Głóg jednoszyjkowy – krzew... a nawet drzewo
Głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna Jacq.) jest gatunkiem pochodzącym z: zachodniej Azji, Europy oraz Afryki Północnej, który rozprzestrzenił się na całym świecie. Również w Polsce jest pospolity (uprawiany dla celów leczniczych), a w literaturze spotkać można takie nazwy głogu, jak: „ciernie białe”, „głożyna” czy „jaworek”.
Głóg jednoszyjkowy można spotkać w formie krzewu lub niewielkiego drzewa (dorasta do 8–10 m) o zdrewniałych kolcach. Dzięki temu roślinę można wykorzystać do uformowania niezbyt gęstego – ale trudnego do sforsowania – żywopłotu. Białe kwiaty – zgodnie z nazwą – mają jeden słupek z jedną szyjką (bardzo rzadko występują również 2 szyjki) i zebrane są w podbaldachy. Kwitną one od maja do czerwca, a niewielkie owoce (nieprzekraczające długości 1 cm) o ciemnoczerwonej lub czerwonawobrunatnej barwie dojrzewają w okresie od sierpnia do października.
Przeczytaj również:
Czerwona koniczyna – właściwości, działanie i przeciwwskazania
Głóg dwuszyjkowy – leczniczy i dekoracyjny krzew
Głóg dwuszyjkowy (Crataegus laevigata (Poir.) DC.) jest dorastającym do 4 m ciernistym krzewem pochodzącym z Europy. W Polsce występuje powszechnie – z wyjątkiem rejonów wschodniej Polski i tzw. ziemi lubuskiej.
Drobne kwiaty głogu o białej barwie tworzą tzw. baldachogrona. Nazwa gatunkowa rośliny pochodzi od 2 szyjek dolnego słupka kwiatowego. Czerwone owoce osiągają wielkość do 13 mm. Głóg dwuszyjkowy jest odporny na susze i radzi sobie na słabszych glebach, dlatego jego odmiany – zwłaszcza o pełnych kwiatach – można często spotkać w parkach i ogrodach. Dużą popularnością cieszą się szczególnie ozdobne odmiany głogu dwuszyjkowego o czerwonych płatkach – jak np. Paul's Scarlet.
Pozyskiwanie owoców głogu oraz kwiatów głogu
Surowcem zielarskim jest kwiat głogu (a właściwie kwiatostany oraz 2–5 listków towarzyszących) i owoc głogu, które pozyskuje się zarówno z głogu jednoszyjkowego (Crataegus monogyna Jacq.), jak i głogu dwuszyjkowego (Crataegus laevigata (Poir.) DC.) oraz ich mieszańców, które oba gatunki tworzą wzajemnie bardzo łatwo.
Kwiat głogu występuje w literaturze oraz na etykietach produktów pod nazwami Crataegi Flos lub Crataegi Inflorescentia, a także – choć rzadko – jako Crataegi folium cum flore, czyli liść i kwiat głogu. Kwiaty głogu zbiera się w maju i czerwcu (należy zrywać rozkwitające kwiatostany) i suszy jak najszybciej. Najlepiej rozłożone cienką warstwą w suchym i zacienionym miejscu w temperaturze nieprzekraczającej 30°C.
Owoce głogu zbiera się we wrześniu lub październiku, gdy są w pełni dojrzałe – ale nie przejrzałe – a ponadto muszą być bez widocznych uszkodzeń i zmian struktury. Należy je suszyć rozłożone w cienką warstwą – najpierw w temperaturze 30°C, a następnie (tzw. dosuszanie) w temperaturze 50°C. Tak pozyskany surowiec opisywany jest w literaturze oraz na etykietach jako Crataegi fructus (głóg owoc). W przypadku suplementów diety można również spotkać angielską nazwę surowca Hawthorn berries (dosłownie: jagody głogu).
Przeczytaj również:
Blekot pospolity – właściwości i zastosowanie
Głóg owoc, czyli owoc róży?
Wiele osób traktuje głóg oraz różę jako dwie nazwy tej samej rośliny. W aptekach i sklepach zielarsko-medycznych często można usłyszeć od kupujących pytanie: „czy owoce głogu to to samo, co owoce róży?” oraz opinię, że głóg to odmiana dzikiej róży.
