Aromaterapia – czym są olejki eteryczne?
Aromaterapia jest formą terapii uzupełniającej (w niektórych przypadkach jak grzybica paznokci może stanowić podstawę terapii), w której stosuje się olejki eteryczne. Natomiast olejki eteryczne to lotne substancje zapachowe w stanie ciekłym o różnej barwie i gęstości – zależnej od surowca, z którego zostały pozyskane.
W aromaterapii olejki eteryczne pozyskuje się z ogromnej grupy roślin (należących do różnych rodzin, np.: jasnowatych, rutowatych czy sosnowatych) określanych zbiorczo jako olejkodajne. Opiera się na więc różnorodnych surowcach – stosowane w aromaterapii olejki eteryczne uzyskuje się m.in. z: kwiatów, liści, pąków, kory – dlatego też nie ma jednego standardu czy metody ich pozyskiwania.
Często pojawiają się pytania: jak właściwie działa aromaterapia? Nie ma tu jednoznacznej odpowiedzi. Z jednej strony znane jest działanie: uspokajające, rozkurczające, przeciwzapalne czy przeciwbólowe olejków eterycznych. Z drugiej strony – poszczególne olejki wykazują różne działanie, dlatego aromaterapię należy rozpatrywać bardziej pod kątem zastosowania i wskazań dla konkretnych olejków eterycznych.
Przeczytaj również:
Wanilia – właściwości, zastosowanie i przeciwwskazania
Aromaterapia – olejki eteryczne
Do popularnych – a jednocześnie wartościowych – olejków eterycznych można zaliczyć:
Olejek lawendowy – pozyskiwany jest z kwiatów lawendy wąskolistnej, znanej jako lawenda lekarska. Działa uspokajająco i wyciszająco. Przynosi relaks i rozluźnienie (łagodzi napięcie nerwowe), a dodatkowo łagodnie obniża ciśnienie krwi. Stosowany w odpowiednich stężeniach na skórę przyspiesza gojenie ran oraz oparzeń. Olejek lawendowy to również doskonały repelent – odstrasza komary i mole.
Olejek rozmarynowy – wykazuje działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe oraz przeciwstresowe (działa uspokajająco). Ma silne właściwości antyseptyczne – hamuje rozwój: bakterii, wirusów oraz grzybów, dlatego jest chętnie wykorzystywany w infekcjach układu oddechowego.
Olejek z drzewa sandałowego – wykazuje działanie uspokajające oraz łagodnie antydepresyjne, bowiem łagodzi napięcie nerwowe i lęk (poprawa nastroju). Ze względu na działanie antyseptyczne i przeciwzapalne zaleca się go również w schorzeniach dróg oddechowych oraz problemach skórnych.
Olejek ylang ylang – pozyskiwany jest z kwiatów jagodlinu wonnego (Cananga odorata (Lam.) Hook.f. & Thomson) i stanowi cenny surowiec perfumiarski (tworzy m.in. zapach Chanel No. 5); wykazuje działanie uspokajające i odprężające oraz rozkurczowe (tonizujące), dzięki czemu poprawia nastrój oraz ułatwia relaks i zasypianie.
Olejek z szałwii – wykorzystywany przy komponowaniu płukanek do ust. Działa antybakteryjnie oraz hamująco na rozwój wirusów i grzybów. Działa ściągająco na błony śluzowe i skórę, a także hamuje wydzielanie potu i łoju, co wykorzystuje się w kosmetyce do pielęgnacji skóry tłustej i trądzikowej.
Olejek herbaciany – pozyskiwany jest nie jak się powszechnie sądzi z krzewu herbacianego (czyli popularnej herbaty), ale z rośliny Melalueca alternifolia Maiden – zwanej drzewem herbacianym. Olejek znany jest przede wszystkim ze swojego silnego działania antyseptycznego na: bakterie, wirusy oraz grzyby. Może być stosowany zarówno podczas infekcji dróg oddechowych, jak i grzybicy paznokci.
