Zanim przyjrzymy się objawom i przebiegowi grypy, warto zrozumieć, czym biologicznie różnią się oba typy wirusa. Te różnice – choć mogą wydawać się techniczne – mają wpływ na to, jak wirusy się rozprzestrzeniają, dlaczego grypa A częściej wywołuje fale zachorowań i co trafia do składu sezonowej szczepionki.
Budowa wirusa i zmienność antygenowa
Grypy typu A i typu B różnią się nie tylko nazwą, ale także sposobem, w jaki zmieniają się w czasie. To właśnie te różnice tłumaczą, dlaczego niektóre sezony grypowe są cięższe, a inne łagodniejsze.
Grypa typu A jest najbardziej zmiennym wirusem grypy atakującym ludzi. Na jej powierzchni znajdują się dwa białka, które mają kluczowe znaczenie dla zakażania komórek: hemaglutynina (H) i neuraminidaza (N). Różne kombinacje tych białek tworzą wiele podtypów wirusa, znanych z nazw takich jak A/H1N1 czy A/H3N2. Wirus grypy A łatwo ulega drobnym zmianom genetycznym, które pozwalają mu „wymykać się” odporności nabytej w poprzednich sezonach. Dodatkowo, ponieważ może zakażać zarówno ludzi, jak i zwierzęta, czasem dochodzi do większych zmian genetycznych. W takich sytuacjach powstają nowe warianty, wobec których populacja nie ma odporności, co może prowadzić do pandemii – przykładem była pandemia A/H1N1 w 2009 roku.
Grypa typu B także powoduje zachorowania u ludzi, ale zmienia się wolniej niż grypa typu A. Nie tworzy wielu podtypów – wyróżnia się w niej dwie linie: B/Victoria i B/Yamagata. Wirus ten krąży wyłącznie wśród ludzi, dlatego nie dochodzi do nagłych, dużych zmian genetycznych, które mogłyby prowadzić do pandemii. Mimo to grypa B nadal odpowiada za sezonowe epidemie. W ostatnich latach linia B/Yamagata nie była wykrywana w rutynowym nadzorze epidemiologicznym, co może upraszczać skład szczepionek przeciw grypie, choć wymaga dalszej obserwacji.
W skrócie: grypa A jest bardziej zmienna i nieprzewidywalna, co wiąże się z ryzykiem dużych fal zachorowań. Grypa B zmienia się wolniej, krąży tylko wśród ludzi i odpowiada głównie za sezonowe epidemie.
Sezonowość i częstość zachorowań
Oba typy grypy występują sezonowo – w klimacie umiarkowanym. Sezon grypowy przypada głównie na miesiące jesienno-zimowe i wczesną wiosnę (przełom jesieni i zimy aż do marca/kwietnia). Jednak dynamika pojawiania się kolejnych fal grypy typu A i B może się różnić. Zwykle grypa A pojawia się wcześniej: pierwsze wzrosty zachorowań w populacji to najczęściej szczepy grypy A, osiągające szczyt zimą (nierzadko w styczniu lub lutym). Grypa B często „domyka” sezon – jej wzrost zachorowań bywa przesunięty na późniejsze miesiące (np. końcówka zimy, początek wiosny). Oczywiście układ ten nie jest stały i zdarzają się sezony nietypowe. Przykładowo, sezon grypowy 2024/2025 w USA zaczął się późno – znaczący wzrost zachorowań zanotowano dopiero w końcu listopada. W Polsce sezon 2024/2025 charakteryzował się nawet nietypowo wysoką wczesnowiosenną falą hospitalizacji z powodu grypy.
Historycznie grypa typu A dominuje pod względem liczby zakażeń w większości sezonów. Szacuje się, że średnio odpowiada za ok. 3/4 wszystkich przypadków grypy u ludzi, podczas gdy grypa B stanowi ok. 20–25% przypadków. W sezonach o przewadze grypy A zdarzało się, że niemal wszystkie zachorowania były wywołane typem A – np. pod koniec 2024 roku w USA grypa A stanowiła ok. 96% wykrytych przypadków. Mimo to grypa B nie powinna być lekceważona: w niektórych latach udział wirusa B bywa większy, a nawet potrafi przeważać regionalnie (zdarzają się sezony, gdzie fala grypy B jest wyraźna po opadnięciu fali grypy A).
