Ostry brzuch – czym jest? Objawy, przyczyny, badania, leczenie

Czym jest ostry brzuch?

Pojęcie ostrego brzucha jest definiowane jako pojawiający się nagle dotkliwy ból brzucha o niejasnej etiologii, trwający poniżej 24 godzin (w zależności od źródła – także krócej niż 1 tydzień). W praktyce wielokrotnie okazuje się, że ostry brzuch wymaga pilnej pomocy medycznej, zaawansowanej diagnostyki, a niekiedy również interwencji chirurgicznej.

Istotne jest to, że termin ostry brzuch odnosi się do szerokiej grupy schorzeń chirurgicznych, internistycznych lub ginekologicznych, które nie były wcześniej leczone.

Stan ostrego brzucha jest popularną grupą dolegliwości. Szacuje się, że dotyczy on nawet 25% chorych przyjmowanych na oddziały ogólnochirurgiczne ze wskazań nagłych.

Jakie są przyczyny ostrego brzucha?

Wymienia się bardzo wiele potencjalnych przyczyn ostrego brzucha. Dzieli się je na chirurgiczne oraz niechirurgiczne. Wśród tych pierwszych warto wymienić chociażby:

• ostre zapalenie wyrostka robaczkowego;
• ostre zapalenie jelit;
• ostre zapalenie uchyłka Meckela;
• niedrożność jelit;
• kolkę żółciową lub moczowodową;
• skręt narządu trzewnego;
• perforację przewodu pokarmowego, pęcherzyka żółciowego lub pęcherza moczowego.

Z kolei niechirurgiczne przyczyny ostrego brzucha dotyczą m.in.:

• niedokrwienia mięśnia sercowego i jego zawału,
• zapalenia w obrębie przewodu pokarmowego (np. błony śluzowej żołądka i jelit, wątroby lub otrzewnej.

Niekiedy ostry brzuch towarzyszy również dolegliwościom potencjalnie niezwiązanym z funkcjonowaniem układu pokarmowego. Są to:

• krwiaki mięśnia prostego brzucha,
• zakażenie dróg moczowych,
• odmiedniczowe zapalenie nerek,
• wiąd rdzenia kręgowego,
• cukrzyca,
• nadczynność tarczycy,
• hiperkalcemia.
• półpasiec.
• endometrioza,
• torbiel jajnika.

Łatwo zauważyć, że ostry brzuch może być przyczyną wielu chorób dotyczących różnych narządów. Dlatego do postawienia prawidłowej diagnozy często niezbędne jest współdziałanie członków zespołu interdyscyplinarnego oraz sprawna diagnostyka różnicująca. Jest to tym istotniejsze, że poszczególne schorzenia charakteryzują się zróżnicowaną dynamiką. Zwłoka pociąga za sobą wzrost ryzyka zgonu pacjenta.

Jak objawia się ostry brzuch?

Podstawowym objawem ostrego brzucha są oczywiście dolegliwości bólowe, które lekarze dzielą na somatyczne i trzewne. Pojawiają się one głęboko i są opisywane jako „tępe”. Ból trzewny często rozlewa się poza obszar, gdzie położony jest dany organ. Z kolei somatyczny ogranicza się do obszaru objętego procesem zapalnym. Wiele osób niechętnie przemieszcza się z obawy przed nasileniem dolegliwości.

Do innych typowych symptomów zalicza się; smoliste stolce lub obecność jasnej krwi w kale, ogólne osłabienie organizmu, bladość, uczucie zimna.

Poza bólem brzucha u pacjenta mogą pojawić się objawy charakterystyczne dla danej choroby, która spowodowała ból brzucha. Na przykład niedrożność jelita objawia się wzdęciami, powoduje nudności i wymioty. Z kolei przy wiądzie rdzenia – będącego kiłą układu nerwowego – występują: zaburzenia czucia, trudności z chodzeniem, ataksja (niezborność w wykonywaniu płynnych, precyzyjnych ruchów), w skrajnych przypadkach zaś – zniesienie odruchów głębokich i zanik nerwów czaszkowych.

