Grypa żołądkowa (jelitówka, grypa jelitowa) – objawy, leczenie, zarażanie, czas trwania, profilaktyka

Grypa żołądkowa – co to jest, ile trwa?

Grypa żołądkowa (grypa jelitowa, jelitówka, wirus żołądkowy) to potoczne określenie na ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy (wirusowe zakażenie układu pokarmowego). Wirusowe zapalenie żołądka i jelitjest jednym z najczęstszych zakażeń przewodu pokarmowego na świecie. Przyczyną jelitówki są zwykle wirusy. W warunkach polskich najczęstszym patogenem odpowiedzialnym za grypę żołądkową dzieci i dorosłych jest rotawirus (zwłaszcza wśród populacji pediatrycznej), często potocznie określany jako wirus żołądkowy lub wirus jelitowy. W Europie szacuje się, że u dzieci poniżej 5. roku życia rotawirusy odpowiadają za hospitalizację w zakresie od 0,03 % do 1,19 % rocznie.

Grypę żołądkową może wywołać również adenowirus. Norowirusy są bardzo zakaźne – ich ogniska zdarzają się zarówno w placówkach opieki nad dziećmi, jak i w zakładach opieki długoterminowej. W krajach, gdzie duży odsetek dzieci otrzymuje szczepienie przeciwko rotawirusom, prym wiodą właśnie adenowirusy i norowirusy.

Nazwa grypa jelitowa wzięła się z podobieństwa przebiegu i okresu występowania do zwykłej grypy wywoływanej przez typowe wirusy. Schorzenie to może dotyczyć pacjentów w każdym wieku, aczkolwiek u dzieci i niemowląt choroba występuje najczęściej i ma najcięższy przebieg. Najczęściej chorują dzieci pomiędzy 3. miesiącem a 3. rokiem życia.

Przeczytaj również:

Leki przeciwwymiotne – jakie leki na wymioty są najlepsze?

Grypa żołądkowa – zarażanie

Do zakażenia jelitówką dochodzi drogą fekalno-oralną. Wirus wydalany jest w kale, zatem grypą żołądkową można się zarazić przez niedostateczną higienę rąk. Niezbędne jest mycie rąk przed jedzeniem, unikanie dotykania ust brudnymi rękami – na przykład po wyjściu z autobusu itp. Wirus grypy jelitowej przenosi się także drogą kropelkową, a nawet na odzieży (rotawirusy), dlatego po powrocie z pracy czy szkoły warto od razu zmieniać ubrania.

Choroba cechuje się wysoką zakaźnością, stąd epidemie biegunek w żłobkach i przedszkolach. Chory z grypą żołądkową zaraża na kilka dni przed wystąpieniem pierwszych objawów jelitówki, w trakcie jej trwania, a także kilka do kilkunastu dni po ustąpieniu dolegliwości.

Grypa żołądkowa a zatrucie pokarmowe

Zakażenie pokarmowe pojawia się wtedy, gdy do wnętrza przewodu pokarmowego dostanie się drobnoustrój, który w warunkach fizjologicznych tam nie występuje lub gdy drobnoustrój zacznie wydzielać do przewodu pokarmowego toksyny uszkadzające lub zmieniające funkcje dróg pokarmowych. Nie każde zatrucie pokarmowe to typowa wirusówka .

Wszystkie infekcje przewodu pokarmowego możemy sklasyfikować w zależności od tego, co jest ich główną przyczyną.

• Bakteryjne zakażenie pokarmowe – spowodowane jest najczęściej przez bakterie Salmonella lub Shigella, patogenne szczepy Escherichia coli, a także wydzielające toksyny bakterie Clostridium lub wywołujące ciężką biegunkę Vibrio cholerae.
• Wirusowe zakażenie pokarmowe – najczęściej wywołane jest przez rotawirusy, enterowirusy, norowirusy oraz adenowirusy. Drogą pokarmową przenosi się także wirusowe zapalenie wątroby typu A.
• Grzybicze zakażenie pokarmowe – jak na przykład grzybica przełyku wywołana przez Candida albicans lub Candida krusei. Występuje przede wszystkim u chorych w stanie immunosupresji, czyli u osób, u których z różnych powodów działanie układu odpornościowego jest niewłaściwe. Należy do nich także duża grupa zatruć pokarmowych wywołanych toksynami zawartymi w grzybach jadalnych (aflatoksyny, alkaloidy).
• Pasożytnicze zakażenie pokarmowe – są to zakażenia wywołane przez różnego rodzaju pasożyty, między innymi przez pierwotniaki (Giardia lamblia, Entamoeba), nicienie (glistnica) czy też płazińce (tasiemczyca, przywrzyca).