Ważne jest, że mniejsza częstość występowania grypy B nie oznacza braku zagrożenia. Jak opisano wyżej, wirus B co kilka lat powoduje znaczące epidemie, a jego chorobotwórczość może być niedoceniana. Według badań, chociaż pacjenci z grypą B krótkoterminowo (w pierwszych dniach choroby) miewają nieco łagodniejsze objawy, ogółem odsetek hospitalizacji, przyjęć na OIOM i zgonów z powodu grypy B jest zbliżony do grypy A. Innymi słowy – grypa B również potrafi być groźna, zwłaszcza w populacjach wrażliwych, o czym będzie mowa przy powikłaniach. Ekskluzywnie ludzki rezerwuar sprawia, że wirus B krąży mniej powszechnie, ale nie znika całkowicie – odpowiada za średnio ok. 23% wszystkich przypadków grypy w strefie umiarkowanej.
Objawy grypy A i B
Obraz kliniczny infekcji wywołanej wirusem grypy A i B jest bardzo podobny. W praktyce, na podstawie samych objawów nie da się wiarygodnie odróżnić, czy pacjent choruje na grypę typu A czy typu B. Oba wirusy powodują typowy zespół objawów grypowych: choroba zaczyna się nagłym początkiem z wysoką gorączką, dreszczami i znacznym osłabieniem. Do głównych objawów należą:
- Gorączka (często wysoka, >38℃) z towarzyszącymi dreszczami,
- Suchy kaszel i ból gardła,
- Bóle mięśni i stawów oraz silne bóle głowy,
- Uczucie skrajnego zmęczenia i rozbicia.
Wiele osób ma także katar i zatkany nos, choć te objawy częściej towarzyszą przeziębieniu niż grypie i w grypie nie zawsze występują. W odróżnieniu od infekcji koronawirusem SARS-CoV-2, przy grypie rzadko obserwuje się utratę węchu i smaku. U części chorych (zwłaszcza u dzieci) pojawiają się również objawy ze strony przewodu pokarmowego, takie jak nudności, wymioty czy biegunka – są one nieco częstsze w grypie B niż w grypie A. Małe dzieci chore na grypę mogą być ponadto apatyczne, śpiące, tracić apetyt lub, przeciwnie, stawać się niepokojąco spokojne w porównaniu do stanu zdrowia. U niemowląt grypa bywa trudniejsza do rozpoznania, bo objawia się niespecyficznie (gorączka, brak apetytu, senność).
Generalnie jednak symptomy grypy A i B pokrywają się. Jeśli występują różnice, to mają charakter statystyczny – np. niektóre analizy wskazują, że u dzieci zakażenie grypą A częściej skutkuje zapaleniem ucha środkowego, zaś grypa B nieco częściej powoduje drgawki gorączkowe, wymioty i biegunkę u dzieci. Te różnice mogą wynikać z odmiennych reakcji organizmu dziecka na poszczególne szczepy wirusa. U dorosłych czasem grypa B opisywana jest jako klinicznie trochę łagodniejsza, jednak badania szpitalne pokazują, że dorośli z grypą A i B prezentują zbliżony obraz kliniczny – np. w jednym z badań pacjenci z grypą A częściej mieli duszność i wyższą gorączkę, za to u zakażonych grypą B częściej notowano nietypowe objawy (jak ból ucha czy powiększenie węzłów chłonnych). W praktyce lekarz nie jest w stanie tylko na podstawie nasilenia gorączki czy rodzaju kaszlu stwierdzić, który wirus wywołał chorobę – potrzebne są testy.
Warto dodać, że osoby starsze mogą przechodzić grypę z mniej typowymi objawami. Gorączka u seniorów bywa niższa (nawet <38℃) mimo poważnej choroby, co czasem opóźnia rozpoznanie. Zarówno grypa A, jak i B są dla osób w podeszłym wieku szczególnie niebezpieczne ze względu na słabszą odpowiedź immunologiczną i częste choroby współistniejące.
Przebieg choroby i czas trwania infekcji
Grypa, niezależnie od tego, czy wywołuje ją wirus typu A czy B, ma zwykle nagły i ostry początek, ale w większości przypadków przebiega samoograniczająco. Okres inkubacji trwa przeciętnie około 2 dni, choć może wahać się od 1 do 4 dni. Choroba często zaczyna się gwałtownie, a objawy szybko osiągają duże nasilenie – niekiedy już w ciągu kilkunastu godzin.