Diagnostyka ostrego brzucha

Ustalenie przyczyny ostrego brzucha wymaga dokładnej, ale też szybkiej diagnostyki. Tuż po zgłoszeniu się chorego do lekarza podstawowe znaczenie ma wywiad lekarski. Ważne, aby pacjent przekazał jak najwięcej szczegółów dotyczących tego, w którym miejscu jamy brzusznej pojawiają się objawy i jaki mają charakter.

Ból brzucha może być ciągły, ale też pulsujący, rosnący lub zanikający o określonych porach dnia.

Duże znaczenie ma badanie fizykalne, czyli badanie palpacyjne, opukiwanie i osłuchiwanie pacjenta. Choć często wiąże się to z dodatkowymi dolegliwościami bólowymi, jest ważne, ponieważ pozwala ustalić, w którym miejscu ból jest najsilniej odczuwalny i jak pacjent na niego reaguje. Pomocne może okazać się również badanie doodbytnicze, a w przypadku kobiet – ginekologiczne.

Kolejnym etapem właściwej diagnozy są badania krwi. Lekarz zwraca uwagę przede wszystkim na poziom leukocytów. Ich podwyższony poziom występuje w stanach zapalnych organizmu. Istotne znaczenie ma też poziom białka C-reaktywnego (CRP) . Za normalny uważa się poziom do 5 mg/l krwi. Wartości powyżej 10 mg/l świadczą o stanie zapalnym, zaś powyżej 100 mg/l sugerują nieuregulowaną chorobę autoimmunologiczną lub ciężki stan zapalny. Warto pamiętać, że wysoki poziom CRP nie musi oznaczać nowotworu. Rzeczywiście zdarzają się guzy, przy których CRP sięga niemal 200 mg/litr krwi, ale bywają i takie, kiedy wskaźnik pozostaje w normie.

Kluczową rolę w diagnostyce chorób jamy brzusznej odgrywa diagnostyka obrazowa. Tomografia komputerowa, rentgen czy USG jamy brzusznej pozwalają dokładnie zlokalizować zmiany oraz ocenić ich stan zaawansowania, a także podjąć decyzję, czy zabiegi operacyjne są w danym przypadku uzasadnione i niezbędne.

Trzeba pamiętać, że potencjalne przyczyny ostrego brzucha często dają mało specyficzne objawy –pomimo wykorzystania wszelkich dostępnych narzędzi diagnostycznych. Jeżeli lekarz zadecyduje, że sytuacja stanowi zagrożenie życia pacjenta, może podjąć decyzję o przeprowadzeniu operacji niezależnie od tego, czy udało się w sposób jednoznaczny ustalić, jakie przyczyny powodują silny ból brzucha.

Jak przebiega leczenie ostrego brzucha?

Choć nazwa „ostry brzuch” jest odnoszona do stanów wymagających chirurgicznej interwencji, operacja nie zawsze będzie niezbędna. Sposób leczenia zależy od stopnia zaawansowania choroby, dostępu do alternatywnych metod leczenia oraz bezpośredniej przyczyny bólu.

Niekiedy bywa tak, że charakterystyka dolegliwości może zmienić się z niechirurgicznej na chirurgiczną. W takiej sytuacji trzeba jak najszybciej przenieść pacjenta na salę operacyjną.

Przyjmowanie leków przeciwbólowych pomaga jedynie doraźnie uśmierzyć dolegliwości bólowe i nie stanowi metody leczenia przyczyny powodującej ostry brzuch.

Czy ostry brzuch jest niebezpieczny?

Statystyki potwierdzają wysoką śmiertelność w przypadku pacjentów, którzy zostają przyjęci do szpitala z powodu ostrego brzucha. Odsetek ten wynosi około 4% i ulega podwojeniu w przypadku pacjentów, którzy muszą być operowani. Najwięcej zgonów zdarza się u osób młodych oraz w podeszłym wieku. W literaturze wskazuje się, że najwyższa śmiertelność dotyczy zabiegów laparotomii, czyli operacyjnego otwarcia jamy brzusznej z powodu nieresekcyjnych nowotworów, pęknięcia tętniaka aorty brzusznej oraz perforacji wrzodu trawiennego.