Obie rośliny rzeczywiście wykazują dużo podobieństw – rosną dziko, mają kolce, jadalne owoce i podobny przekrój. Dodatkowo: owoce głogu przypominają wyglądem owoce róży. Ponadto obie rośliny znane są ze swoich właściwości prozdrowotnych, a owoce są cenione w gastronomii i domowym winiarstwie.
Poza tym – zarówno głóg (właściwie głogi), jak i róża – należą do tej samej rodziny różowatych (Rosaceae Juss.). Należy jednak pamiętać, że w systematyce „rodziny” to ogromne grupy różnorodnych roślin. Przykładowo: do rodziny różowatych zalicza się nie tylko głóg i różę, ale również, m.in.: jabłoń, gruszę, aronię i siedmiopalecznik.
W rzeczywistości więc głóg i róża to dwie różne rośliny, które – po porównaniu ich ze sobą – łatwo rozpoznać. Na szczęście, w przypadku ewentualnej pomyłki, zarówno głóg, jak i róża są surowcami spożywczymi i o dużym bezpieczeństwie stosowania.
Substancje czynne kwiatów głogu
Badania wyodrębniły w kwiecie głogu flawonoidy (które przelicza się na hiperozyd) stanowiące o wartościach leczniczych surowca. Ponadto surowiec zawiera, m.in.:
pochodne flawanu,
triterpeny – w tym kwas ursolowy,
olejek eteryczny,
kwasy fenolowe – m.in. chlorogenowy oraz kawowy,
związki mineralne, takie jak potas.
Przeczytaj również:
Castagnus – na co pomaga, jak działa? Efekty
Bogactwo składników owoców głogu
W przypadku owoców, głóg zawiera grupy substancji aktywnych zbliżone do tych występujących w kwiatach, czyli:
flawonoidy,
proantocyjanidyny (przeliczane na chlorek cyjanidyny),
triterpeny, takie jak kwasy: ursolowy, krategolowy i oleanolowy,
prowitaminę A oraz witaminy B i C.
Właściwości kwiatów głogu
W medycynie ludowej kwiat głogu od wieków stosowany jest jako środek wzmacniający serce i układ krążenia, a także poprawiający krążenie krwi. Badania potwierdziły powyższe zalecenia oraz wykazały dla surowca działanie:
wzmacniające mięsień sercowy,
zwiększające (w niewielkim stopniu) siłę oraz częstotliwość skurczów serca,
normalizujące pracę serca oraz poprawiające krążenie mózgowe,
przeciwmiażdżycowe – w tym obniżające stężenie cholesterolu,
obniżające ciśnienie krwi – działają rozkurczowo na mięśnie gładkie naczyń krwionośnych, ale również dróg moczowych i jelit.
Kwiat głogu polecany jest osobom zmagającym się z: niewydolnością serca, osłabieniem mięśnia sercowego związanym z wiekiem, nadciśnieniem, miażdżycą oraz nerwicą serca. Obserwuje się również łagodne działanie uspokajające i znoszące napięcie nerwowe. Ponadto – dzięki zawartości licznych składników o działaniu przeciwutleniającym (takich jak flawonoidy) i przeciwzapalnym – stosowanie głogu oraz jego przetworów może być wykorzystane w w profilaktyce schorzeń krążenia – w tym stanów zapalnych naczyń krwionośnych.
Jednocześnie osoby przyjmujące leki na choroby serca i/lub układu krążenia (w tym: przeciwzakrzepowe, hipotensyjne i przeciwmiażdżycowe) powinny skonsultować stosowanie głogu i jego przetworów z lekarzem prowadzącym.
Przeczytaj również:
Cytryniec chiński – właściwości, działanie, opinie i przeciwwskazania
Zastosowanie owoców głogu
Profil właściwości leczniczych owocu głogu jest – ze względu na podobieństwo składu – zbliżony działaniem do kwiatu, jednak jego działanie hipotensyjne (obniżające ciśnienie) oraz spazmolityczne (rozkurczające) jest słabsze. Ponadto potencjał prozdrowotny owoców głogu obejmuje również właściwości witaminizujące organizm. Surowiec stanowi też składnik mieszanek owocowych wspomagających układ odpornościowy.