U osób bez powikłań ostre objawy utrzymują się zwykle 5–7 dni. Gorączka najczęściej trwa 3–5 dni i stopniowo ustępuje, jeśli nie dojdzie do komplikacji. Kaszel oraz ogólne osłabienie mogą jednak utrzymywać się dłużej – nawet przez kilka tygodni po ustąpieniu gorączki. Pełny powrót do sił bywa wolniejszy u seniorów i osób z chorobami przewlekłymi, u których częściej dochodzi także do powikłań wydłużających czas choroby.
Czy grypa A trwa dłużej niż grypa B?
Z punktu widzenia klinicznego nie obserwuje się istotnych różnic w czasie trwania infekcji zależnych od typu wirusa. O przebiegu choroby w większym stopniu decydują cechy pacjenta – wiek, stan odporności oraz obecność chorób towarzyszących – niż sam typ grypy. W populacji ogólnej oba warianty zwykle ustępują w ciągu 1–2 tygodni.
Zakaźność (okres zarażania)
Osoba chora na grypę może zarażać już około 1 dzień przed pojawieniem się objawów. Największa zakaźność przypada na pierwsze 2–3 dni choroby, a następnie stopniowo maleje. U większości dorosłych zdolność przenoszenia wirusa utrzymuje się do około 5–7 dni od początku objawów. U dzieci oraz osób z obniżoną odpornością okres ten może być dłuższy. W praktyce zaleca się pozostanie w domu co najmniej 24 godziny po ustąpieniu gorączki, bez stosowania leków przeciwgorączkowych.
Czynniki ryzyka ciężkiego przebiegu
Zarówno grypa typu A, jak i typu B mogą prowadzić do ciężkiego przebiegu choroby, hospitalizacji, a w skrajnych przypadkach także do zgonu. Ryzyko powikłań nie jest równomierne w całej populacji – istnieją grupy pacjentów, u których grypa znacznie częściej przebiega ciężko, niezależnie od typu wirusa.
Do najważniejszych grup ryzyka należą:
- osoby starsze (≥65 lat),
- małe dzieci, szczególnie poniżej 2. roku życia,
- kobiety w ciąży,
- osoby z chorobami przewlekłymi lub obniżoną odpornością.
Ciężki przebieg grypy częściej obserwuje się u pacjentów z przewlekłymi chorobami układu oddechowego, sercowo-naczyniowego, metabolicznego oraz u osób z chorobami nerek, wątroby lub znaczną otyłością. Podwyższone ryzyko dotyczy również pacjentów z chorobami neurologicznymi oraz osób leczonych immunosupresyjnie lub żyjących z niedoborami odporności.
U pacjentów z tych grup objawy grypy wymagają szybkiej konsultacji lekarskiej, ponieważ częściej zachodzi potrzeba wdrożenia leczenia przeciwwirusowego oraz dokładniejszej obserwacji pod kątem powikłań. W ich przypadku nie zaleca się przyjmowania postawy wyczekującej.
Alarmujące objawy ciężkiego przebiegu (zarówno w grypie A, jak i B), które powinny skłonić do pilnego szukania pomocy lekarskiej, obejmują m.in.: nasilone problemy z oddychaniem (duszność, przyspieszony oddech), ból lub ucisk w klatce piersiowej, zaburzenia świadomości (splątanie, trudność w dobudzeniu chorego), drgawki, sinica ust lub twarzy, brak oddawania moczu, objawy odwodnienia (suchość śluzówek, brak łez u małych dzieci, zapadnięte ciemiączko), a także nawrót wysokiej gorączki i kaszlu po okresie poprawy.
Kiedy wezwać lekarza lub udać się do szpitala? Jeśli chory na grypę doświadcza następujących objawów, należy niezwłocznie szukać pomocy medycznej:
- Problemy z oddychaniem: przyspieszony oddech, duszność lub uczucie braku tchu. U małych dzieci znakami alarmowymi są bardzo szybkie oddychanie lub wciąganie międzyżebrzy przy każdym wdechu.
- Siność: sine lub sinoszare zabarwienie ust, twarzy bądź paznokci, świadczące o niedotlenieniu.
- Ból w klatce piersiowej lub brzuchu: utrzymujący się, silny ból może wskazywać na zajęcie układu krążenia lub oddechowego.
