Ból nad pępkiem – co oznacza taki ból brzucha?
Ból brzucha powyżej pępka definiowany jest jako ból nadbrzusza. Bezpośrednio nad pępkiem wyróżnia się nadbrzusze środkowe, natomiast po jego bokach znajdują się dwie okolice podżebrowe – prawa i lewa. Okolica pępka zaliczana jest do śródbrzusza. Podział ten jest niezwykle ważny w celu dokładnego umiejscowienia objawów, co stanowi ważną wskazówkę w procesie diagnostycznym.
Bóle nadbrzusza najczęściej świadczą o problemach z narządami przewodu pokarmowego, takimi jak żołądek, jelita czy wątroba i drogi żółciowe, choć występują także w przebiegu chorób nerek i układu sercowo-naczyniowego.
Do najczęstszych przyczyn bólu brzucha nad pępkiem należą:
- choroba refluksowa przełyku i choroby przełyku,
- nieżyt żołądkowo-jelitowy i choroba wrzodowa żołądka,
- ostre zapalenie wątroby, zapalenie trzustki (ostre i przewlekłe),
- choroby jelit,
- zawał serca (tak zwana maska zawału – ból jest niecharakterystyczny i pojawia się w innych miejscach niż za mostkiem),
- choroby dróg żółciowych – kamica i zapalenie pęcherzyka żółciowego.
Przeczytaj również:
Wymiotowanie żółcią (żółte wymioty) – co oznaczają i jak leczyć?
Ból brzucha po jedzeniu i ból jelit
Pod pojęciem dyspepsji kryje się zespół objawów obejmujący ból lub uczucie pieczenia nad pępkiem (w nadbrzuszu), wczesne uczucie sytości, które pojawia się po spożyciu niewielkiej ilości pokarmu (jest w stosunku do niej nieproporcjonalne, a chory nie jest w stanie dokończyć posiłku) oraz nieprzyjemne wrażenie zalegania pokarmu w żołądku, określane jako poposiłkowe uczucie pełności.
Często pojawia się ból jelit i nieprzyjemne skurcze brzucha. Od pojęcia dyspepsji należy odróżnić zgagę, czyli pieczenie w okolicy zamostkowej – jest to odrębny objaw, choć bardzo często z nią współwystępuje.
- Niestrawność organiczna – powstaje w wyniku konkretnego schorzenia, bardzo często choroby refluksowej przełyku, choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy czy polekowego uszkodzenia błony śluzowej przełyku, żołądka lub dwunastnicy, spowodowanego m.in. antybiotykami, takimi jak doksycyklina oraz erytromycyna, niesterydowymi lekami przeciwzapalnymi, a także glikokortykosteroidami.
- Niestrawność czynnościowa – występuje gdy w wykonanych badaniach nie stwierdza się nieprawidłowości, a objawy trwają przez co najmniej 3 miesiące, z początkiem przed co najmniej 6 miesiącami. W przypadku dyspepsji czynnościowej istotny jest także fakt, że objawy nie ustępują po wypróżnieniu, a pacjent nie zgłasza zmian w wyglądzie stolca oraz w rytmie wypróżnień. Tego typu symptomy mogłyby bowiem sugerować zespół jelita drażliwego.
- Niestrawność niediagnozowana – występuje u pacjentów od niedawna lub chory nie był wcześniej diagnozowany w związku z objawami dyspepsji.
Przeczytaj również:
Ból z prawej strony pod żebrami (ból w prawym podżebrzu) – przyczyny
Ból nadbrzusza – jaka może być przyczyna bólu w nadbrzuszu?
Oprócz niestrawności najczęstszą przyczyną bólu brzucha nad pępkiem jest refluks żołądkowo-przełykowy oraz wrzody żołądka. Refluks oznacza zarzucanie kwaśnej treści pokarmowej do przełyku. Powoduje to wystąpienie przewlekłego stanu zapalnego śluzówki przełyku, zbliżonego do bólu, który pojawia się powyżej pępka, w nadbrzuszu.
Równie częstą przyczyną dolegliwości bólowych są wrzody żołądka. Powodują palenie i pieczenie w nadbrzuszu, które ustępuje po jedzeniu.
