Leczenie kiły – sposoby, objawy

Hanna Cholewa lekarz 20 listopada 2017 (pierwsza publikacja: 6 grudnia 2013)

Kiła to układowa choroba zakaźna, weneryczna. Odpowiedzialny za jej wywołanie jest krętek blady (łac. Treponema pallidum ), bakteria przenoszona najczęściej drogą płciową. W leczeniu kiły stosuje się penicylinę prokainową i benzatynową. Ze względu na silne działanie uczulające penicyliny u chorego mogą wystąpić niepożądane reakcje, takie jak np. wstrząs anafilaktyczny.

Spis treści

Epidemiologia kiły
Wypowiedź dermatologa na temat kiły
Klasyfikacja choroby
Diagnostyka zakażenia
Kiła – leczenie
Profilaktyka kiły
Objawy niepożądane leczenia kiły

Epidemiologia kiły

Czynnikiem etiologicznym kiły jest bakteria – krętek blady (łac. Treponema pallidum). Zakaźność tej choroby zależy od:

okresu choroby,
nasilenia obecności krętków we krwi,
występowania na skórze i błonach śluzowych zmian chorobowych zawierających krętki.

Zarówno w Polsce, jak i w innych krajach istnieje obowiązek rejestrowania zachorowań na kiłę. Na szerzenie się kiły mają wpływ warunki społeczne, polityczne i ekonomiczne danego państwa oraz obyczajowość społeczeństwa.

Z analizy ostatnich lat wynika, że zarówno w naszym kraju, jak i za granicą wzrasta zachorowalność na kiłę – prawdopodobnie jest to związane ze zwiększoną migracją ludności oraz ryzykownymi zachowaniami seksualnymi.

Wypowiedź dermatologa na temat kiły

Zdaniem eksperta

Agnieszka Żebrowska dermatolog

Kiła jest chorobą przenoszoną drogą płciową, wywołaną przez krętki. Każdy stosunek płciowy z osobą zakażoną może spowodować zakażenie się i pojawienie się w miejscu wniknięcia krętków owrzodzenia pierwotnego – pojedynczego, owalnego owrzodzenia, na twardej, nacieszonej podstawie, z lśniącą wydzieliną w jego dnie. Owrzodzenie jest niebolesne, nie daje żadnych objawów świądu czy pieczenia i nieleczone zanika samo.

Po jego wchłonięciu, pojawia się (ok. 9. tygodnia po zakażeniu) charakterystyczna osutka na tułowiu, karku, kończynach oraz w pachwinach, która ma postać jasnoróżowych plamistych wykwitów, o podobnej morfologii, niezlewających się ze sobą i niedających żadnych dolegliwości, ustępujących bez pozostawienia przebarwień.

Po 16. tygodniu od zakażenia pojawiają się wykwity różnego rodzaju o charakterze grudek, plam, krost. Zmiany te zlewają się ze sobą, są niesymetryczne, dotyczą tułowia, kończyn górnych i dolnych, dłoni i podeszew. Występują wtedy również grudki w okolicy narządów płciowych, tworzące kłykciny kiłowe. Zmiany mogą dotyczyć także śluzówki jamy ustnej: mogą mieć charakter anginy kiłowej (która po zajrzeniu do jamy ustnej wygląda jak angina, ale nie towarzyszy jej gorączka, ani poczucie choroby) lub białych, opalizujących plamek na części policzkowej.

Pacjenci zgłaszają się do poradni dermatologicznych lub wenerologicznych dopiero wtedy, kiedy zmiany stają się widoczne, pojawiając się na rękach, dłoniach, stopach czy tułowiu. Wówczas wykonywane są badania serologiczne, których dodatnie odczyny wraz ze zmianami skórnymi są powodem do podania antybiotyków. Antybiotykoterapia powoduje wchłonięcie się wszystkich zmian skórnych i wyleczenie pacjenta.

Klasyfikacja choroby

Kiła nie jest chorobą jednorodną. W poszczególnych etapach choroby obraz kliniczny jest inny, różnie prezentują się również odczyny serologiczne i zakaźność. W zależności od okresu choroby oraz drogi zakażenia możemy kiłę podzielić na kilka rodzajów.

Klasyfikując ją według drogi zakażenia wyróżnia się:

kiłę wrodzoną (zakażenie płodu przez chorą matkę, czyli tzw. zakażenie wertykalne),
kiłę nabytą (zakażenie po urodzeniu).

W kile wrodzonej i nabytej wyodrębnia się kiłę wrodzoną wczesną (do 2. roku życia) i późną (powyżej 2. roku życia). Te zaś można podzielić na wiele stadiów klinicznych.

Kiła wczesna (wysoka zakaźność, okresy objawowe i bezobjawowe):

kiła pierwszego okresu – do 9. tygodnia od zakażenia,
kiła drugiego okresu wczesna – od 9. do 16. tygodnia,
kiła drugiego okresu nawrotowa – od 16. tygodnia,
kiła utajona wczesna – do 2 lat, charakteryzuje się brakiem jakichkolwiek objawów, jedyne co świadczy o chorobie to dodatnie odczyny serologiczne; nazwą tą określa się również okresy bezobjawowe w kile wczesnej, np. w kile drugiego okresu nawrotowej.