- Zaburzenia neurologiczne: splątanie, zawroty głowy, półomdlenia, brak reakcji na bodźce, trudności z obudzeniem chorego. U dzieci również drgawki czy brak kontaktu są bardzo niepokojące.
- Brak poprawy lub pogorszenie: gdy gorączka i kaszel początkowo ustępują, a po 2–3 dniach znów następuje ich nasilenie – może to oznaczać wtórne zakażenie bakteryjne lub inne powikłanie.
- Odwodnienie: brak oddawania moczu >8 godz., bardzo suche usta, dziecko nie wytwarza łez przy płaczu.
Powyższe symptomy (występujące w przebiegu zarówno grypy A, jak i B) wymagają pilnej interwencji lekarskiej.
Powikłania grypy
Grypa często kojarzy się z krótkotrwałą infekcją „do przeczekania”, jednak może ona pociągać za sobą groźne powikłania. Dotyczy to obu typów – powikłania mogą rozwinąć się zarówno po grypie A, jak i B. Wachlarz możliwych komplikacji jest szeroki: od infekcji wtórnych po zagrażające życiu uszkodzenia narządów.
Najczęstsze powikłania dotyczą układu oddechowego:
- Zapalenie płuc: może być pierwotne wirusowe (wywołane bezpośrednio przez wirus grypy) lub wtórne bakteryjne. Pierwotne grypowe zapalenie płuc pojawia się zwykle w szczycie choroby – objawia się nasilającą się dusznością, kaszlem z krwistą plwociną i wysoką gorączką, może prowadzić do ostrej niewydolności oddechowej. Wtórne bakteryjne zapalenie płuc rozwija się kilka dni po pozornym ustąpieniu objawów grypy – pacjent ponownie gorączkuje, pojawia się mokry kaszel i odpluwanie ropnej wydzieliny. Najczęstszymi bakteriami wykorzystującymi osłabienie dróg oddechowych przez grypę są Streptococcus pneumoniae, Staphylococcus aureus i Haemophilus influenzae. Zarówno grypa A, jak i B uszkadzają nabłonek oddechowy, torując drogę bakteriom – obie więc mogą skutkować ciężkim zapaleniem płuc. Według CDC, pneumonia (zapalenie płuc) jest najpoważniejszym częstym powikłaniem grypy i to ona odpowiada za większość zgonów pogrypowych.
- Zaostrzenie chorób przewlekłych układu oddechowego: grypa może znacznie pogorszyć przebieg istniejącej astmy czy POChP. Napady astmy w trakcie i tuż po grypie są częste – wirus wywołuje silną odpowiedź zapalną w oskrzelach. U osób z POChP grypa bywa przyczyną zaostrzeń wymagających hospitalizacji.
- Zapalenie zatok przynosowych i ucha środkowego: szczególnie dotyczy dzieci. Infekcja wirusowa i następczy obrzęk błon śluzowych sprzyjają nadkażeniom bakteryjnym w zatokach i uszach. Ból ucha u dziecka chorującego na grypę może wskazywać na ostre zapalenie ucha środkowego jako powikłanie.
Kolejną grupą powikłań są powikłania kardiologiczne:
- Zapalenie mięśnia sercowego oraz zapalenie osierdzia – wirus grypy (częściej A, ale B również) może zaatakować mięsień sercowy, co objawia się bólem w klatce piersiowej, zaburzeniami rytmu serca, dusznością nasiloną nieadekwatnie do zmian w płucach. Choć rzadkie, powikłanie to jest bardzo niebezpieczne – może prowadzić do ostrej niewydolności serca lub arytmii groźnych dla życia.
- Zaostrzenie niewydolności serca lub choroby wieńcowej – gorączka i stan zapalny zwiększają obciążenie serca; u osób z istniejącą chorobą wieńcową grypa może nawet wywołać incydent niedokrwienny (zawał). Statystycznie w okresie infekcji grypowej ryzyko zawału serca wzrasta kilkukrotnie przez kilka kolejnych tygodni, co tłumaczy się uogólnionym stanem zapalnym w organizmie.
Powikłania neurologiczne po grypie:
- Zapalenie mózgu (encefalitits) lub encefalopatia – wirus grypy rzadko atakuje bezpośrednio ośrodkowy układ nerwowy, ale u dzieci notowano przypadki ostrej encefalopatii po grypie B, przebiegającej z drgawkami i zaburzeniami świadomości. W Stanach Zjednoczonych encefalopatia grypowa jest uznawana za rzadkie powikłanie, lecz w Azji opisywano tzw. ANE (ostra nekrotyzująca encefalopatia) u dzieci w przebiegu grypy, zwłaszcza typu B. Objawami są drgawki, utrata przytomności, czasem trwałe ubytki neurologiczne.
