Badanie moczu – rodzaje, wskazania, jak się przygotować, jak przebiega

Czym jest badanie moczu?

Badanie moczu jest ważnym elementem diagnostyki wielu chorób. Polega na ocenie próbki moczu głównie pod kątem fizycznym i biochemicznym. Mocz sprawdzany jest także pod kątem występowania w nim różnych komórek czy kryształów. Badanie moczu należy wykonywać przynajmniej raz w roku – zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn (chyba że lekarz zaleci inaczej).

Czym jest mocz?

Mocz jest płynem ustrojowym produkowanym w nerkach. Wydalany jest z organizmu razem z niepotrzebnymi lub toksycznymi produktami przemiany materii. Mocz w 96 proc. składa się z wody, a resztę stanowią m.in.: sole mineralne, mocznik, barwniki żółciowe, jony poszczególnych pierwiastków czy związki chemiczne.

Zdrowy człowiek oddaje dziennie od około 600 ml do 2500 ml moczu. Ilość wydalanego moczu uzależniona jest od ilości spożywanych płynów, temperatury otoczenia czy zmian hormonalnych.

Rodzaje badania moczu

Badanie moczu obejmuje analizę fizyczną oraz chemiczną, a także ocenę składu jego osadu. Dostępne są różne rodzaje badania moczu, jednak do tych, które wykonywane są najczęściej, zaliczymy: badanie ogólne moczu, badanie osadu moczu, badanie chemiczne moczu, posiew moczu.

Badanie ogólne moczu to badanie przesiewowe, które ma na celu wykrycie chorób dróg moczowych, nerek czy powikłań związanych z chorobami cywilizacyjnymi, np. cukrzycą. Badanie ogólne moczu polega na posianiu próbki na specjalnej płytce z pożywką dla bakterii. W badaniu tym mierzone są następujące parametry: barwa, przejrzystość, ciężar właściwy, zapach, pH moczu, glukoza, białko, barwniki żółciowe, ciała ketonowe, erytrocyty, leukocyty, azotyny, kryształy, wałeczki.

Badanie osadu moczu przeprowadzane jest na specjalnie przygotowanej (dokładnie odwirowanej) próbce moczu. Umożliwia dokonanie dokładnej analizy osadu moczu. Osad podlega ocenie jakościowej, ilościowej oraz półilościowej. Sprawdzany jest pod kątem składników morfologicznych, m.in. leukocytów, nabłonków płaskich, erytrocytów, wałeczków lipidów, składników mineralnych, jak również pod kątem bakterii, pasożytów, grzybów i śluzu. W osadzie moczu nie powinny być widoczne składniki krwi (erytrocyty, leukocyty). Dopuszczalne jest jedynie zidentyfikowanie pojedynczych komórek w polu widzenia.

Badanie chemiczne moczu umożliwia wykrycie obecności białka, ciał ketonowych, bilirubiny i glukozy. Wskazuje na obecność azotanów, które mogą świadczyć o rozwijających się jednostkach chorobowych.

Badanie moczu na posiew wykonywane jest najczęściej wtedy, gdy wynik badania ogólnego moczu jest nieprawidłowy. Lekarz może zalecić wspomniane badanie także wtedy, gdy podejrzewa zakażenie układu moczowego. W prawidłowych warunkach mocz jest jałowy, czyli pozbawiony bakterii. Ich obecność w posiewie moczu może świadczyć o zapaleniu układu moczowego.

Przeczytaj również

Nietrzymanie moczu – jak zapobiegać i jak leczyć, gdy już wystąpi?

Wskazania do wykonania badania moczu

Badanie ogólne moczu powinno być wykonane przynajmniej raz w roku, w celu sprawdzenia ogólnego stanu zdrowia. Osoby dorosłe powinny pomyśleć o wykonaniu również innych badań profilaktycznych, np. morfologii krwi. Badanie moczu należy wykonać także w sytuacji podejrzenia zakażeń układu moczowego, w celu wykrycia nieprawidłowości funkcjonowania poszczególnych narządów, np. nerek, wątroby, czy w ramach monitorowania stanu zdrowia osoby, która zmaga się z różnymi dolegliwościami i chorobami. Dodatkowymi wskazaniami są np. częste zakażenia układu moczowo-płciowego lub inne choroby o zapalnym charakterze, występujące w obrębie nerek i pęcherza moczowego. Badanie moczu wykonujemy także podczas ciąży.

Przygotowanie do badania moczu

Prawidłowe przygotowanie moczu do badania zwiększa wiarygodność wyniku. Najczęściej zastanawiamy się, czy mocz do badania musi być pobrany z rana. Tak, próbkę moczu należy pobrać z samego rana, od razu po przebudzeniu. W przypadku badania ogólnego moczu próbkę należy pobrać do pojemnika na mocz kupionego w aptece. W pojemnik można zaopatrzyć się również w laboratorium, w którym planujemy wykonać badanie.

Próbkę na posiew moczu należy dostarczyć w jałowym pojemniku do pobrania próbki moczu. Mocz oddajemy po nocnej przerwie i – co ważne – od ostatniej mikcji powinny upłynąć minimum cztery godziny. Przed pobraniem próbki moczu do pojemnika należy umyć dokładnie ręce oraz okolice cewki moczowej i narządów płciowych. Mocz trzeba pobrać z środkowego strumienia, co oznacza, że w pierwszej kolejności należy oddać mocz do muszli klozetowej, a dopiero potem do specjalnego pojemniczka.

Niektórzy zastanawiają się, ile moczu do badania należy pobrać do pojemnika. Próbka o pojemności około 50 ml powinna być wystarczająca.

