio lub mocno nasilone (np. występują myśli samobójcze), konieczna jest również farmakologia.
Stosowane w ciąży preparaty antydepresyjne to leki z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) lub inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI).
Psychoterapia w ciąży
Obecnie najbardziej polecaną formą terapii w przypadku zaburzeń nastroju jest terapia poznawczo-behawioralna. W trakcie kolejnych sesji przyszła mama uczy się właściwie interpretować różne życiowe sytuacje i odpowiednio na nie reagować, dzięki czemu zmniejsza się u niej poziom lęku. Terapia poznawczo-behawioralna koncentruje się na „tu i teraz” – w trakcie spotkań z psychoterapeutą nie rozpamiętuje się zdarzeń z przeszłości. Należy również wiedzieć, że jest to terapia krótkoterminowa – najczęściej kończy się po około dwudziestu spotkaniach.
Inne metody leczenia depresji w ciąży – elektrowstrząsy
Depresję w ciąży można leczyć również przy pomocy elektrowstrząsów. Terapia ta zupełnie niesłusznie budzi społeczny lęk – obecnie jest ona jedną z najbezpieczniejszych i najskuteczniejszych metod leczenia zaburzeń afektywnych. Według wielu specjalistów elektrowstrząsy mają przewagę nad farmakoterapią, ponieważ mają znikomy wpływ na dziecko [13], [14], [15].
Leczenie depresji w ciąży przy pomocy elektrowstrząsów odbywa się w znieczuleniu ogólnym. Zabieg trwa zaledwie kilkadziesiąt sekund i – o czym koniecznie należy wspomnieć – w ogóle nie przypomina dramatycznych scen rodem z filmu „Lot nad kukułczym gniazdem”.
Leki antydepresyjne a ryzyko wystąpienia wad rozwojowych
Leczenie depresji przy pomocy elektrowstrząsów nie jest jeszcze w Polsce szczególnie popularne. Chorym ciężarnym najczęściej zaleca się psychoterapię oraz – w niektórych przypadkach, przepisuje się leki antydepresyjne. I tutaj pojawia się pytanie: czy preparaty te mogą mieć negatywny wpływ na dziecko?
Badania nad szkodliwym wpływem antydepresantów na płód przynoszą sprzeczne wyniki – niektóre wskazują na zwiększone ryzyko wystąpienia u dziecka różnego typu wad, inne takich zależności nie potwierdzają. To wyjaśnia, dlaczego chorującym na depresję pacjentkom najczęściej zaleca się odstawienie leków antydepresyjnych przed zajściem w ciążę, a jeśli zachorowały dopiero w czasie ciąży – wypróbowanie psychoterapii.
W sytuacjach, w których nieleczona depresja stanowi duże zagrożenie dla matki, a tym samym i dziecka, leki są oczywiście niezbędne. Obecnie za najbardziej bezpieczne dla rozwijającego się płodu oraz samej kobiety uważa się SSRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny) oraz SNRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny). Są to jednocześnie preparaty najczęściej przepisywane – poza paroksetyną, która istotnie zwiększa ryzyko powstawania wad serca u dzieci [17].
Zdecydowanie rzadziej depresję w ciąży leczy się przy pomocy trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych (TLPD), mimo że większość badań nie wykazuje związku między tego typu preparatami a ryzykiem malforacji (wad) u płodu [16].
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- „Psychiatria. Psychiatra kliniczna” pod red. S. Pużyńskiego, J. Rybakowskiego, J. Wciórka, t. 2, wyd. Edra Urban & Partner, Wrocław, 2015, s. 142
- Ryan D, Milis L, Misri N. Depression during pregnancy. Can Fam Physician. 2005;51(8):1087-1093.
- Dunkel Schetter C, Tanner L. Anxiety, depression and stress in pregnancy: implications for mothers, children, research, and practice. Curr Opin Psychiatry. 2012;25(2):141-148. doi:10.1097/YCO.0b013e3283503680
- „Psychiatria” pod red. J. Wciórki, S. Pużyńskiego, J. Rybakowskiego” t. 3, wyd. Edra Urban & Partner, Wrocław, 2015, s. 200
- https://doi.org/10.3389/fpubh.2019.00108
- https://doi.org/10.1100/2012/653098
- Alessandra Biaggi, Susan Conroy, Susan Pawlby, Carmine M. Pariante, Identifying the women at risk of antenatal anxiety and depression: A systematic review, Journal of Affective Disorders, Volume 191, 2016, Pages 62-77, ISSN 0165-0327, https://doi.org/10.1016/j.jad.2015.11.014.
- H. I. Kaplan, B. J. Sadock, V. A. Sadock, „Psychiatria kliniczna”, Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław,m 2004, s. 153
- Dunkel Schetter C, Tanner L. Anxiety, depression and stress in pregnancy: implications for mothers, children, research, and practice. Curr Opin Psychiatry. 2012;25(2):141-148. doi:10.1097/YCO.0b013e3283503680
- Kinsella MT, Monk C. Impact of maternal stress, depression and anxiety on fetal neurobehavioral development. Clin Obstet Gynecol. 2009;52(3):425-440. doi:10.1097/GRF.0b013e3181b52df1
- Ibanez G, Bernard JY, Rondet C, Peyre H, Forhan A, Kaminski M, et al. (2015) Effects of Antenatal Maternal Depression and Anxiety on Children’s Early Cognitive Development: A Prospective Cohort Study. PLoS ONE 10(8): e0135849. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0135849
- Isgut, Monica, Smith, Alicia K., Reimann, Eduardo Schuch, Kucuk, Omer and Ryan, Joanne. „The impact of psychological distress during pregnancy on the developing fetus: biological mechanisms and the potential benefits of mindfulness interventions” Journal of Perinatal Medicine, vol. 45, no. 9, 2017, pp. 999-1011. https://doi.org/10.1515/jpm-2016-0189
- https://zdrowie.pap.pl/wywiady/strefa-intymna/depresje-w-ciazy-i-poporodowa-wplywaja-na-rozwoj-dziecka
- Pompili, Maurizio & Dominici, Giovanni & Gloria, Giordano & Longo, Lucia & Serafini, Gianluca & Lester, David & Amore, Mario & Girardi, Paolo. (2014). Electroconvulsive treatment during pregnancy: A systematic review. Expert review of neurotherapeutics. 14. 1-14. 10.1586/14737175.2014.972373.
- Miller LJ. Use of electroconvulsive therapy during pregnancy. Hosp Community Psychiatry. 1994 May;45(5):444-50. doi: 10.1176/ps.45.5.444. PMID: 8045538.
- Yonkers KA, Wisner KL, Stewart DE, Oberlander TF, Dell DL, Stotland N, Ramin S, Chaudron L, Lockwood C. The management of depression during pregnancy: a report from the American Psychiatric Association and the American College of Obstetricians and Gynecologists. General Hospital Psychiatry 2009;31:403-13
- Kallen B, Otterblad Olausson P. Maternal use of selective serotonin re-uptake inhibitors in early pregnancy and infant congenital malformations. Birth Defects Res A Clin Mol Teratol 2007;79:301-8
Opublikowano: 23.08.2021;
aktualizacja: 21.02.2024
Oceń:
0.0
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Karolina Wojtaś
psycholog
Karolina Wojtaś – psycholog, redaktor. Absolwentka Uniwersytetu Gdańskiego, interesuje się między innymi komunikacją interpersonalną oraz psychologią rodziny. Autorka dziesiątek artykułów ułatwiającym czytelnikom zrozumienie mechanizmów psychologii i wprowadzenie ich we własne życie.
5
Komentarze i opinie (0)