Olejek goździkowy – znany ze swoich właściwości przeciwbólowych (można wcierać miejscowo przy nerwobólach) oraz antyseptycznych. Badania wykazały, że występujący w nim eugenol (kojarzony przez wiele osób z gabinetami dentystycznymi) wzmacnia reakcję immunologiczną.
Olejek eukaliptusowy – to doskonały środek wykrztuśny o działaniu przeciwbakteryjnym (w tym na paciorkowce i gronkowce) i przeciwwirusowym. Właściwości te wykorzystuje się chorobach układu oddechowego – jest też cennym składnikiem płukanek jamy ustnej.
Olejek cynamonowy – działa przeciwwirusowo oraz przeciwbakteryjnie. Wykazuje też działanie: rozgrzewające, ściągające, pobudzające (znosi senność) oraz przeciwreumatyczne (pobudza krążenie krwi). Jest stosowany w domowych miksturach na cellulit (również w kosmetyce występuje w kremach antycellulitowych).
Uwaga: wybierając olejki do aromaterapii, warto kierować się nie tylko ich działaniem, ale również zapachem (aromaterapia powinna być przyjemnością i pozytywnie wpływać na samopoczucie) oraz ewentualnymi przeciwwskazaniami – jak nietolerancje czy uczulenia.
Przeczytaj również:
Olejki eteryczne na katar u dzieci
Na czym polega aromaterapia?
Aromaterapia obejmuje wykorzystanie olejków eterycznych w takich zabiegach, jak:
Inhalacje – do małej miski wlać 2–3 szklanki bardzo ciepłej wody (nie wrzątku, żeby opary nie poparzyły skóry lub błon śluzowych) i dodać 5–7 kropel olejku eterycznego (można zastosować kilka olejków, ale ich łączna dawka nie powinna przekraczać 7 kropli). Nakryć głowę ściereczką lub ręcznikiem i spokojnie wdychać opary przez ok. 10 min. Osoby mające problem z klaustrofobią (zamknięte, małe przestrzenie) mogą po prostu postawić obok siebie miskę lub kubek z ciepłą wodą (również tzw. kominek zapachowy, w którym woda z olejkami podgrzewana jest przez małą świeczkę), jednak w tym przypadku warto zwiększyć liczbę kropel olejku lub olejków eterycznych do 10–12 kropli. Można również do wykonania inhalacji użyć kubka lub szklanki z bardzo ciepłą wodą (nie może być gorąca), do której wkrapiamy 3–4 kropelki wybranego olejku eterycznego. Następnie kubek/szklankę należy przykryć odwróconym lejkiem kuchennym i przez wąski otwór lejka wdychać opary na przemian każdą dziurką nosa – uważając jednocześnie, by nie wkładać końcówki zbyt głęboko do nosa i nie uszkodzić błon śluzowych.
Płukanie jamy ustnej, gardła oraz dziąseł – kilka kropli wybranego olejku dokładnie wymieszać z ciepłą wodą (może być napar ziołowy, np. z: szałwii, rumianku czy tymianku) i od razu płukać jamę ustną.
Masaże aromaterapeutyczne – podczas masażu należy stosować wyłącznie olejki eteryczne rozcieńczone w oleju bazowym (jojoba, migdałowy, oliwa). Można do porcji oleju dodać kilka kropli wybranego olejku eterycznego lub do butelki oleju o pojemności 200–250 ml wlać 10 ml wybranego olejku eterycznego lub mieszanki olejków. Tak przygotowane oleje z dodatkiem olejków eterycznych (warto jednak zmniejszyć ilość olejku eterycznego o połowę) można zastosować do delikatnego nacierania ciała po kąpieli.
Kąpiele – do wanny z ciepłą wodą należy dodać 10–12 kropli wybranego olejku eterycznego lub miksu olejków.
Przeczytaj również:
Bacopa monnieri – właściwości, działanie, skutki uboczne zioła brahmi
Czy aromaterapia na stres jest skuteczna – co mówią badania?