Jak przechowywać mocz do badania? Pojemnik napełniony moczem należy w jak najkrótszym czasie dostarczyć do laboratorium, jeśli jednak nie mamy takiej możliwości, próbkę moczu po pobraniu należy schować do lodówki. Ile można trzymać mocz do badania w lodówce? Materiał należy przechowywać w lodówce (w temp. 4 stopnie C) nie dłużej niż cztery godziny.

Badanie moczu a okres – jeśli to możliwe, warto unikać wykonania badania ogólnego moczu podczas okresu, bowiem wzrasta ryzyko zanieczyszczenia próbki. Wydzielina z dróg rodnych z domieszką krwi może zanieczyścić próbkę, co będzie miało wpływ na wynik badania. Co więcej, zmiany hormonalne, jakie mają miejsce w organizmie podczas miesiączki, mogą zaburzyć wynik badania. Zdarzają się jednak sytuacje, w których diagnostyka nie może czekać. W takim przypadku należy ostrożnie i z należytą starannością pobrać próbkę moczu i oddać ją do analizy.

Przeczytaj również

Zaleganie moczu – przyczyny, objawy, ocena zalegania moczu w pęcherzu

Przebieg badania moczu

Badanie moczu składa się z kilku etapów. W laboratorium przeprowadzane jest badanie wizualne, ocena chemiczna, a także analiza moczu pod mikroskopem.

Podczas badania wizualnego sprawdzany jest kolor moczu oraz jego klarowność. Barwa moczu, która może być dość zróżnicowana (od koloru słomkowego, po bursztynowy), w głównej mierze uzależniona jest od stopnia nawodnienia osoby, która oddawała mocz do badania. Z kolei intensywne zmętnienie moczu może świadczyć o występowaniu w nim nieprawidłowych komórek czy i innych elementów, np. bakterii.

Kolejnym punktem jest ocena chemiczna, która ma na celu wykrycie nieprawidłowych substancji, które nie powinny występować w moczu. W tym przypadku sprawdzane są: białko, glukoza, bilirubina, albumina, ketony czy kwasowość.

Podczas analizy moczu dokonywanej pod mikroskopem można wykryć występowanie bakterii, krwinek białych, czerwonych, odlewów i kryształów.

Badanie moczu jest badaniem refundowanym przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ), a skierowanie może wystawić lekarz podstawowej opieki zdrowotnej. Równie dobrze badanie możemy wykonać w prywatnym laboratorium we własnym zakresie. Cena badania moczu w zależności od laboratorium może wynosić od około 15 do 25 zł. Z kolei koszt posiewu moczu to około 55 zł.

Przeczytaj również

Zatrzymanie moczu – przyczyny i leczenie u mężczyzn, kobiet, osób starszych

Wyniki i interpretacja badania moczu

Jak interpretować wyniki badania moczu? Podczas analizy moczu oceniane są wskaźniki, które pozwalają zdiagnozować nieprawidłowości, zaburzenia w pracy organów wewnętrznych oraz różne choroby.

Barwa moczu – pożądanym kolorem moczu jest ten słomkowy, jednak za prawidłowy uznaje się także ten bursztynowy. Intensywność zabarwienia zależy od ilości wypitych płynów. Im osoba oddająca mocz do badania wypiła więcej, tym mocz jest jaśniejszy i bardziej przejrzysty.

Przejrzystość moczu – prawidłowy mocz jest przejrzysty, a zmętnienie może świadczyć o zapaleniu dróg moczowych. Intensywne zmętnienie może sugerować obecność nieprawidłowych komórek lub bakterii, ropy czy związków organicznych.

Ciężar właściwy moczu – normą jest ciężar między 1,005 a 1,035 kg/l. Niższe wartości mogą sugerować niewydolność nerek, a wyższe cukrzycę.

Odczyn pH – prawidłowa wartość wynosi od 4,5 do 8,0. Zasadowy odczyn może świadczyć o zaburzeniach pracy cewy nerwowej lub zakażeniu układu moczowego.

Białko – nie powinno znajdować się w moczu. Znaczny wzrost białka może świadczyć o problemach z nerkami. Warto jednak pamiętać, że białko może pojawić się po intensywnym wysiłku fizycznym czy podczas ciąży.

Glukoza – w prawidłowych warunkach nie powinna być obecna w moczu. Jeśli jej stężenie przekroczy dany poziom, zostanie wydalona z moczem. Glukoza pojawia się w moczu, gdy pacjent zmaga się z nieleczoną cukrzycą.

Bilirubina – obecność bilirubiny może świadczyć o niewydolności wątroby lub niedrożności dróg żółciowych.

Albumina – to jedno z białek, które jako pierwsze pojawia się w moczu po uszkodzeniu nerek.

Ketony – występowanie ketonów w moczu najprawdopodobniej świadczy o tym, że organizm zaczął pobierać energię z tłuszczów, a najczęstszą przyczyną takiego stanu jest niewyrównana cukrzyca.

Bakterie lub drożdże – ich obecność w moczu jest wskaźnikiem infekcji drożdżakowej lub też infekcji dróg moczowych.

Leukocyty – zbyt duża wartość krwinek białych w moczu może świadczyć o infekcji dróg moczowych, zapaleniu nerek lub pęcherza, a także o występowaniu kamieni nerkowych.

Erytrocyty – czerwone krwinki nie powinny być obecne w moczu. Ich obecność może świadczyć o różnych problemach zdrowotnych, np. o wirusowym zapaleniu wątroby, niedokrwistości, infekcji pęcherza i dróg moczowych.