Zapalenie i infekcje górnych dróg oddechowych

Co wywołuje infekcje górnych dróg oddechowych?

W skład górnych dróg oddechowych wchodzą: jama nosowa, nosogardło, gardło, krtań i tchawica. Każdy z tych odcinków może zostać zajęty przez chorobę, która niestety przy nieodpowiednim leczeniu bądź jego braku może zająć kolejne elementy dróg oddechowych. Infekcje górnych dróg oddechowych to często infekcje wirusowe.

Wirusy stanowią ponad 70% patogenów odpowiedzialnych za infekcje górnych dróg oddechowych we wszystkich grupach wiekowych. Jednak na atak wirusa najbardziej narażone są małe dzieci i niemowlęta, a także osoby przewlekle chore, astmatycy, alergicy i pacjenci poddani immunosupresji (leczenie obniżające odporność organizmu, stosowane przede wszystkim w chorobach nowotworowych oraz w transplantacji).

Częste infekcje wirusowe to:

• nieżyt nosa,
• zapalenie zatok,
• zapalenie gardła i migdałków (chore migdałki),
• zapalenie krtani,
• grypa,
• paragrypa.

Za ich powstanie odpowiada ponad 100 rodzajów wirusów. Wśród tych najlepiej poznanych i zidentyfikowanych patogenów dominują:

• wirus RSV,
• adenowirusy,
• wirus paragrypy,
• wirus grypy,
• rhinowirusy,
• wirus Epsteina-Barr (mononukleoza zakaźna),
• wirusy herpes,
• wirusy Coxsackie.

Wymienione wcześniej infekcje górnych dróg oddechowych mogą rozwinąć się również na tle bakteryjnym (powikłaniem infekcji wirusowej może być infekcja bakteryjna – następują po sobie). W tej grupie najczęściej spotykamy się z bakteriami z gatunku Streptococcus pyogenes (wywołującymi anginę ropną), Streptococcus pneumoniae (popularne pneumokoki), Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty), Haemophilus influenzae (pałeczka odpowiedzialna za zapalenie nagłośni).

Sprawdź również: Odkrztuszanie plwociny (flegmy)

Jak rozpoznać infekcję wirusową?

Różnicowanie przyczyn zapalenia górnych dróg oddechowych odpowiedzialnych za infekcję nie powinno stanowić żadnego problemu dla doświadczonego lekarza. Objawy świadczące o infekcji wirusowej dróg oddechowych są zdecydowanie mniej nasilone i różnią się od symptomów choroby wywołanej przez zakażenie bakteryjne. Chociaż zazwyczaj choroby wirusowe przebiegają podobnie, to czasami u ludzi obarczonych wieloma przewlekłymi chorobami czy u małych dzieci mogą przebiegać nietypowo.

Wirusowa infekcja górnych dróg oddechowych rozwija się w ciągu tygodnia i nieleczona (lub nieprawidłowo leczona) może ułatwić wtargnięcie bakterii chorobotwórczych. Typowe objawy początkowej fazy infekcji bakteryjnej trwającej 3–5 dni to:

• gorączka (zwykle < 38,5ºC),
• ból głowy,
• ból mięśni,
• wodnista wydzielina z nosa,
• obrzęk błony śluzowej jamy nosowej,
• suchy kaszel,
• trudności z połykaniem,
• ból ucha,
• biegunka i wymioty (u małych dzieci).

To też może Cię zainteresować: Biały nalot na gardle i migdałkach – jakie są przyczyny?

Gdy infekcja górnych dróg oddechowych samoistnie bądź pod wpływem terapii do tej pory nie uległa wyciszeniu, może przejść w drugą fazę, w której przede wszystkim obserwujemy zmianę charakteru wydzieliny z wodnistej na gęstą, dającą wrażenie stale zatkanej jamy nosowej i zatok. Poza tym zmienia się kaszel, stając się produktywnym (tzw. mokry kaszel), czyli łatwiejszym do odkrztuszania.

Do zadań lekarza należy w tym momencie zmiana leków i uchronienie pacjenta przed dalszym rozwojem choroby. Jeśli stan zdrowia się nie poprawi i obecna będzie nadal wysoka gorączka (nawet powyżej 38,5°C), może dojść do trzeciej fazy infekcji wirusowej, na którą nakłada się zakażenie bakteryjne i konieczność zastosowania antybiotykoterapii.