- Drgawki gorączkowe – u małych dzieci wysoka gorączka w przebiegu grypy (A lub B) może wywołać drgawki. Choć same w sobie nie muszą prowadzić do trwałych następstw, zawsze wymagają różnicowania z poważniejszym uszkodzeniem OUN.
- Zespół Guillain-Barré – bardzo rzadko infekcja grypy może zapoczątkować reakcję autoimmunologiczną przeciw osłonkom nerwów obwodowych, prowadząc do ich uszkodzenia (objawia się to postępującym niedowładem). Szacuje się jednak, że ryzyko GBS po grypie jest znacznie mniejsze niż np. po zakażeniu Campylobacter i wynosi kilka przypadków na milion zachorowań. Paradoksalnie, szczepienie przeciw grypie – mimo że samo bardzo rzadko może wywołać GBS – istotnie zmniejsza ogólne ryzyko GBS w populacji, bo zapobiega zachorowaniu na grypę, która również to ryzyko niesie.
Grypa może zaostrzyć praktycznie każdą chorobę przewlekłą: niewydolność nerek, cukrzycę (prowokuje przełomy hiperglikemiczne), zaburzenia neurologiczne (np. częstsze napady u chorych na padaczkę). Grypa bywa szczególnie niebezpieczna u kobiet w ciąży – ciężka infekcja może prowadzić do przedwczesnego porodu, a wysoka gorączka w I trymestrze zwiększa ryzyko wad wrodzonych u płodu.
CDC szacuje, że większość hospitalizacji z powodu grypy jest spowodowana powikłaniami – u 9 na 10 hospitalizowanych występuje przynajmniej jedno schorzenie przewlekłe lub powikłanie, które pogarsza przebieg grypy. Dlatego tak ważna jest ochrona osób z grup ryzyka poprzez szczepienia i, w razie zachorowania, szybkie leczenie.
Diagnostyka grypy
W sezonie infekcyjnym rozpoznanie grypy na podstawie samych objawów bywa prawdopodobne, ale nie pozwala na pewne odróżnienie jej od innych infekcji wirusowych, takich jak przeziębienie, COVID-19 czy zakażenie RSV. Dotyczy to również różnicowania grypy typu A i B – lekarz nie jest w stanie określić typu wirusa wyłącznie na podstawie obrazu klinicznego. Z tego powodu w praktyce stosuje się badania diagnostyczne, zwłaszcza gdy wynik może wpłynąć na dalsze leczenie.
Jakie testy są dostępne?
Szybkie testy antygenowe (RIDT)
Wykrywają antygeny wirusa grypy w wymazie z nosa lub gardła i dają wynik w kilkanaście minut. Wiele z nich pozwala rozróżnić grypę A i B. Ich ograniczeniem jest niższa czułość – wynik ujemny nie wyklucza grypy u osoby z typowymi objawami. Zaletą jest prostota i dostępność, także w wersjach do użytku domowego.
Testy RT-PCR
To najbardziej czuła i swoista metoda wykrywania grypy. Badanie wykonuje laboratorium, a wynik jest dostępny zwykle w ciągu kilku godzin do 1–2 dni. Test PCR potwierdza zakażenie i zazwyczaj określa typ wirusa (A lub B), a w wyspecjalizowanych ośrodkach umożliwia także dalsze typowanie szczepów.
Testy Combo (multiplex)
Pozwalają jednym wymazem wykryć kilka wirusów układu oddechowego jednocześnie – grypę A, grypę B, RSV oraz SARS-CoV-2. W Polsce testy te są dostępne w podstawowej opiece zdrowotnej i refundowane u pacjentów spełniających wskazania medyczne, zwłaszcza z grup ryzyka.
Kiedy test na grypę ma sens?
Badanie diagnostyczne jest szczególnie uzasadnione wtedy, gdy jego wynik może zmienić decyzje terapeutyczne. Dotyczy to przede wszystkim:
- osób z objawami grypopodobnymi należących do grup ryzyka powikłań (dzieci, seniorzy, kobiety w ciąży, chorzy przewlekle),
- pacjentów z ciężkim przebiegiem choroby lub wymagających hospitalizacji,
- sytuacji ognisk epidemicznych w placówkach opieki lub szpitalach.