Przeczytaj również:

Gorączka u dorosłych – przyczyny, diagnostyka, jak zbijać

Diagnostyka i różnicowanie grypy żołądkowej 

Choć zwykle wystarczy obraz kliniczny (nagłe wymioty, wodnista biegunka, osłabienie), to w praktyce w diagnostyce jelitówki rozważa się także:

• testy immunoenzymatyczne lub PCR kału w przypadku rotawirusa lub norowirusa, jeśli infekcja ma ciężki przebieg lub występuje w środowisku instytucjonalnym (żłobek, dom opieki);

• różnicowanie z zakażeniem bakteryjnym (np. Salmonella, Shigella) lub zatruciem pokarmowym – w przypadku utrzymujących się objawów lub cech wskazujących na toksyny.

Patogen	Typ zakażenia	Typowy przebieg	Leczenie	Uwaga

Rotawirus (u dzieci)

Wirusowe

Nagły początek, wymioty + biegunka, 1-2 dni

Nawodnienie

Szczepienia zmniejszają ciężkość

Norowirus (wszystkie grupy)

Wirusowe

12-48 h inkubacja, krótki przebieg

Nawadnianie

Bardzo zakaźny

Salmonella / Shigella

Bakteryjne

Może dłużej, obecność krwi w stolcu

Antybiotyki w wybranych przypadkach

Różnicowanie konieczne

Grypa żołądkowa – objawy

Najczęściej grypa jelitowa jest spowodowana zakażeniem rotawirusem. Z powodu sezonowości zachorowań (choroba atakuje głównie jesienią) etiologia choroby przypisywana jest wirusowi grypy, jednak na tym podobieństwa się kończą. Zarażamy się od osoby chorej lub (najczęściej) osoby, u której zakażenie przebiega bezobjawowo.

Początek grypy jelitowej jest zwykle nagły, pojawiają się:

• nagła gorączka, czasem bardzo wysoka, ponad 39 stopni Celsjusza,
• ogólne osłabienie organizmu,
• wymioty,
• wodnista biegunka (zwykle bardzo obfita),
• bóle brzucha – zwykle o charakterze kłującym i trudnej do określenia przez chorego lokalizacji (chorzy zazwyczaj skarżą się, że boli ich cały brzuch).

Część objawów grypy żołądkowej często występuje także w klasycznej grypie. Warto pamiętać o tym, że najgroźniejszym z wymienionych wyżej objawów chorobowych jest biegunka, gdyż może ona prowadzić do odwodnienia i wystąpienia zaburzeń elektrolitowych, które – zwłaszcza u najmłodszych dzieci – są często wskazaniem do hospitalizacji.

Szczególnie niebezpiecznymi zaburzeniami gospodarki elektrolitowej są zmiany w zawartości potasu i sodu we krwi, które mogą prowadzić do groźnych zaburzeń rytmu serca oraz obrzęku mózgu.

U pacjentów może wystąpić grypa żołądkowa bez biegunki i wymiotów, określana przez nich jako „dziwna biegunka”. W takiej sytuacji należy sprawdzić, czy za pogorszone samopoczucie nie odpowiadają inne choroby.

Przeczytaj również:

Rotawirusy u dzieci – objawy i leczenie grypy żołądkowej

Grypa żołądkowa – leczenie

W celu rozróżnienia, jaki wirus odpowiedzialny jest za objawy jelitówki, można przeprowadzić dokładniejsze badania kału polegające na różnych testach immunoenzymatycznych, szukaniu RNA wirusa lub zakładaniu hodowli (komórki zakażone wirusami różnią się od zdrowych, a różnice te można dojrzeć pod mikroskopem). Zazwyczaj jednak wystarczy obraz kliniczny pacjenta, a szybkie ustępowanie infekcji nie wymaga dodatkowych badań.

Trudno wskazać, co na grypę żołądkową będzie najlepsze spośród preparatów aptecznych – nie istnieje bowiem skuteczny lek na jelitówkę, w leczeniu tego typu schorzeń nie stosuje się leków przeciwwirusowych. Leczenie grypy jelitowej jest wyłącznie objawowe i polega na zwalczaniu biegunki, odwodnienia, gorączki i zaburzeń w składzie elektrolitów krwi. W zależności od stopnia odwodnienia leczenie prowadzi się w domu lub w szpitalu.

