Czym jest i jak wygląda rumień wędrujący?
Rumień wędrujący (erythema migrans) to zmiana skórna uznawana za tzw. patognomiczny objaw wczesnego stadium boreliozy, czyli choroby wywoływanej przez bakterie Borrelia burgdorferi. Pojawia się zwykle w miejscu, w którym doszło do ukąszenia przez zakażonego kleszcza, choć nie jest to wymóg konieczny. Może pojawić się również w innych miejscach na ciele, zwykle są to: tułów, ramiona, nogi i pachwiny. Choć jego nazwa sugeruje, że może zmieniać swoją lokalizację, nie jest to prawdą.
Rumień wędrujący przyjmuje charakterystyczne cechy, takie jak:
regularny kształt, najczęściej kulisty lub podłużny;
zaczerwienienie;
stopniowe, symetryczne poszerzanie się w każdym kierunku, rumień może osiągać średnicę nawet powyżej 30 cm (nie mniej jednak niż 5 cm), stąd nazwa „wędrujący”;
przejaśnienie w środkowej części (przypomina tarczę strzelniczą).
Co ważne, pod kątem diagnostyki różnicowej z innymi zmianami skórnymi, rumień wędrujący to zmiana płaska, nieswędząca i niebolesna. W miejscu jego pojawienia się może jednak występować zwiększona ciepłota skóry.
Wystąpieniu rumienia wędrującego może (choć nie musi) towarzyszyć pojawienie się innych, wczesnych objawów boreliozy, takich jak:
- ból głowy,
- gorączka,
- bóle mięśni,
- bóle stawów,
- powiększone węzły chłonne,
- pogorszenie samopoczucia.
Czy rumień wędrujący może nie być od kleszcza?
Przyczyny rumienia wędrującego są jednoznaczne – jest to objaw charakterystyczny dla boreliozy, choroby zakaźnej wywoływanej przez krętki Borrelia burgdorferi. Jedynym wektorem (organizmem przenoszącym patogeny roślin lub zwierząt) odpowiedzialnym w tym przypadku są różne gatunki kleszczy. W Polsce przede wszystkim jest to kleszcz pospolity (Ixodes ricinus). Do transmisji patogenu dochodzi, gdy kleszcz pożywia się naszą krwią. Warto jednak pamiętać, że nie każde ukąszenie kleszcza jest jednoznaczne z rozwojem boreliozy. Choć coraz więcej kleszczy jest jej nosicielami, ryzyko zakażenia wynosi ok. 4%.
Rozpoznanie rumienia wędrującego jest jednoznaczne ze stwierdzeniem choroby i jest wskazaniem do rozpoczęcia leczenia boreliozy.
Co ważne, uzyskanie od pacjenta informacji, że faktycznie doszło u niego do ukąszenia przez kleszcza w ostatnich tygodniach, nie jest niezbędne do postawienia diagnozy. Często bowiem zdarza się, że pacjenci są nieświadomi, że mieli kleszcza – pajęczak ten po pożywieniu się może samoistnie odpaść z naszego ciała. Jedynie w przypadku wątpliwości lub nietypowego wyglądu rumienia lekarz może zlecić wykonanie dodatkowych badań serologicznych w kierunku wykrycia swoistych przeciwciał IgM (pojawiają się one najwcześniej 4 tygodnie po zakażeniu). Przeciwciała IgG przeciwko Borelli burgdorferi pojawiają się jeszcze później i świadczą o przebytym, a nie świeżym zakażeniu.
Czy rumień wędrujący jest zaraźliwy?
Rumień po kleszczu jest objawem skórnym boreliozy i nie przenosi się na inne osoby. Jedyną możliwością zakażenia się boreliozą jest ukąszenie przez pajęczaka zakażonego krętkami boreliozy. Im dłuższy czas utrzymuje się on na naszej skórze, tym ryzyko jest większe. Wzrasta ono również, jeżeli nieprawidłowo usuniemy kleszcza, miażdżąc go lub sprawiając, że część jego tułowia pozostanie wbita w skórę. Należy pamiętać, by usuwając kleszcza, złapać go jak najbliżej skóry i starać się, by ruch był prostopadle do powierzchni naszego ciała.
Kiedy się pojawia się rumień wędrujący? Jak długo się utrzymuje?
Jak już zostało wspomniane, rumień pojawia się u nawet 80% pacjentów zakażonych boreliozą. W większości przypadków można zaobserwować go od ok. 3 do 30 dni od zakażenia (będącego wynikiem ukłucia kleszcza), w niektórych przypadkach jednak czas ten może wydłużyć się nawet do 3 miesięcy.