U młodej, zdrowej osoby z typowymi objawami, leczonej w domu, test zwykle nie zmienia postępowania – leczenie pozostaje objawowe.
Różnicowanie z innymi infekcjami
Objawy grypy mogą przypominać inne zakażenia wirusowe. Grypa zwykle zaczyna się nagle, z wysoką gorączką i silnymi bólami mięśni, podczas gdy przeziębienie rozwija się stopniowo i rzadko przebiega z wysoką temperaturą. COVID-19 może dawać podobne objawy ogólne, jednak utrata węchu i smaku jest dla niego bardziej charakterystyczna. Z kolei RSV u dorosłych bywa mylony z grypą, a u małych dzieci częściej prowadzi do zapalenia oskrzelików – w takich sytuacjach pomocne są testy wieloparametrowe.
Co oznacza dodatni wynik?
Dodatni test potwierdza zakażenie wirusem grypy typu A lub B, ale nie wskazuje konkretnego szczepu. Dla pacjenta kluczowa jest sama informacja o grypie, ponieważ obecnie stosowane leki przeciwwirusowe działają na oba typy wirusa. Szczegółowe typowanie wykonuje się głównie w celach epidemiologicznych w wyspecjalizowanych laboratoriach, takich jak NIZP-PZH.
Leczenie grypy A i B
U większości pacjentów grypa typu A lub B ma przebieg samoograniczający i ustępuje przy leczeniu objawowym oraz odpoczynku w domu. Kluczowe znaczenie ma oszczędzający tryb życia i odpowiednie nawodnienie, szczególnie w okresie gorączki, gdy łatwo o odwodnienie. Zaleca się pozostanie w domu, ograniczenie aktywności fizycznej i danie organizmowi czasu na regenerację.
W łagodzeniu objawów pomocne są leki obniżające gorączkę i zmniejszające bóle mięśniowe, a także preparaty stosowane doraźnie przy kaszlu lub katarze. Nie należy podawać kwasu acetylosalicylowego dzieciom i młodzieży, ze względu na ryzyko zespołu Reye’a – rzadkiego, ale ciężkiego powikłania neurologiczno-wątrobowego. Częstym błędem jest także sięganie po antybiotyki, które nie działają na wirusa grypy i są stosowane wyłącznie przy potwierdzonym nadkażeniu bakteryjnym, np. zapaleniu płuc.
W trakcie choroby zaleca się izolację domową, zwłaszcza w pierwszych dniach, gdy gorączka i kaszel sprzyjają intensywnemu rozsiewaniu wirusa. Ograniczenie kontaktów z innymi osobami zmniejsza ryzyko dalszego szerzenia się infekcji i chroni osoby z grup podwyższonego ryzyka powikłań.
Domowa apteczka w grypie – checklista dla pacjenta:
- Leki przeciwgorączkowe (np. paracetamol, ibuprofen) – stosuj przy gorączce >38℃ lub silnych bólach.
- Leki przeciwkaszlowe (na suchy kaszel) lub wykrztuśne (gdy kaszel staje się produktywny).
- Na katar: krople lub spray do nosa z ksylometazoliną lub sól fizjologiczna do oczyszczania.
- Nawilżacz powietrza lub inhalacje z soli fizjologicznej – pomagają przy suchym kaszlu i zatkanym nosie.
- Termometr, nawadnianie (woda, elektrolity) i odpoczynek! Nie zapominaj o leżeniu w łóżku/przynajmniej ograniczeniu aktywności oraz regularnym piciu.
- Nie stosuj antybiotyku bez wskazań lekarza – na typową grypę nie pomoże, a może zaszkodzić.
- Nie podawaj aspiryny dzieciom i młodzieży < 18 r.ż. (ryzyko zespołu Reye’a).
W razie pogorszenia stanu lub braku poprawy po 5–7 dniach, konieczna jest konsultacja lekarska.
Leczenie przeciwwirusowe
Leki przeciwwirusowe mogą skrócić czas trwania grypy i zmniejszyć ryzyko powikłań, pod warunkiem że zostaną zastosowane odpowiednio wcześnie. Obecnie podstawą leczenia farmakologicznego grypy typu A i B są inhibitory neuraminidazy (jak oseltamiwir, zanamiwir czy peramiwir), które hamują namnażanie wirusa w organizmie. Do tej grupy należą leki stosowane doustnie lub wziewnie, wykazujące porównywalną skuteczność wobec obu typów wirusa.
