Hydrokortyzon – co to za maść, zastosowanie, przeciwwskazania, dawkowanie i skutki uboczne

Czym jest hydrokortyzon?

Hydrokortyzon (hydrocortisonum), znany jest również pod nazwą kortyzol. Ta druga może kojarzyć się z powszechnym określeniem,,hormon stresu”. Kortyzol jest naturalnym hormonem wchodzącym w skład związków o nazwie glikokortykosteroidy, jako podgrupa glukokortykoidów. Jest wytwarzany w organizmie przez warstwę pasmowatą kory nadnerczy, a jego poziom znacznie wzrasta podczas wzburzenia wynikającego ze stresu. Naturalne wytwarzanie kortyzolu w trudnych sytuacjach ma za zadanie zwiększać poziom glukozy stanowiący dawkę energii, jednak jego nadmiar jest szkodliwy i przypisuje się mu większość negatywnych skutków stresu.

W ludzkim ciele poziom hydrokortyzonu jest zmienny w zależności od godziny. Zwykle zwiększoną jego ilość obserwujemy tuż po przebudzeniu, kiedy normy stanowią najczęściej 0,14 - 0,96 umol/l.

Syntetyczną pochodną naturalnego hydrokortyzonu wytwarza się w celach leczniczych. Jest to związek, który wykazuje szereg zastosowań w medycynie. Szczególną popularnością cieszy się maść z hydrokortyzonem, ponieważ jest to jedyna maść sterydowa bez recepty.

Przeczytaj również:

Brązowe plamy na skórze – jak usunąć ciemne przebarwienia?

Hydrokortyzon – maść gotowa, recepturowa, tabletki czy czopki

Maść hydrokortyzon bez recepty występuje w stężeniu 5 mg/g (0,5 proc.), z kolei wyższa zawartość związku czynnego (1 proc.)wydawana jest z przepisu lekarza. Maść na alergię skórną określana jako sterydowa wykazuje szczególnie skuteczne działanie w porównaniu z łagodniejszymi środkami niwelującymi uczulenia. Hydrokortyzon posiada bowiem również działanie przeciwświądowe, co często towarzyszy wysypkom, czy reakcjom alergicznym po ukąszeniach przez owady. Inną formą stosowania jest hydrokortyzonu doustnie lub dożylnie, jako tabletki oraz hydrokortyzon w zastrzykach w postaci roztworu octanu hydrokortyzonu w przypadku np. zmian reumatycznych.

Hydrokortyzon bardzo często wchodzi w skład preparatów recepturowych przygotowywanych z przepisu lekarza. Jego rozpuszczalność jest praktycznie zerowa w wodzie, a dość trudna w etanolu, dlatego najczęściej stosuje się go jako składnik leków robionych, takich jak maści i kremy. Zdarza się również, że przygotowuje się hydrokortyzon w formie zawiesiny, w czopkach, czy jako roztwory i krople.

Główną zaletą, jaką odznacza się maść robiona z hydrokortyzonem jest możliwość indywidualnego dobrania dawki oraz brak składników mogących podrażniać bardzo wrażliwą skórę, np. środków konserwujących. W przypadku maści gotowych mogą zdarzać się reakcje alergiczne na substancje pomocnicze, co jest minimalizowane przy prostym, zaledwie kilkuskładnikowym preparacie aptecznym. Minusem jest krótki okres ważności. Zwykle robiona w aptece maść na zmiany skórne zawiera od 0,25 proc. do 2,5 proc. hydrokortyzonu.

Przeczytaj również:

Czerwone plamy na nogach – jakie są przyczyny, co oznaczają, jak się ich pozbyć i leczyć?

Maść z hydrokortyzonem – działanie

Działanie hydrokoryzonu stosowanego w lecznictwie jako środek zewnętrzny (maść, krem) opiera się na właściwościach przeciwzapalnych, przeciwalergicznych, przeciwświądowych i obkurczających naczynia krwionośne.