Aromaterapia wciąż jest nieco tajemniczą dziedziną medycyny niekonwencjonalnej. Niemniej istnieją już badania, które potwierdzają jej dobry wpływ na ludzki organizm, w tym także na łagodzenie stresu oraz jego objawów.
W jednym z takich badań postanowiono sprawdzić, w jaki sposób olejki eteryczne wpływają na samopoczucie nastolatków. Jedna grupa licealistów codziennie stosowała inhalację z olejkami eterycznymi, druga z placebo. Po pewnym czasie ponownie zbadano uczestników, między innymi pod kątem ciśnienia krwi czy poziomu kortyzolu. Wyniki wskazały na obniżenie się poziomu stresu u grupy kontrolnej, ale już nie u tej, która otrzymywała placebo [2].
W innym badaniu [3] postanowiono sprawdzić, czy aromaterapia zredukuje nasilenie przejawów stresu u pielęgniarek. 53 kobiety z grupy kontrolnej przypięły buteleczki z 3% olejkiem lawendowym do ubrania, z kolei 57 przypięło butelki z placebo. Okazało się, że w grupie kontrolnej objawy stresu znacząco się zmniejszyły, z kolei w grupie eksperymentalnej – nasiliły się.
Warto wspomnieć również o eksperymencie, w którym badano wpływ aromaterapii na członków różnych grup społecznych. Uczestnicy byli zdrowi, a jedyne, na co się uskarżali, to stres. Zmierzono im poziom związanej ze stresem immunoglobuliny A i nakazano wdychać olejek eteryczny przed snem przez 6 tygodni. Wyniki wskazały, że niektóre olejki (grejpfrutowy oraz lawendowy) rzeczywiście obniżyły poziom stresu u uczestników [4].
Przeczytaj również:
Lasea (Silexan) – kapsułki z olejem lawendowym na lęki i depresję. Czy rzeczywiście działają?
Jakich olejków używać do łagodzenia objawów stresu?
Różne olejki eteryczne polecane są na różne dolegliwości. W przypadku stresu najlepiej sprawdzają się [5]:
olejek lawendowy,
olejek cytrynowy,
olejek grejpfrutowy,
olejek z bazylii,
olejek majerankowy,
olejek z geranium,
olejek walerianowy,
olejek z mięty pieprzowej,
olejek ylang-ylang.
Aromaterapia w domu – przydatne wskazówki
Aromaterapia na stres to rozwiązanie, które z łatwością można samodzielnie stosować w zaciszu domowym. Dotyczy to nie tylko kąpieli czy inhalacji, ale także masażu. Relaksujący automasaż należy rozpocząć od rozcieńczenia olejków. Do rozcieńczania służą oleje, np. olej kokosowy. Przyjmuje się, że na jedną kroplę olejku eterycznego przypada pięć kropli oleju nośnikowego.
Masaż należy rozpoczynać od dołu, stopniowo kierując się ku górze (kostki, łydki, pośladki, brzuch, klatka piersiowe, ręce, twarz). Nie ma żadnych specjalnych wskazań co do rodzaju wykonywanych ruchów. Masaż ma być przede wszystkim przyjemny.
Najprostszy zabieg aromaterapeutyczny polega na pochylaniu się nad naczyniem wypełnionym ciepłą wodą, do której dodano kilka kropel olejku eterycznego. Osoby, które wybierają taką metodę, powinny okrywać głowę ręcznikiem, dzięki czemu zabieg będzie skuteczniejszy.
Oczywiście można też ułatwić sobie sprawę i nabyć któryś z akcesoriów do aromaterapii. W sprzedaży są na przykład bardzo wygodne dyfuzory, które można podzielić na 4 kategorie: urządzenia nebulizujące, ultradźwiękowe, soniczne oraz cieplne.