W leczeniu grypy jelitowej można stosować leki przeciwgorączkowe (pyralgina, paracetamol), nie poleca się jednak leków przeciwbiegunkowych i zapierających (loperamid). Nie są one skuteczne, powodują dłuższe przebywanie szkodliwych drobnoustrojów w świetle przewodu pokarmowego, mają wiele działań niepożądanych oraz tylko pozornie powodują polepszenie stanu ogólnego (nie zmniejszają odwodnienia).

W uzasadnionych i potwierdzonych przypadkach stosuje się antybiotykoterapię. Antybiotyki stosowane bywają wyłącznie, gdy istnieje podejrzenie lub potwierdzenie nieżytu żołądkowo-jelitowego o etiologii bakteryjnej (np. przy zakażeniu Shigella czy w ciężkiej salmonellozie).

Niezwykle istotne w całym procesie leczenia grypy żołądkowej jest przestrzeganie zasad higieny osobistej. Zalecenie to wynika przede wszystkim z tego, że wirusy powodujące grypę żołądkową charakteryzują się bardzo dużą zakaźnością, czyli łatwo dochodzi do rozprzestrzeniania się zakażenia na inne osoby, stąd tak często słyszy się o jej epidemiach.

Jak leczyć grypę żołądkową? Hospitalizacja jest konieczna w przypadku ciężkiego odwodnienia, ale rutynowo sama biegunka nie jest powodem do natychmiastowego przyjęcia do szpitala. Leczenie jelitówki w szpitalu może być także konieczne w przypadku małych dzieci. Odwodnienie u dziecka ocenia się na podstawie występowania jego objawów w badaniu fizykalnym (takich jak suchość śluzówek, wzmożone pragnienie, podwyższona częstość akcji serca).

Przeczytaj również:

Grypa typu A – objawy, przebieg, leczenie

Domowe sposoby na grypę żołądkową

W leczeniu grypy jelitowej najistotniejsze znaczenie odgrywa nawodnienie. Preferowaną metodą nawadniania jest nawadnianie doustne. Zalecanymi płynami są tzw. doustne płyny nawadniające. Mają one skład opracowany w taki sposób, aby uzupełnić niedobór wody, glukozy i jonów w optymalnych proporcjach.

Do nawadniania doustnego nadaje się także niegazowana woda mineralna oraz herbata. Błędem jest próba nawadniania za pomocą słodkich napojów, np. soków – zawarta w nich glukoza ściąga wodę do jelit, nasilając biegunkę. W trakcie jelitówki wymioty nie stanowią przeciwwskazania do nawadniania drogą doustną – należy jedynie pamiętać o tym, aby pić niewielkimi porcjami.

W leczeniu nieżytu żołądkowo-jelitowego wspomagająco mogą być stosowane probiotyki i smektyny. Nie zaleca się natomiast podawania leków zapierających oraz węgla aktywowanego.

Domowymi sposobami na grypę żołądkową są: napary z rumianku, napary z mięty, ciepłe okłady na brzuch. Leczeniem uzupełniającym w nieżycie jelit jest stosowanie diety lekkostrawnej.

Grypa żołądkowa u dziecka – jak leczyć?

W większości przypadków grypa żołądkowa u dzieci jest leczona w domu. Zdarza się jednak, że nawadnianie doustne bywa niewystarczające i konieczne jest leczenie w warunkach szpitalnych.

Jelitówka u dziecka, podobnie jak u osób z obciążającymi chorobami przewlekłymi, może być chorobą groźną. Może doprowadzić do ciężkiego odwodnienia, a nawet, w skrajnych przypadkach, do zgonu, dlatego należy wiedzieć, kiedy konieczne jest już nawadnianie dożylne.

Wskazania do nawadniania dożylnego, a więc i do leczenia jelitówki w szpitalu, to:

• ciężkie odwodnienie (jego objawami są: ciężki stan ogólny, patologiczna senność, bardzo podsychające śluzówki, bardzo wolne rozprostowywanie się fałdu skóry, podkrążone, wysychające oczy, utrata masy ciała powyżej 10%);
• zaburzenia świadomości, utrata przytomności;
• niedrożność przewodu pokarmowego;
• uporczywe wymioty;
• niepowodzenie nawadniania doustnego.

Obserwacji lekarskiej wymaga leczenie grypy żołądkowej u małego dziecka. Objawy niebezpieczne są zwłaszcza w przypadku jelitówki u niemowląt do 6. miesiąca życia. Pojawieniem się nasilonych objawów zagrożeni są także pacjenci z poważnymi chorobami przewlekłymi.