Kiedy podaje się maść z kortyzolem? Powszechnie stosuje się hydrokortyzon jako maść na uczulenie, zmniejszającą m.in. świąd, ale także w przypadku zmian skórnych, takich jak:

• stany zapalne skóry będące następstwem alergii;
• ostre stany zapalane skóry, w tym atopowe zapalenie skóry;
• ciężka postać łuszczycy i łuszczyca skóry owłosionej;
• ukąszenia owadów;
• toczeń rumieniowaty układowy;
• rumień wielopostaciowy;
• łojotokowe zapalenie skóry;
• liszaj płaski z towarzyszącym świądem;
• wyprysk zliszajowaciały;
• oparzenia I i II stopnia;
• skórne odczyny polekowe.

Przeczytaj również:

Wyprysk potnicowy – przyczyny, objawy, leczenie

Hydrokortyzon maść – sposób użycia i dawkowanie

Choć maść z hydrokortyzonem w niskim stężeniu dostępna jest bez recepty, w trakcie stosowania należy zachować szczególną ostrożność.

Jak długo stosować maść z hydrokortyzonem? Jeśli lekarz nie zaleci inaczej, zwykle należy nakładać cienką warstwę preparatu 2-3 razy dziennie na miejsce zmienione chorobowo, jednak nie dłużej niż 7-10 dni. Hydrokortyzon na twarz można stosować, ale maksymalnie 3 dni bez wskazań lekarza, szczególnie uważając na okolice oczu.

To, jak szybko działa maść zależy od rodzaju schorzenia, przy którym jest stosowana. Jeśli po 2-3 dniach stosowania nie obserwuje się poprawy, kurację należy przerwać i zwrócić się do specjalisty.

Często pojawia się pytanie, czy po użyciu maści można wychodzić na słońce lub spożywać alkohol. Najbezpieczniejszym rozwiązaniem w trakcie kuracji hydrokortyzonem jest ograniczenie kontaktu ze słońcem. Jest to maść sterydowa i może zwiększać ryzyko pojawiania się ciemnych przebarwień po kontakcie z promieniami słonecznymi. W trakcie kilkudniowego stosowania warto również zrezygnować z alkoholu.

Przeczytaj również:

Atopowe zapalenie skóry u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie

Hydrokortyzonu – skutki uboczne

Maść hydrokortyzon podaje się zewnętrznie, jednak nie oznacza to, że skutki uboczne ograniczają się do odczynów skórnych. Preparat wchłania się przez warstwy skóry i może wywoływać ogólnoustrojowe działania niepożądane, podobnie jak preparaty z hydrokortyzonem stosowane w zastrzykach, czy doustnie. Głównie ze względu na ryzyko szkodliwości kortyzonu nie należy stosować go przez dłuższy czas i na większych powierzchniach ciała, co mogłoby zwiększyć dostępność substancji do ustroju.

Hydrokortyzon może podnosić ciśnienie, jednak przy stosowaniu zewnętrznym na niewielkich powierzchniach skóry oraz przez krótki okres ryzyko takie jest minimalne.

Hydrokortyzon powoduje tycie, jeśli jest stosowana w wysokich dawkach i przez dłuższy okres. Substancja przy stosowaniu w postaci maści ściśle według zaleceń lekarza lub według tego, o czym informuje ulotka danego preparatu, ryzyko takie wykazuje praktycznie znikome. W trakcie stosowania hydrokortyzonu może dojść do reakcji niepożądanych, takich jak:

• nadkażenia bakteryjne, wirusowe, czy grzybicze;
• utrudnione gojenie się ran i owrzodzeń;
• zapalenie mieszków włosowych;
• nadmierne owłosienie;
• reakcje alergiczne – głównie na substancje pomocnicze;
• zahamowanie czynności osi podwzgórze-przysadka-nadnercza;
• zespół Cushinga;
• hamowanie wzrostu i rozwoju u dzieci;
• jaskra lub zaćma przy stosowaniu w okolicy oczu;
• posterydowe stany zapalne skóry;
• rozstępy;
• plamice – zapalenie naczyń krwionośnych;
• pieczenie, zaczerwienienie oraz suchość skóry;
• zanik skóry;
• teleangiektazje, czyli tzw. pajączki naczyniowe;
• odbarwienie skóry – jasne lub brązowe przebarwienia.

Przeczytaj również:

Maść majerankowa – jak działa? Skład, właściwości, sposób użycia

Hydrokortyzon – przeciwwskazania i środki ostrożności

Maść na stan zapalny hydrokortyzon przeznaczona jest dla osób dorosłych oraz dzieci i młodzieży powyżej 12. roku życia. Niektóre ulotki preparatów z hydrokortyzonem dopuszczają stosowanie u dzieci, które ukończyły 10 lat.