Największą korzyść z leczenia przeciwwirusowego obserwuje się wtedy, gdy zostanie ono rozpoczęte w ciągu pierwszych 48 godzin od pojawienia się objawów. W tym okresie leki mogą skrócić czas choroby i ograniczyć ryzyko ciężkiego przebiegu. Po upływie tego czasu ich skuteczność maleje, jednak u pacjentów z grup ryzyka lub w ciężkich przypadkach nadal zaleca się ich podanie – także u osób hospitalizowanych z powodu grypy. Aktualne wytyczne podkreślają, że u chorych wysokiego ryzyka leczenie powinno być wdrażane jak najszybciej, nawet przy samym podejrzeniu grypy.
W Polsce leczenie przeciwwirusowe jest dostępne na receptę i stosowane głównie u pacjentów z cięższym przebiegiem choroby lub obciążonych ryzykiem powikłań. U młodych, zdrowych osób z łagodną grypą korzyść z takiego leczenia bywa ograniczona, ponieważ choroba zwykle ustępuje samoistnie przy postępowaniu objawowym.
Niezależnie od rodzaju leczenia, istotne pozostaje monitorowanie stanu chorego. Utrzymywanie się wysokiej gorączki, nasilające się duszności lub inne objawy alarmowe powinny skłonić do ponownego kontaktu z lekarzem. Może to świadczyć o rozwoju powikłań, które wymagają zmiany postępowania lub hospitalizacji.
Profilaktyka i zapobieganie grypie
Higiena i środki niefarmakologiczne: Wirus grypy przenosi się drogą kropelkową – podczas kaszlu, kichania, a nawet rozmowy drobne krople wydzieliny z dróg oddechowych unoszą się w powietrzu i mogą zarazić osoby w otoczeniu. Może się przenosić także przez kontakt bezpośredni (uścisk dłoni chorego, który wcześniej dotykał nosa/ust) lub pośrednio przez powierzchnie (choć rzadszą drogą). Dlatego podstawą profilaktyki jest higiena osobista i ograniczanie ekspozycji:
- Częste mycie rąk wodą z mydłem (lub dezynfekcja środkiem na bazie alkoholu) – zwłaszcza po powrocie z miejsc publicznych, przed jedzeniem i po kontakcie z osobą chorą.
- Unikanie dotykania twarzy, oczu, ust nieumytymi rękami – wirus może przetrwać przez pewien czas na klamkach, poręczach czy telefonach.
- Zasłanianie ust i nosa przy kaszlu/kichaniu – najlepiej zgięciem łokcia lub chusteczką (nie dłonią). Natychmiastowe wyrzucenie zużytej chusteczki.
- Noszenie maseczek ochronnych w sezonie grypowym w zatłoczonych, zamkniętych przestrzeniach (komunikacja publiczna, przychodnia) – może ograniczyć ryzyko inhalacji wirusa.
- Unikanie bliskiego kontaktu z chorymi – zachowanie dystansu (CDC zaleca >2 metry jeśli to możliwe) zmniejsza ryzyko transmisji. Osoba chora powinna pozostać w domu.
- Wietrzenie pomieszczeń – regularna wymiana powietrza zmniejsza stężenie wirusów w otoczeniu i może zapobiec tzw. superinfekcjom w skupiskach ludzi.
Te środki – znane jako NPI (non-pharmaceutical interventions) – w połączeniu ze szczepieniami stanowią główną strategię zapobiegania grypie.
Szczepienia przeciw grypie
Najskuteczniejszą metodą zapobiegania grypie pozostaje coroczne szczepienie ochronne. Dostępne szczepionki sezonowe są ukierunkowane zarówno na wirusy grypy typu A, jak i typu B. Standardowo stosuje się szczepionki czterowalentne, zawierające antygeny dwóch wariantów wirusa A oraz dwóch wariantów wirusa B. Skład szczepionki jest co roku aktualizowany na podstawie globalnego monitoringu prowadzonego przez WHO, aby jak najlepiej odpowiadał szczepom krążącym w danym sezonie.