Owoce głogu znajdują zastosowanie nie tylko w medycynie, ale również w gastronomii. Oprócz suszu na herbaty wytwarza się z nich: soki (naturalne soki z głogu znajdują zastosowanie w terapiach), kompoty, nalewki (dostępne są również lecznicze nalewki z kwiatów głogu), galaretki, konfitury i dżemy. Owoce są jadalne również na surowo, choć trudność w spożywaniu może stanowić znajdująca się w ich wnętrzu duża pestka.
Przetwory z głogu – nalewka, konfitura, napar – jak przygotować?
Najpopularniejszym wśród gospodyń domowych przetworem jest nalewka z głogu. Przepis jest bardzo prosty. Na średniej wielkości słoik nalewki z kwiatostanu głogu potrzeba około: 50 gramów kwiatów wraz z młodymi listkami (bez łodyżek), 70 gramów spirytusu (96 proc.), 20 gramów wody oraz 10 gramów gliceryny (można ją kupić w każdej aptece).
Na początku wkłada się kwiaty do słoika, lekko je ugniata, a następnie zalewa mieszaniną wody, spirytusu i gliceryny. Słoik powinien zostać szczelnie zamknięty i odstawiony w ciemne miejsce na 2 tygodnie, przy czym codziennie należy wstrząsać naczyniem. Następnie nalewka z głogu musi zostać dokładnie odcedzona i przelana do ciemnych buteleczek. Nie warto robić nalewki z głogu na spirytusie „na zapas”, ponieważ termin jej przydatności do spożycia wynosi około pół roku.
Popularne przepisy na dżem z głogu zawierają zazwyczaj: brązowy cukier, sok z cytryny bądź limonki, a także cynamon. Owoce w dużej ilości (mniej więcej 2 kilogramy) należy jednak najpierw zamrozić na kilka dni, by ułatwić sobie usunięcie z nich małych, czarnych pestek.
Następnie owoce głogu wraz z cukrem smaży się na patelni (300 gramów cukru na 1 kilogram owoców całkowicie wystarcza, by zbalansować kwaskowatość głogu) z dodatkiem soku z cytryny lub pomarańczy oraz cynamonu. Po około godzinie powstałą konfiturę można zblendować lub przetrzeć przez sito i zawekować w słoikach.
Działanie tej rośliny jest nieocenione, zwłaszcza jeśli przygotowuje się ją w formie zdrowotnego naparu z głogu. Wystarczy kupić susz w aptece bądź własnoręcznie zasuszyć kwiatostany oraz liście. Do naparu z głogu świetnie pasuje konfitura z tej samej rośliny, sok malinowy bądź kwiatowy miód. Taka mieszanka wzmacnia organizm i pozytywnie wpływa na odporność.
Przetwory z głogu można oczywiście dowolnie modyfikować – dodanie cukru brzozowego do dżemu sprawi, że nabierze on właściwości antybakteryjnych, a wrzucenie kory cynamonu do nalewki poprawi jej smak. Herbata z głogu stanie się idealnym napojem przeciwstarzeniowym (bogatym w antyutleniacze), jeśli zostanie uzupełniona o listki zielonej herbaty.
Przeczytaj również:
Chmiel zwyczajny – właściwości, zastosowanie, przepisy, działania niepożądane
Jak przygotować herbatkę z głogu?
Zarówno kwiat, jak i owoc głogu dostępne są w sprzedaży w postaci suszonych ziół (najczęściej po 50 g) lub w jednorazowych torebkach do zaparzania, określanych jako fix, zktórych przygotowuje się napar.
Jednocześnie w warunkach domowych najlepiej przygotować odwar z kwiatu i owocu głogu w równych proporcjach (np. po 100 g).
Sposób użycia: 1 łyżkę stołową dokładnie wymieszanych ziół zalać 1 szklanką letniej wody, powoli doprowadzić do wrzenia, gotować na małym ogniu 2 minuty i odstawić pod przykryciem na 30 minut. Po przecedzeniu pić 2 razy dziennie po szklance ciepłego (ale nie gorącego) odwaru – między posiłkami.