Hydrokortyzon dla niemowlaka, czy młodszego dziecka może być stosowany jedynie po zaleceniu przez lekarza oraz pod jego ścisłym nadzorem, ponieważ kortykosteroidy mogą hamować wzrost oraz zwiększa się ryzyko wystąpienia innych działań niepożądanych. W przypadku dzieci poniżej 10-tego roku życia zwykle zalecana jest maść robiona z odpowiednio niskim stężeniem substancji.

Również hydrokortyzon w ciąży i podczas karmienia piersią wymagają konsultacji z lekarzem – nie należy stosować w tym okresie preparatów z kortyzonem bez szczególnych wskazań. Cukrzyca jest jednym z głównych przeciwwskazań do długotrwałego stosowania hydrokortyzonu, ale ostrożność należy zachować także w przypadkach chorób wirusowych.

Hydrokortyzon nie powinien być stosowany:

• jako maść na zajady (opryszka wirusowa), czy inne zmiany wokół ust;
• przy ospie wietrznej;
• w przypadku grzybiczych lub bakteryjnych zakażeń skóry;
• na trądzik pospolity i różowaty;
• po szczepieniach ochronnych.

Przeczytaj również:

Wyprysk pieniążkowaty – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Hydrokortyzon – gdzie kupić maść, jaka jest cena?

Gdzie można kupić hydrokortyzon w maści? Hydrokortyzon bez recepty można kupić praktycznie w każdej aptece. Cena maści bez recepty to zwykle kilka złotych (4-12 zł).

Z kolei cena maści z hydrokortyznem jako składnikiem dodatkowym w preparatach łączonych zwykle rozpoczyna się od kilku, kończy na kilkudziesięciu złotych. Są to najczęściej maści i kremy wydawane na receptę i zawierające np. antybiotyki w zestawieniu ze sterydami.

Hydrokortyzon to nazwa chemiczna substancji aktywnej, jednak zamienniki z jej zawartością występują pod różnymi nawami, co jest zależne od danego producenta. Zamiennik hydrokortyzonu zwykle różni się jedynie zawartością substancji pomocniczych, opakowaniem oraz niekiedy ceną.

Hydrokortyzon – o co najczęściej pytają pacjenci?

1. Czym różni się hydrokortyzon od innych maści sterydowych?

Hydrokortyzon to najłagodniejszy z kortykosteroidów miejscowych. Ma niską moc działania, dzięki czemu jest bezpieczniejszy do krótkotrwałego leczenia łagodnych stanów zapalnych skóry (np. wyprysku, podrażnienia, ukąszeń). Silniejsze sterydy (np. mometazon, betametazon) stosuje się tylko wtedy, gdy hydrokortyzon nie wystarcza i zawsze pod kontrolą lekarza.

2. Jak długo można stosować hydrokortyzon 1% bez przerwy?

Zazwyczaj do 7–14 dni. U dzieci i na delikatne miejsca (np. twarz, pachwiny, pachy) – do 5 dni.
Dłuższe stosowanie zwiększa ryzyko ścieńczenia skóry, więc jeśli zmiany nie ustępują, warto skonsultować się z dermatologiem.

3. Czy hydrokortyzon można stosować na twarz?

Tak, ale ostrożnie i krótko – najlepiej po zaleceniu lekarza. Skóra twarzy jest cienka i bardziej wchłania lek.
Na dłuższe leczenie w tej okolicy lepiej nadają się preparaty bezsteroidowe, takie jak pimekrolimus (Elidel) lub takrolimus (Protopic).

4. Czy hydrokortyzon pomaga na trądzik lub opryszczkę?

Nie. Sterydy miejscowe mogą pogorszyć trądzik lub zakażenie wirusowe (np. opryszczkę).
Hydrokortyzonu nie stosuje się na skórę z infekcjami bakteryjnymi, grzybiczymi ani wirusowymi.

5. Czy mogę stosować hydrokortyzon razem z antybiotykiem lub maścią przeciwgrzybiczą?

Czasami tak – lekarze przepisują preparaty łączone, np. hydrokortyzon z antybiotykiem lub lekiem przeciwgrzybiczym. Samodzielne łączenie preparatów jednak nie jest zalecane – może maskować infekcję.