W warunkach szpitalnych, na podstawie badań laboratoryjnych określany jest typ odwodnienia. Z uwagi na stosunek utraconych jonów i utraconej wody wyróżniamy: odwodnienie izotoniczne, hipotoniczne oraz hipertoniczne. Sposób nawadniania dożylnego jest uzależniony od typu odwodnienia.

Przeczytaj również:

Ból żołądka – jak i dlaczego boli żołądek?

Grypa żołądkowa – jak zapobiegać?

W większości przypadków grypa żołądkowa u dorosłych przebiega łagodnie bądź bezobjawowo, a głównym leczeniem jest leczenie zachowawcze. Warto jednak mieć na uwadze właściwe zapobieganie zarażeniu grypą żołądkową poprzez odpowiednią higienę i szczepienia, bowiem w niektórych przypadkach (np. gdy mamy do czynienia z rotawirusem u dzieci) przebieg może być ciężki i wikłać się poważnymi zaburzeniami wynikającymi z odwodnienia.

Aby zapobiec grypie jelitowej u dziecka, zaleca się szczepienie przeciwko rotawirusom – 3 dawkami doustnej szczepionki co 4 tygodnie u dzieci w wieku od 6. do 24. tygodnia życia. Szczepionka chroni przed pięcioma typami wirusa.

W profilaktyce jelitówki ważne jest utrzymanie prawidłowego poziomu higieny. Należy zadbać o częste mysie rąk, zwłaszcza po skorzystaniu z toalety. Pod uwagę wziąć należy również prawidłowe przygotowywanie posiłków poprzez dokładne mycie składników potraw i odpowiednią obróbkę termiczną.

Grypa żołądkowa – coca-cola w domowym leczeniu?

Wiele osób jest zdania, że coca-cola pomaga na grypę żołądkową. Skuteczności napojów tego typu w leczeniu grypy jelitowej nie potwierdzają żadne badania. Pozytywny wpływ na stan pacjenta może wynikać z zawartości cukru, którego potrzebuje odwodniony organizm. Nie zaleca się jednak spożywania jej w dużych ilościach. Mocno gazowany napój może dodatkowo prowokować do wymiotów.

Grypa żołądkowa – najczęściej zadawane pytania 

Ile trwa grypa żołądkowa?

Objawy zwykle utrzymują się 1–3 dni, ale u dzieci lub osób starszych mogą trwać do tygodnia. Norowirus ma krótszy przebieg (12–48 h), a rotawirus dłuższy (2–6 dni). Powrót do zdrowia może trwać jeszcze kilka dni – organizm potrzebuje czasu na odbudowę flory jelitowej.

Jak można się zarazić grypą żołądkową?

Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową lub kropelkową. Wystarczy kontakt z osobą chorą, skażonymi powierzchniami, jedzeniem lub wodą. Wirus jest bardzo odporny – potrafi przetrwać na klamkach, blatach i zabawkach przez kilka dni.

Czy grypa żołądkowa jest zaraźliwa?

Tak, bardzo zaraźliwa. Osoba chora może zarażać już dzień przed pojawieniem się objawów i nawet do 2 dni po ich ustąpieniu (a w przypadku rotawirusa – dłużej). Dlatego tak ważna jest higiena rąk i dezynfekcja powierzchni.

Przeczytaj również:

Ostry brzuch – czym jest? Objawy, przyczyny, badania, leczenie

Co jeść przy grypie żołądkowej?

Podczas choroby należy stosować lekkostrawną dietę:

• sucharki, ryż, gotowane ziemniaki, kleik ryżowy, banany, gotowaną marchewkę;

• unikać nabiału, tłuszczów, surowych owoców i warzyw, słodyczy i napojów gazowanych.
  Ważne jest regularne uzupełnianie płynów i elektrolitów (np. płyny typu ORS, herbatki z rumianku).

Czy można brać leki przeciwbiegunkowe?

Nie zaleca się rutynowego stosowania leków przeciwbiegunkowych u dzieci. U dorosłych można rozważyć leki z loperamidem, ale tylko w łagodnych przypadkach i krótkotrwale. Zawsze ważniejsze jest nawodnienie niż zatrzymanie objawów. 

Jak zapobiec grypie żołądkowej w domu?

• Myj ręce wodą z mydłem przez co najmniej 20 sekund.

• Używaj środków dezynfekujących z chlorem.