Kolejną bardzo częstą przyczyną opisywanych dolegliwości jest nieżyt błony śluzowej żołądka powodujący ból w górnej części brzucha. Ból może być tępy, rozlany, piekący, ostry. Nasila się po spożyciu ciężkostrawnych posiłków lub alkoholu. Nieżyt żołądka pojawia się często u pacjentów, u których zdiagnozowano zakażenie bakterią Helicobacter pylori.
Najnowsze dane o Helicobacter pylori (2023–2024): co się zmieniło i dlaczego to ważne?
Zakażenie H. pylori zwiększa ryzyko raka żołądka i chłoniaka MALT, dlatego zalecenia podkreślają aktywne wykrywanie i skuteczne leczenie. Amerykańskie wytyczne z 2024 r. oraz europejski konsensus Maastricht VI zalecają jako leczenie pierwszego wyboru tzw. terapię poczwórną z bizmutem przez 10–14 dni; klasyczna trójterapia z klarytromycyną nie powinna być stosowana w regionach z wysoką opornością. Po leczeniu konieczne jest potwierdzenie eradykacji testem oddechowym, antygenem w kale lub kontrolną endoskopią tylko w ściśle określonych przypadkach. W Polsce w 2023 r. Grupa Robocza PTG-E opublikowała krajowe rekomendacje, które są spójne z podejściem europejskim.
Przeczytaj również:
Ból trzustki – gdzie boli trzustka, jak boli trzustka?
Kiedy ból brzucha nad pępkiem jest groźny?
Bardzo poważną przyczyną bólu w nadbrzuszu są choroby nowotworowe. Najczęściej objawy w tej lokalizacji są związane z rakiem żołądka – we wczesnym etapie związany jest z dyskomfortem w okolicy pępka (środkowego nadbrzusza) oraz uczuciem szybkiej pełności i sytości po jedzeniu. W bardziej zaawansowanym stadium towarzyszą mu ponadto takie symptomy jak spadek masy ciała, wymioty, ból przy połykaniu. Czasem można wyczuć obecność guza w nadbrzuszu.
Bóle nadbrzusza mogą wskazywać na raka jelita grubego – w zależności od lokalizacji guza objawy mogą się różnić od siebie. Gdy zmiana zlokalizowana jest w prawej połowie okrężnicy, pojawiają się bóle brzucha z prawej strony oraz narastająca niedokrwistość spowodowana utajonym krwawieniem.
Natomiast w przypadku zajętej lewej połowy okrężnicy oraz odbytnicy, krwawienie jest jawne, towarzyszy mu zmiana rytmu wypróżnień. W przypadku guza odbytnicy wykrycie guza jest możliwe podczas badania per rectum (przez odbyt).
Ostry ból brzucha nad pępkiem może być objawem raka trzustki. Na zachorowanie najbardziej narażeni są palacze tytoniu oraz chorzy cierpiący na przewlekłe zapalenie trzustki. Objawy wczesne są nieswoiste, występujące bardzo często w przebiegu innych schorzeń układu pokarmowego. Gdy choroba jest już zaawansowana, bardzo często pojawia się żółtaczka spowodowana uciskiem przewodu żółciowego wspólnego przez zmianę nowotworową, z towarzyszącym świądem.
Nagłe pojawienie się cukrzycy u osób bez predyspozycji (czyli bez towarzyszącej otyłości, występowania cukrzycy w rodzinie), zwłaszcza po 50. roku życia, również powinno budzić niepokój. Charakterystycznym objawem jest także wędrujące zakrzepowe zapalenie żył, czyli zespół Trousseau.
Przeczytaj również:
Ból pod mostkiem – jakie są przyczyny bólu w mostku i za mostkiem?
Ból nad pępkiem – kiedy udać się do szpitala?
Natychmiastowej oceny wymaga ból nad pępkiem połączony z omdleniami, krwistymi wymiotami lub smolistym stolcem, nagłą i znaczną utratą masy ciała, gorączką i twardym „deskowatym” brzuchem, żółtaczką, nasilającym się bólem po urazie oraz cukrzycą po 50. r.ż. Nie zwlekaj także, jeśli masz stałe dolegliwości i masz 55 lat lub więcej. Takie sygnały „alarmowe” wyraźnie podnoszą próg czujności onkologicznej i wymagają szybszej endoskopii.
Ból w okolicy brzucha – jakie badania zrobić?
Pierwszym i bardzo ważnym elementem diagnostyki bólu brzucha nad pępkiem jest wywiad. Pacjent powinien jak najdokładniej opisać swoje dolegliwości, w tym charakter, natężenie i czynniki nasilające ból oraz przynoszące ulgę.