Objawy infekcji bakteryjnej

Infekcje spowodowane przez bakterie występują rzadziej, ale też są groźniejsze, bo niosą za sobą szereg powikłań. Do głównych objawów różniących bakteryjne zapalenia górnych dróg oddechowych od tych spowodowanych przez wirusy należą przede wszystkim:

• silny ból gardła,
• uczucie drapania w gardle,
• ból ucha,
• trudności z przełykaniem śliny,
• chrypa,
• wysoka gorączka (> 38,5°C),
• śluzowo-ropna wydzielina z nosa pojawiająca się już na samym początku choroby,
• brak kaszlu,
• powiększone węzły chłonne,
• chrapanie (za co odpowiada obrzęk migdałków),
• charakterystyczny nieprzyjemny zapach z jamy ustnej.

Oprócz wymienionych wyżej objawów pojawiają się te nieswoiste dla zakażenia bakteryjnego, jak poczucie ogólnego osłabienia, ból mięśni, ból głowy czy dreszcze. Ważne jest postawienie właściwego rozpoznania co do tła infekcji, ale też przy potwierdzeniu infekcji bakteryjnej – znalezienie szczepu bakterii, który spowodował daną chorobę. Jest to niezwykle istotne w aspekcie dobrania odpowiedniego antybiotyku.

Zapalenie górnych dróg oddechowych – badania

Oprócz pytania o objawy zapalenia górnych dróg oddechowych, lekarz podczas wizyty przeprowadzi badanie przedmiotowe oraz zleci badania laboratoryjne. Tym, co na pierwszy rzut oka różni infekcję bakteryjną od wirusowej jest mocno zaczerwienione, obrzęknięte gardło i migdałki, na których występuje nalot. Dodatkowo kolor i konsystencja wydzieliny spływającej po tylnej ścianie gardła mogą podpowiedzieć lekarzowi etiologię choroby.

Gdy postawienie właściwego rozpoznania nie jest takie oczywiste (np. u pacjentów, którzy nie mają typowych objawów) i nastręcza lekarzowi wątpliwości, powinien zlecić wykonanie badań laboratoryjnych. Podwyższona wartość leukocytów (białych krwinek), CRP (białka C-reaktywnego), PCT (prokalcytoniny), ASO (odczyn antystreptolizynowy w zakażeniach Streptococcus pyogenes) w surowicy krwi świadczą o infekcji bakteryjnej.

Dodatkowo należy pobrać wymaz z gardła, nosa lub ropnej plwociny i zrobić posiew. Wynik posiewu da nam odpowiedź na pytanie o szczep bakterii, który nas zainfekował. Następnie warto wykonać antybiogram – badanie wskazujące najskuteczniejszy antybiotyk, na którego działanie dana bakteria jest wrażliwa. Najczęstszym czynnikiem etiologicznym infekcji bakteryjnych jest Streptococcus pyogenes i dla tego właśnie gatunku w diagnostyce warto stosować tzw. skalę Centora, czyli punktową skalę oceny prawdopodobieństwa zakażenia S. pyogenes. Ocenianymi parametrami według tej skali są:

• gorączka > 38°C,
• powiększone węzły chłonne szyjne przednie,
• nalot na migdałkach i obrzęk,
• wiek 3–14 lat,
• wiek 15–44 lata,
• wiek > 45 lat.

Za każdy obecny objaw przyznaje się 1 punkt, z wyjątkiem wieku 15–44 lata, gdzie występuje wartość 0 i wieku powyżej 45 lat – u takich pacjentów odejmujemy 1 punkt. Po zsumowaniu punktów, zgodnie z wynikiem podejmujemy decyzję o antybiotykoterapii.

Zapalenie górnych dróg oddechowych – leczenie

Decyzję o wdrożeniu antybiotykoterapii podejmujemy w oparciu o wynik w skali Centora, objawy kliniczne i badania laboratoryjne. Pacjent, który otrzymał od -1 do 1 punktu w skali Centora nie kwalifikuje się do leczenia antybiotykami. W przypadku 2–3 punktów powinno się wykonać badanie bakteriologiczne (posiew), a powyżej 3 punktów zleca się empirycznie antybiotyk i równocześnie wykonanie antybiogramu. Większość infekcji bakteryjnych leczy się pochodnymi penicyliny, jednakże o wyborze najbardziej skutecznego antybiotyku powinien decydować wynik antybiogramu. Właściwa antybiotykoterapia trwa 10 dni, a w wyjątkowych sytuacjach 5.