Kiła późna (występuje w przypadku braku leczenia lub przy niedostatecznym leczeniu):

kiła późna utajona – powyżej 2 lat od zakażenia, brak jakichkolwiek objawów poza dodatnimi odczynami serologicznymi,
kiła późna objawowa – powyżej 5 lat,
kiła późna skóry, błon śluzowych, kości i narządów wewnętrznych,
kiła sercowo-naczyniowa – powyżej 10–15 lat,
kiła układu nerwowego – powyżej 10–15 lat.

Diagnostyka zakażenia

Krętki blade można wykryć w materiale pobranym bezpośrednio ze zmiany chorobowej. Po pobraniu materiału należy obejrzeć go w mikroskopie świetlnym z ciemnym polem widzenia. W przypadku infekcji kiłą u osoby z HIV oraz w kile wrodzonej może być konieczne zastosowanie bardziej skomplikowanych testów, m.in. biologii molekularnej.

Infekcję kiłą można również potwierdzić poprzez wykonanie kiłowych odczynów serologicznych (badania przeciwciał). Wyróżnia się:

odczyny kardiolipinowe (niekrętkowe, nieswoiste) – antygenem jest w nich kardiolipina (wyciąg z serca wołu), podobny lipid do występujących w błonie krętka; odczyny te to:
- USR (unheated serum reagin test),
- VDRL (Veneral Disease Research Laboratory),
- RPR (rapid plasma reagin).
odczyny krętkowe (swoiste) – antygenem w nich są krętki blade; są to:
- FTA (fluorescent treponemal antibody test),
- FTA-ABS (fluorescent treponemal antibody absorption test),
- TPHA (treponema pallidum haemaglutination assay),
- TPI (treponema pallidum immobilizaion test).

Najwcześniej w kile nabytej dodatnie stają się odczyny FTA i FTA-ABS (3.–4. tydzień), potem odczyny niekrętkowe (4.–6. tydzień), następnie TPHA, a najpóźniej TPI (koniec kiły pierwszego okresu).

Po leczeniu pierwsze negatywizują się odczyny kardiolipinowe, wolniej FTA, a TPHA bardzo rzadko. Im wcześniej wdroży się leczenie kiły, tym większe jest prawdopodobieństwo całkowitej negatywizacji i tempo obniżania mian przeciwciał.

Surowiczooporność jest to utrzymywanie się na stałym poziomie zmian w odczynach klasycznych i FTA – przez 6 do 9 miesięcy po zakończeniu leczenia. Z kolei nawrót serologiczny to konwersja odczynu do pozytywnego lub wzrost mian u chorych po leczeniu, który świadczy o powtórnym zakażeniu.

Metody immunoenzymatyczne są wykorzystywane w badaniach przesiewowych krwiodawców (wykrywają aktualne oraz przebyte zakażenie) oraz w diagnostyce kiły wrodzonej.

Czytaj również: Choroba kociego pazura – co to jest? Przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Kiła – leczenie

W kile pierwszego okresu jest zalecana penicylina prokainowa, jednorazowa dawka dobowa 1 200 000 jednostek, domięśniowo, przez 20 dni.

We wczesnej kile utajonej oraz kile drugiego okresu należy podawać ją przez 30 dni. Jeśli istnieją trudności w codziennym podawaniu leku, penicylinę prokainową można zastąpić penicyliną benzatynową – w czterodniowych odstępach. Kiła pierwszego okresu wymaga 7 iniekcji, a drugiego stopnia i utajona wczesna – 9.

W tym typie kuracji pierwsza dawka wynosi 2 400 000 jednostek, a kolejne po 1 200 000 jednostek. Przy uczuleniu na penicylinę stosuje się przez 14 dni jeden z następujących antybiotyków:

tetracyklina – 4 x 500 mg doustnie,
doksycyklina – 2 x 100 mg doustnie,
erytromycyna – 4 x 500 mg doustnie.

Przed rozpoczęciem leczenia kiły nabytej późnej należy wykonać wiele badań specjalistycznych, w tym badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, aby postawić właściwe rozpoznanie. Jeśli badanie płynu mózgowo-rdzeniowego nie zostało wykonane, należy leczyć pacjenta tak, jak w kile układu nerwowego.

Kiłę późną objawową (za wyjątkiem kiły układu nerwowego) leczy się penicyliną prokainową – jednorazowa dawka dobowa to 1 200 000 jednostek, domięśniowo, przez 30 dni. W kile układu nerwowego podaje się penicylinę krystaliczną dożylnie, w kroplówce – 4 razy na dobę w dawce 6 000 jednostek przez 10 do 15 dni, a później przez następne 15 do 20 dni penicylinę prokainową domięśniowo w jednorazowej dobowej dawce 1 200 000 jednostek. Jeżeli występuje uczulenie na penicylinę, podaje się jeden z poniższych antybiotyków:

tetracyklina – 4 x 500 mg doustnie przez 30 dni,
doksycyklina – 2 x 100 mg doustnie przez 30 dni,
ceftriaxon – 1,0 dożylnie przez 10 dni.