Jak długo się utrzymuje? Jeżeli nie zostanie wdrożone leczenie antybiotykami, rumień stopniowo rośnie, a następnie zanika samoistnie po upływie od 4 do 12 tygodni, nie pozostawiając po sobie śladu. Wtedy nierzadko pojawiają się u pacjenta jednak inne objawy boreliozy, w tym objawy ogólne i neurologiczne.
Z czym można pomylić rumień wędrujący?
Choć rumień wędrujący w większości przypadków ma charakterystyczny wygląd, czasem jego prawidłowe rozpoznanie może sprawiać trudność. Zwykle ma to miejsce w przypadku, gdy pacjent uparcie twierdzi, że nie doszło u niego do ukąszenia i nie wspomina lekarzowi o ewentualnych innych objawach mogących świadczyć o zakażeniu boreliozą.
Wśród najczęstszych schorzeń, które należy brać pod uwagę w przypadku diagnostyki różnicowej rumienia wędrującego są:
Róża – zapalenie tkanki podskórnej wywołane przez bakterie z grupy paciorkowców (towarzyszą jej jednak zwykle: stan zapalny, obrzęk i ból w miejscu zaczerwienienia).
Inne zmiany zapalne, takie jak czyraki lub ropnie – zwłaszcza gdy w centrum zmiany występują krostki lub pęcherzyki.
Grzybica skóry gładkiej – zwykle na obwodzie zmiany pojawia się łuszczenie się skóry, a dodatkowo zmiana jest swędząca.
Pokrzywka alergiczna.
Rzadziej należy rozważyć:
rumień wielopostaciowy,
łuszczycę,
skórną postać tocznia rumieniowatego układowego,
ziarniniak obrączkowaty,
Rumień wędrujący a reakcja alergiczna
Zmiana skórna pojawiająca się w miejscu ukąszenia nie zawsze musi oznaczać rumień wędrujący. Często bowiem okazuje się, że to, co bierzemy za charakterystyczny objaw boreliozy, to nic innego jak wynik kontaktu ze śliną kleszcza.
Jak odróżnić rumień od reakcji alergicznej?
Główną różnicą jest fakt, iż rumień pojawi się najwcześniej kilka dni po ukłuciu przez kleszcza. Jeżeli mała czerwona plamka jest widoczna od razu, prawdopodobnie jest wynikiem alergii.
W przypadku rumienia wędrującego będziemy obserwować stopniowe zwiększanie jego średnicy. Jeżeli zmiana jest niewielka (poniżej 5 cm średnicy) i nie powiększa się – z dużym prawdopodobieństwem mamy do czynienia z odczynem alergicznym.
W przypadku reakcji alergicznej zaczerwienieniu skóry mogą towarzyszyć: lekki dyskomfort, obrzęk i świąd.
Rumień wędrujący pojawia się na dowolnym obszarze, niekoniecznie dokładnie w miejscu ukąszenia kleszcza.
Rumień wędrujący utrzymuje się zwykle przez kilka tygodni, reakcja alergiczna w wyniku ukąszenia zazwyczaj zanika maksymalnie po kilku dniach.
By rozróżnić rumień wędrujący od alergii, warto stale obserwować zmianę, nie tylko pod kątem jej obecności, ale również zmiany kształtu i rozmiaru (pomocne może być zaznaczanie np. markerem średnicy danego dnia).
Rumień wędrujący – jak leczyć?
Leczenie boreliozy można rozpocząć natychmiast po rozpoznaniu rumienia wędrującego. Wbrew niektórym opiniom nie są konieczne dodatkowe badania laboratoryjne.
W przypadku boreliozy rekomendowaną terapią jest leczenie antybiotykami przez okres od 14 do 28 dni.
Lekiem z wyboru jest:
w przypadku dzieci poniżej 9. roku życia, ciężarnych i matek karmiących piersią – amoksycylina;
w przypadku dzieci powyżej 9. roku życia i osób dorosłych – doksycylina.
W niektórych przypadkach leczenie rumienia wędrującego i boreliozy może obejmować zastosowanie aksetylu cefuroksymu lub azytromycyny. W przypadku tej ostatniej czas trwania terapii ulega skróceniu do 5 dni.
Co ważne, jeżeli nie obserwujemy u siebie żadnych objawów boreliozy po ukąszeniu kleszcza (w tym zwłaszcza rumienia wędrującego czy innych objawów ogólnych) nie należy stosować profilaktycznej antybiotykoterapii.