Istotne są także objawy towarzyszące, między innymi gorączka, spadek masy ciała, pojawienie się krwi w stolcu, zaburzenia rytmu wypróżnień (biegunki, zaparcia).
Konieczne może być wykonanie badań laboratoryjnych krwi, moczu oraz stolca, w tym oznaczenia wskaźników stanu zapalnego, parametrów pracy wątroby, trzustki oraz nerek, morfologii krwi, badania na krew utajoną w kale. Podstawowym badaniem na ból brzucha pozostaje USG jamy brzusznej.
Przy podejrzeniu choroby nowotworowej układu pokarmowego oznacza się także markery nowotworowe:
- CEA (antygen rakowo-płodowy) – jego podwyższone wartości stwierdzane są w przypadku raka jelita grubego i odbytnicy, ale także nowotworów piersi, żołądka czy w nieswoistych zapaleniach jelit;
- CA 19-9 – poziom powyżej normy występuje w raku trzustki, dróg żółciowych, ale także w marskości wątroby oraz stanie zapalnym trzustki
Nieinwazyjnym i bezbolesnym badaniem w przypadku bólu brzucha w okolicy pępka oraz nad pępkiem jest USG jamy brzusznej, które pomocne jest zwłaszcza przy problemach związanych z wątrobą, nerkami czy trzustką.
Gdy lekarz podejrzewa, że przyczyną bólu w okolicy pępka jest chory żołądek, konieczne może być wykonanie endoskopii górnego odcinka przewodu pokarmowego, natomiast w diagnostyce choroby refluksowej bardzo często wykonywana jest 24-godzinna pH-metria przełyku.
Nieraz (szczególnie w przypadku schorzeń trzustki oraz nowotworów) konieczna jest tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny jamy brzusznej.
Przeczytaj również:
Gastroskopia przez nos – jak przebiega, kiedy się ją stosuje?
Ból nad pępkiem – o co pytają pacjenci?
Czy ból nad pępkiem zawsze oznacza chorobę żołądka?
Nie zawsze. Najczęściej chodzi o żołądek lub dwunastnicę, ale ból może „odbić się” z przełyku, trzustki, dróg żółciowych, a rzadziej z serca lub aorty. O wyjaśnieniu decydują objawy towarzyszące i badania.
Kiedy wystarczy lekarz rodzinny, a kiedy SOR?
Bez krwawienia, wysokiej gorączki, nagłego twardego brzucha czy niezamierzonej utraty masy ciała zacznij od POZ. Jeśli którykolwiek z tych objawów się pojawi, potrzebna jest pilna pomoc.
Czy warto zbadać się w kierunku H. pylori?
Tak, u dorosłych z nawracającą niestrawnością – szybkie testy z oddechu lub stolca są dokładne, a skuteczne leczenie zmniejsza ryzyko powikłań. Po kuracji konieczne jest potwierdzenie wyleczenia.
Co jeśli badania nic nie wykazują, a ból wraca?
To częste. W takiej sytuacji mówi się o dyspepsji czynnościowej. Leczenie jest stopniowe i obejmuje leki zmniejszające kwas, prokinetyki, neuromodulatory oraz – gdy potrzeba – terapię psychologiczną ukierunkowaną na objawy.
Czy ból nad pępkiem może być objawem choroby trzustki lub dróg żółciowych?
Tak, choć najczęściej jest związany z żołądkiem lub dwunastnicą, ból w okolicy pępka może także być oznaką problemów z trzustką (np. zapalenia), z dróg żółciowych (np. kolki żółciowej, zapalenia pęcherzyka) lub w rzadkich przypadkach zmian w dużych naczyniach brzusznych. Dlatego jeśli ból jest bardzo silny, nagły, promieniuje (np. do pleców), albo towarzyszą mu żółtaczka, wymioty czy wyraźne pogorszenie stanu, potrzebna jest szybka konsultacja lekarska.
Czy stres lub zaburzenia psychiczne mogą powodować ból nad pępkiem?
Tak, w przypadku tzw. dyspepsji czynnościowej istotną rolę odgrywa oś jelito–mózg, czyli wpływ stresu, lęku, zaburzeń snu czy nastroju na odczuwanie bólu i dyskomfortu w nadbrzuszu. Jeśli badania nie wykazały zmiany organicznej, leczenie może obejmować również aspekty psychologiczne lub neuromodulację.