6. Jak wygląda reakcja uczuleniowa na hydrokortyzon?

To bardzo rzadkie, ale możliwe. Objawia się nasilonym pieczeniem, zaczerwienieniem, krostkami lub świądem po aplikacji. W takiej sytuacji odstaw lek i zgłoś się do lekarza – może to być nadwrażliwość na substancję czynną lub podłoże kremu.

7. Czy hydrokortyzon można stosować u niemowląt?

Tylko na zlecenie pediatry lub dermatologa i na małe powierzchnie skóry. U maluchów skóra szybciej wchłania lek, więc nadmiar może prowadzić do działań ogólnoustrojowych.

8. Czy hydrokortyzon jest dostępny bez recepty?

Tak – w Polsce dostępne są maści i kremy z hydrokortyzonem 0,5% i 1% bez recepty. Silniejsze stężenia (np. 2,5%) wymagają recepty.

9. Czy można stosować hydrokortyzon w ciąży?

Tak, ale tylko miejscowo, krótko i na małe powierzchnie. Badania nie wykazały zwiększonego ryzyka wad płodu przy takim użyciu. Nie należy jednak stosować okluzji ani długich terapii bez nadzoru lekarza.

10. Czy hydrokortyzon wpływa na karmienie piersią?

Nie, jeśli używany jest z umiarem. Jeśli lek nakładany jest na piersi, zawsze należy go zmyć przed karmieniem i stosować po karmieniu, aby zmniejszyć ryzyko kontaktu dziecka z preparatem.

11. Czy hydrokortyzon może osłabić odporność skóry?

Przy krótkotrwałym stosowaniu – nie. Przy długim lub nieprawidłowym stosowaniu może dojść do nadkażeń (np. grzybiczych), bo miejscowo obniża reakcję zapalną skóry.

12. Czy można stosować hydrokortyzon na słońcu?

Tak, ale unikaj nałożenia przed ekspozycją na silne słońce – niektóre podłoża mogą uwrażliwiać skórę.
Lepiej stosować wieczorem lub po powrocie do domu.

13. Czy hydrokortyzon można stosować z emolientami?

Tak – to najlepsze połączenie. Emolienty odbudowują barierę naskórkową i zapobiegają nawrotom zapalenia. Najpierw nakłada się emolient, a po 10–15 minutach hydrokortyzon na zmiany zapalne.

14. Czy można używać hydrokortyzonu na blizny lub rozstępy?

Nie, hydrokortyzon nie usuwa blizn ani rozstępów. Co więcej, jego nadużywanie może te objawy pogłębiać przez ścieńczenie skóry.

15. Czy istnieją naturalne zamienniki hydrokortyzonu?

Nie ma naturalnych substancji o równie silnym działaniu przeciwzapalnym. W łagodnych podrażnieniach można próbować emolientów z pantenolem, aloesem, alantoiną lub cynkiem, ale nie zastąpią one sterydu w ostrym stanie zapalnym.

16. Co się stanie, jeśli przerwę leczenie zbyt szybko?

Objawy (świąd, zaczerwienienie) mogą wrócić – to tzw. efekt odbicia. Zwykle trwa kilka dni i ustępuje po wznowieniu krótkiego leczenia, zgodnie z zaleceniem lekarza.

17. Czy hydrokortyzon wpływa na testy alergiczne?

Tak, może zaniżyć wyniki testów punktowych i płatkowych. Nie należy stosować sterydów miejscowych na 1–2 tygodnie przed testami skórnymi.

18. Czy można prowadzić samochód lub pić alkohol podczas stosowania hydrokortyzonu?

Tak – hydrokortyzon działa tylko miejscowo, nie wpływa na koncentrację ani metabolizm alkoholu.

19. Czy hydrokortyzon działa przeciwświądowo?

Tak – łagodzi świąd wynikający ze stanu zapalnego skóry. Nie działa jednak na świąd wywołany np. alergią pokarmową, ukąszeniami z infekcją czy suchą skórą bez stanu zapalnego.

20. Jak przechowywać maść lub krem z hydrokortyzonem?

W temperaturze pokojowej (15–25°C), z dala od światła i źródeł ciepła. Nie zamrażaj i nie używaj po terminie ważności.

współpraca: redakcja Wylecz.to