Szczepienie przeciw grypie nie zapewnia pełnej ochrony przed zakażeniem, ale istotnie zmniejsza ryzyko ciężkiego przebiegu, hospitalizacji i powikłań, szczególnie u osób starszych i przewlekle chorych. Nawet jeśli dojdzie do zachorowania po szczepieniu, choroba zazwyczaj przebiega łagodniej i krócej. To jeden z powodów, dla których szczepienia są rekomendowane także osobom zdrowym.
Kto powinien się szczepić?
Zgodnie z zaleceniami międzynarodowych i krajowych instytucji zdrowia, szczepienie przeciw grypie powinny rozważyć wszystkie osoby powyżej 6. miesiąca życia, o ile nie występują przeciwwskazania. Szczególne znaczenie ma ono dla osób z grup podwyższonego ryzyka, takich jak seniorzy, kobiety w ciąży, osoby z chorobami przewlekłymi oraz pracownicy ochrony zdrowia. W tych grupach szczepienie zmniejsza ryzyko ciężkich powikłań i zgonu, mimo że wyszczepialność w Polsce nadal pozostaje niska.
Optymalnym momentem na szczepienie jest wczesna jesień, przed szczytem sezonu infekcyjnego. Odporność rozwija się w ciągu około dwóch tygodni i utrzymuje się przez kilka miesięcy, obejmując okres największej zachorowalności. Szczepionki przeciw grypie są uznawane za bezpieczne – najczęściej obserwowane działania niepożądane mają charakter łagodny i krótkotrwały. Szczepienie nie może wywołać grypy, ponieważ preparaty nie zawierają aktywnych wirusów.
Profilaktyka farmakologiczna (poekspozycyjna): Osoby z grup wysokiego ryzyka, które miały bliski kontakt z chorym na grypę, czasem otrzymują oseltamiwir w ramach chemioprofilaktyki – celem jest zapobieżenie zachorowaniu. Dotyczy to np. ognisk grypy w domach opieki. W warunkach indywidualnych stosuje się to rzadko, bo profilaktycznie leki podaje się przez 10 dni od kontaktu, co jest mniej efektywne niż po prostu szczepienie przed sezonem.
Najważniejsze wnioski
Z perspektywy pacjenta rozróżnienie grypy typu A i typu B rzadko ma znaczenie w codziennym postępowaniu. Objawy są podobne, a podstawy leczenia pozostają takie same. Różnice między typami wirusa mają głównie znaczenie biologiczne i epidemiologiczne, a ich potwierdzenie jest możliwe wyłącznie w badaniach laboratoryjnych. Dlatego przy cięższym przebiegu choroby lub u osób z grup ryzyka kluczowe jest nie zgadywanie, lecz wykonanie testu i – jeśli są wskazania – szybkie wdrożenie leczenia przeciwwirusowego.
Warto też jasno powiedzieć, że grypa typu B nie jest „łagodniejszą wersją” grypy. U małych dzieci, seniorów i osób obciążonych chorobami przewlekłymi może prowadzić do ciężkiego przebiegu i powikłań, podobnie jak grypa typu A. Każdy przypadek grypy wymaga więc uważnej obserwacji i reagowania na objawy alarmowe, takie jak duszność, zaburzenia świadomości czy utrzymująca się wysoka gorączka.
Diagnostyka ma sens wtedy, gdy wpływa na decyzje terapeutyczne. W praktyce oznacza to przede wszystkim pacjentów z grup ryzyka oraz sytuacje, w których trzeba odróżnić grypę od innych infekcji sezonowych. Wczesne potwierdzenie zakażenia pozwala nie tylko szybciej wdrożyć właściwe leczenie, ale także ograniczyć dalsze szerzenie się wirusa.
Najskuteczniejszym sposobem ochrony pozostaje profilaktyka. Szczepienia sezonowe obejmują zarówno grypę typu A, jak i B i – choć nie eliminują całkowicie ryzyka zachorowania – istotnie zmniejszają prawdopodobieństwo ciężkiego przebiegu, hospitalizacji i powikłań. Uzupełnione o podstawowe zasady higieny stanowią realną, sprawdzoną strategię ochrony zdrowia.
Jeśli jednak dojdzie do zachorowania, kluczowe są odpoczynek, nawodnienie i czujność wobec sygnałów pogorszenia stanu zdrowia. Grypa, niezależnie od typu wirusa, nie jest banalną infekcją. Traktowana lekceważąco może prowadzić do poważnych konsekwencji – dlatego zawsze warto podchodzić do niej z należytą uwagą i odpowiedzialnością.