Jeżeli mamy do czynienia z pacjentem zakażonym wirusem HIV, niezależnie od tego, którą fazą kiły jest dotknięty, powinna być ona leczona w taki sposób, jak kiła układu nerwowego.

Kiła u ciężarnych

U kobiet ciężarnych obowiązkowo przed upływem 5. i 8. miesiąca ciąży wykonuje się badanie krwi pod kątem kiły – test metodą USR lub VDRL. Jeśli wynik jest dodatni, jak najszybciej wdraża się leczenie, nawet przed otrzymaniem wyników testów potwierdzających – odczynów krętkowych (jeśli odczyny krętkowe okażą się negatywne, leczenie jest przerywane).

Jeśli kiła została rozpoznana w pierwszej połowie ciąży, w drugiej połowie podaje się przez 20 dni domięśniowo jednorazową dawkę dobową 1 200 000 jednostek penicyliny prokainowej.

Gdy leczenie przeprowadzono w drugiej połowie ciąży, w zależności od terminu porodu można dodatkowo rozważyć leczenie profilaktyczne. Każda kobieta, która była leczona z powodu kiły przed ciążą, powinna otrzymać dwudziestodniowe leczenie profilaktyczne w pierwszej i drugiej połowie ciąży.

Kiła wrodzona

W kile wrodzonej wczesnej podaje się w 1. roku życia 50 000 jednostek penicyliny krystalicznej na 1 kilogram masy ciała, dożylnie, 2 razy dziennie, przez 15 dni.

W drugim roku życia podaje się penicylinę prokainową w dawce 300 000 jednostek na dobę, domięśniowo, przez 15 dni.

Kiła wrodzona późna powinna być leczona dawkami od 600 000 do 1 200 000 jednostek, zależnie od masy ciała dziecka, przez 30 dni. Na stosowane leczenie mają wpływ wyniki wielu badań specjalistycznych.

Profilaktyka kiły

Leczenie profilaktyczne powinno być stosowane u osób, które utrzymywały kontakty seksualne z chorymi na kiłę wczesną, ale nie wykazują objawów klinicznych.

Powinny mieć one wykonane testy serologiczne, a jeszcze przed otrzymaniem wyników wdrożone leczenie – penicylinę prokainową w jednorazowej dobowej dawce 1 200 000 jednostek domięśniowo lub 5 iniekcji penicyliny benzatynowej w czterodniowych odstępach (dawka pierwsza – 2 400 000 jednostek, a kolejne po 1 200 000 jednostek).

Objawy niepożądane leczenia kiły

Podczas leczenia kiły mogą wystąpić objawy niepożądane, m.in.:

odczyn Jarischa-Herxheimera-Łukasiewicza – dreszcze, gorączka do 39–40°C, najczęściej po 6–8 godzinach od podania penicyliny; jeśli stosowano doustne leki zwalczające kiłę, to reakcja ta może nastąpić później (po 18–24 godzinach); gorączka trwa przez 4–6 godzin, a często może jej towarzyszyć nasilenie zmian skórnych;
wstrząs anafilaktyczny – jest to objaw uczulenia na penicylinę, który wymaga natychmiastowego opanowania według powszechnych zaleceń;
zespół Hoigné – może do niego dojść w wyniku leczenia pacjenta penicyliną prokainową; podczas iniekcji lub po niej obserwuje się omamy słuchowe, wzrokowe, uczucie niepokoju, czasami agresywne zachowanie i napady drgawkowe; w przeciwieństwie do wstrząsu anafilaktycznego pacjent ma wysokie ciśnienie tętnicze i przyspieszone, silnie wypełnione tętno; objawy trwają kilka lub kilkanaście minut, a pacjentowi podaje się leki uspokajające, np. domięśniowo relanium.

Po leczeniu kiły konieczne są kontrole kliniczne i serologiczne (testami FTA i VDRL – ich miano powinno spaść, a nawet zneutralizować się).

W kile pierwszego okresu kontrole przeprowadza się po 2, 4, 6, 9, 12 miesiącach od początku terapii. W kile drugiego okresu i utajonej wczesnej – po 18 i 24 miesiącach.

Po leczeniu kiły późnej kontrole są konieczne przez wiele lat, najpierw co 3 miesiące, a potem co 6–12 miesięcy. Bada się również płyn mózgowo-rdzeniowy oraz przeprowadza szereg badań specjalistycznych, zależnie od pacjenta.

Opublikowano: 06.12.2013; aktualizacja: 20.11.2017

Oceń:

4.6

Hanna Cholewa

Lekarz

Absolwentka Wydziału Lekarskiego w Katowicach (Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach), obecnie w trakcie odbywania stażu podyplomowego. Uczestniczka zagranicznych praktyk zawodowych z zakresu chirurgii oraz ginekologii i położnictwa, m.in. w Meksyku, Hiszpanii i Niemczech. Zainteresowana nauką języków, podróżami oraz kinem.