Przeczytaj również:
Gastroskopia – wskazania, jak wygląda, ile trwa, czy boli, jak się przygotować?
Czy każdy pacjent z dodatnim testem na Helicobacter pylori musi być leczony?
Nie zawsze, choć zakażenie H. pylori występuje bardzo często, samo jego stwierdzenie nie oznacza automatycznie konieczności leczenia. W Polsce i w Europie rekomenduje się leczenie u osób z chorobą wrzodową, nowotworem żołądka w rodzinie, zapaleniem błony śluzowej żołądka z atrofią czy dysplazją. Jeśli jednak pojawiają się objawy dyspeptyczne lub są czynniki ryzyka, leczenie bywa wskazane.
Jak długo trwa leczenie bólu nad pępkiem, jeśli nie wykryto choroby organicznej?
To zależy od przyczyny i strategii leczenia. W przypadku dyspepsji czynnościowej proponuje się najpierw zmianę stylu życia i dietę przez kilka-kilkanaście tygodni. Jeśli to nie wystarcza, leczenie farmakologiczne (np. inhibitory pompy protonowej, prokinetyki, neuromodulatory) może trwać miesiące, a w opornych przypadkach być przewlekłe. Ważne: celem jest zmniejszenie objawów i poprawa jakości życia, nie zawsze całkowite „uleczenie”.
Czy zmiana diety naprawdę pomaga przy bólu nad pępkiem?
Tak, wiele badań i wytycznych podkreśla, że modyfikacje stylu życia (mniejsze porcje, unikanie obfitych posiłków, ograniczenie tłuszczów, alkoholu, późnych kolacji, palenia) mają znaczenie w łagodzeniu objawów nadbrzusza. Choć może nie zastąpić leczenia farmakologicznego, stanowi ważny element uzupełniający.
Czy gastroskopia jest konieczna w każdym przypadku bólu nad pępkiem?
Nie, dla osób bez objawów alarmowych (takich jak utrata masy ciała, krwawienie, anemia, wiek > 55 lat z nowymi objawami) i z wynikami testu na H. pylori negatywnym lub po eradykacji, gastroskopia nie jest od razu konieczna. Zgodnie z wytycznymi British Society of Gastroenterology i innymi europejskimi rekomendacjami endoskopia może być opóźniona lub zbędna, jeśli objawy są łagodne i odpowiednio leczone.
Czy ból nad pępkiem może być objawem raka żołądka?
Tak, choć to stosunkowo rzadkie, nie można tego wykluczyć całkowicie. Ryzyko wzrasta przy objawach alarmowych (m.in. utrata masy ciała, anemia, krwawienie, wiek > 55 r.ż., rodzinna historia raka żołądka). W takich sytuacjach gastroskopia jest wskazana w krótszym czasie. Szybkie działanie zwiększa szansę wczesnego wykrycia.
Czy leczenie prokinetykami pomaga przy uczuciu pełności po jedzeniu?
Tak, gdy główną dolegliwością jest uczucie wczesnego sytości, pełności po posiłku lub wzdęcia (typowy obraz podtypu dyspepsji czynnościowej), prokinetyki (leki poprawiające opróżnianie żołądka) mogą być stosowane jako kolejny krok leczenia po PPI lub równolegle w konsultacji z gastroenterologiem.
Czy probiotyki lub zmiana mikrobioty jelitowej mają sens przy bólu nad pępkiem?
Obecnie rośnie liczba badań nad rolą mikrobioty w dysfunkcjach górnego odcinka przewodu pokarmowego, ale dowody są jeszcze ograniczone i nie stanowią standardu leczenia. Warto jednak wspomnieć o zdrowym stylu życia, zróżnicowanej diecie zawierającej błonnik i ograniczeniu czynników drażniących, jako części podejścia wspierającego.
Jak długo po leczeniu H. pylori należy wykonać test kontrolny?
Zwykle test kontrolny na eradykację należy wykonać co najmniej 4 tygodnie po zakończeniu leczenia, po odstawieniu inhibitorów pompy protonowej (PPI) na 1-2 tygodnie, by uniknąć wyników fałszywie negatywnych. W przypadku dodatniego testu – rozważa się ponowne leczenie.
współpraca: redakcja Wylecz.to