• Pierz pościel i ręczniki w temperaturze ≥ 60 °C.

• Nie dziel się naczyniami i sztućcami z osobą chorą.

• Po chorobie przemyj kuchnię i łazienkę roztworem dezynfekującym.

• W przypadku dzieci – rozważ szczepienie przeciwko rotawirusom.

Czy wymioty i biegunka zawsze oznaczają grypę żołądkową?

Nie. Objawy te mogą wynikać także z zatrucia pokarmowego, nietolerancji laktozy, zakażeń bakteryjnych (np. Salmonella, E. coli) lub chorób pasożytniczych. Jeśli objawy utrzymują się ponad 3–4 dni, zawierają krew lub gorączka jest wysoka – konieczna jest konsultacja lekarska.

Kiedy iść do lekarza?

Natychmiastowa konsultacja jest konieczna, gdy występuje:

• odwodnienie (suchość w ustach, mało moczu, senność),

• krew w stolcu,

• utrzymujące się wymioty,

• silne bóle brzucha,

• gorączka powyżej 39 °C.

Dzieci, osoby starsze i przewlekle chore są szczególnie narażone na powikłania.

Czy niemowlęta i dzieci mogą mieć grypę żołądkową?

Tak, i u nich przebieg bywa cięższy. Dzieci szybciej się odwadniają, dlatego powinny dostawać nawadniające roztwory elektrolitowe (ORS). Szczepienie przeciwko rotawirusom (w pierwszych miesiącach życia) znacząco zmniejsza ryzyko hospitalizacji.

Czy można się zarazić od dziecka?

Tak. Norowirus i rotawirus rozprzestrzeniają się bardzo łatwo w rodzinach i żłobkach. Zakażenie może nastąpić nawet przy minimalnej ilości wirusa (10–100 cząstek). Mycie rąk po przewijaniu dziecka lub kontakcie z wymiocinami to podstawa profilaktyki.

Czy można wrócić do pracy lub szkoły zaraz po chorobie?

Nie. Choć objawy ustąpiły, wirus może być jeszcze wydalany z kałem przez 1–3 dni, a czasem dłużej (zwłaszcza u dzieci). Zaleca się pozostać w domu co najmniej 48 godzin po ustąpieniu objawów, by nie zakażać innych.

Czy istnieje szczepionka na grypę żołądkową?

Dla dorosłych – nie. Dla dzieci – tak, szczepionka przeciwko rotawirusom (podawana doustnie) jest skuteczną metodą profilaktyki i znacznie zmniejsza liczbę hospitalizacji z powodu biegunki wirusowej.

Czy cola lub węgiel pomagają na grypę żołądkową?

Nie. Napoje gazowane i cola mogą nasilać wymioty i biegunkę. Węgiel aktywowany może zmniejszyć objawy w zatruciach pokarmowych, ale nie działa na wirusy. Lepszym wyborem są płyny z elektrolitami, herbatki z mięty lub rumianku i lekkostrawna dieta.

Czy grypa żołądkowa daje gorączkę?

Tak, zwykle niewysoką (do 38 °C), ale u dzieci może sięgać 39 °C. Gorączka ustępuje zwykle w ciągu 1–2 dni. Utrzymująca się lub wysoka gorączka może sugerować zakażenie bakteryjne.

Czy można zachorować ponownie?

Tak. Odporność po infekcji jest krótkotrwała i dotyczy tylko konkretnego szczepu wirusa. Dlatego można przechodzić grypę żołądkową kilka razy w życiu, nawet w tym samym roku.

Czy istnieje test na grypę żołądkową?

Tak – w laboratoriach wykonuje się testy PCR lub immunoenzymatyczne (ELISA) z próbki kału, wykrywające rotawirusy i norowirusy. Zwykle jednak test nie jest potrzebny, bo rozpoznanie opiera się na objawach.

Jak długo wirus utrzymuje się w organizmie?

Objawy ustępują zwykle po kilku dniach, ale wirus może być wydalany z kałem nawet do 2 tygodni.
Dlatego warto dłużej zachować ostrożność przy kontakcie z innymi (szczególnie z niemowlętami i osobami starszymi).

Czy antybiotyki pomagają?

Nie. Antybiotyki działają wyłącznie na bakterie, a nie na wirusy. Ich niepotrzebne stosowanie może zaburzyć florę jelitową i opóźnić regenerację. W razie wątpliwości lekarz może zlecić badanie kału, by wykluczyć infekcję bakteryjną.

współpraca: redakcja Wylecz.to