Oczywiście zamiast dyfuzorów można również użyć zwykłych, ceramicznych kominków do aromaterapii. Osoby, które preferują inhalację, mogą zwiększyć efektywność aromaterapii poprzez włączenie dodatkowych działań. Wymienia się tu słuchanie kojących ścieżek dźwiękowych (np. dźwięków natury), ułożenie ciała w wygodnej, leżącej pozycji, a nawet rozpoczęcie któregoś z treningów relaksujących. Przykłady tych ostatnich to trening autogenny Schultza albo trening Jacobsona.
Przeczytaj również:
Boswelia – kadzidłowiec – na co pomaga? Właściwości, wskazania, przeciwwskazania
Aromaterapia – czy olejki eteryczne są bezpieczne?
Zasady stosowania aromaterapii muszą przede wszystkim zapewniać bezpieczeństwo osobie użytkującej. Olejki do aromaterapii są substancjami silne skoncentrowanymi, a w niektórych przypadkach dany składnik olejku eterycznego stanowi znaczą (a nawet przeważającą) jego część, np.:
mentol – obecny w olejku miętowym;
eugenol – obecny w olejku goździkowym;
tymol – podstawowy składnik olejku tymiankowego;
terpinen-4-ol – ważny składnik olejku z drzewa herbacianego.
W tego względu olejki eteryczne stosowane w aromaterapii nie tylko wyróżniają (ze względu na koncentrację substancji aktywnych) dużą skutecznością, ale też mogą powodować miejscowe stany zapalne oraz reakcje alergiczne o różny nasileniu.
Przede wszystkim powinni ich unikać alergicy, bowiem ze względu na siłę działania olejków eterycznych łatwiej w tym przypadku o wystąpienie reakcji niepożądanej. Dodatkowo osoby, u których występuje nietolerancja na poszczególne surowce zielarskie (np. rumianek czy miętę), powinny zdecydowanie zrezygnować z olejków eterycznych pozyskiwanych z tych surowców.
Olejki eteryczne na skórę należy stosować jedynie po wcześniejszym rozcieńczeniu. Zastosowane bezpośrednio mogą wywołać podrażnienie (zaczerwienienie, pieczenie, nawet ból), jednak po wymieszaniu z substancją bazową (olejem, maścią kremem, balsamem) mogą być z powodzeniem aplikowane nawet na większe obszary skóry.
Jednocześnie jednak – nawet w przypadku dużych rozcieńczeń – ostrożność powinny zachować osoby ze skórą bardzo suchą, wrażliwą i skłonną do podrażnień. Należy też unikać kontaktu olejków eterycznych (wszystkich!) z oczami, ponieważ mogą powodować silne podrażnienia a w przypadku dostania do gałki ocznej spowodować jej uszkodzenie.
Aromaterapia – kiedy zachować szczególną ostrożność?
Składniki olejków eterycznych przenikają przez łożysko (choć niekoniecznie muszą wpływać negatywnie na zdrowie płodu), dlatego zaleca się rezygnację z doustnego przyjmowania olejków eterycznych (oczywiście tych dopuszczonych do stosowania wewnętrznego) oraz konsultację z lekarzem prowadzącym w przypadku planowanych inhalacji u kobiety w ciąży.
W sytuacji stosowania olejków eterycznych u małych dzieci należy takie działania każdorazowo konsultować z lekarzem. Niektóre olejki eteryczne są przeciwwskazane w aromaterapii niemowląt i małych dzieci. Przykładem jest olejek miętowy (właściwie mentol), który u dzieci poniżej 2. roku życia może wywołać bezdech warunkowy i kurcz krtani. Dlatego preparaty dla małych dzieci zawierają olejek eteryczny miętowy pozbawiony mentolu.
Należy pamiętać, że większość olejków dostępnych w sprzedaży jest przeznaczona wyłącznie do stosowania zewnętrznego, a specjaliści (w tym Polskie Towarzystwo Aromaterapeutyczne) nie zalecają używania olejków eterycznych doustnie, uważając to za niebezpieczne.
współpraca: psycholog Karolina Wojtaś