Pacjent z zapaleniem górnych dróg oddechowych przestaje być zakaźny już po 24 godzin od przyjęcia pierwszej dawki antybiotyku. Niezmiernie ważne jest prawidłowe przyjmowanie leków, stosowanie się do zaleceń lekarza, a ze strony lekarza nie nadużywanie antybiotyków, gdyż wszystkie te błędy prowadzą do antybiotykooporności szczepów bakteryjnych, wydłużenia czasu trwania choroby i groźnych powikłań. Oczywiście regeneracji organizmu i szybszemu powrotowi do zdrowia służy pozostawanie w łóżku, sen, nawadnianie i przyjmowanie leków w postaci tabletek do ssania, zmniejszających ból gardła.

Leczenie infekcji wirusowych

W terapii wirusowych infekcji górnych dróg oddechowych stosujemy tzw. leczenie zachowawcze, objawowe, czyli nie wdrażamy antybiotykoterapii i staramy się ograniczyć zasięg zapalenia oraz dalszy rozwój choroby. W tym celu podajemy choremu leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe (zawierające paracetamol), a także przeciwzapalne (z ibuprofenem lub naproksenem). Leki obkurczające śluzówkę jamy nosowej (pseudoefedryna, efedryna, ksylometazolina) ułatwiają oddychanie i pozbycie się wycieku z nosa. Istnieją także skuteczne leki na wirusy, które ograniczają rozwój infekcji i zmniejszają dokuczliwe objawy choroby.

Obecnie niezalecane preparaty antyhistaminowe (klemastyna, prometazyna) działają przeciwkaszlowo (w przypadku suchego kaszlu) i nasennie. Najnowsze badania podważają tezę o leczniczym działaniu witaminy C w czasie choroby. Gdy mamy do czynienia z produktywnym kaszlem, należy podać leki mukolityczne i mukokinetyczne, które ułatwią odkrztuszanie, uniemożliwią zaleganie wydzieliny i jej wzmożoną produkcję.

Do najskuteczniejszych produktów zaliczamy te zawierające w swoim składzie bromek ipratropium. Wedle nowych wytycznych substancje takie, jak popularny ambroksol, N-acetylocysteina, mesna czy bromheksyna powinny być w miarę możliwości zastępowane bromkiem ipratropium. Wskazane jest płukanie gardła preparatami z szałwią, propolisem, roztworem sody oczyszczonej, częste wietrzenie pomieszczenia, nawadnianie pacjenta i wypoczynek.

Powikłania zakażeń

Do najczęstszych powikłań nieleczonych infekcji górnych dróg oddechowych należy przede wszystkim objęcie procesem zapalnym niżej położonych odcinków, czyli zapalenie oskrzeli, oskrzelików i płuc. Zakażenie może też rozprzestrzenić się na zatoki, ucho (ostre zapalenie ucha środkowego), opony mózgowe (zapalenie opon mózgowych), mózg, węzły chłonne, naczynia limfatyczne, serce i nerki, dając kłębuszkowe zapalenie nerek. Paciorkowce są także przyczyną gorączki reumatycznej. Przy zakażeniu jednym szczepem bakterii bądź wirusem może dojść do nadkażeniami kolejnymi szczepami bakteryjnymi, a stan zapalny rozwijać się obejmując całe układy i narządy, w konsekwencji ewoluując w sepsę.

Niewinna infekcja może mieć bardzo poważne konsekwencje. Zgodnie z powiedzeniem mówiącym o tym, że lepiej zapobiegać niż leczyć, powinniśmy w pierwszej kolejność zadbać o odpowiednią ochronę przed zakażeniem.

W tym celu oprócz domowych sposobów na zapalenia i infekcje górnych dróg oddechowych w postaci naparów ziołowych, herbaty z miodem i imbirem, czosnku, syropu z cebuli, warto sięgnąć po szczepionki. Spośród obowiązkowych szczepionek możemy wyróżnić tę przeciwko Haemophilus influenzae (Hib), stosowaną u dzieci do 18 miesiąca życia i między 2 a 5 rokiem życia.

Od dawna istnieją szczepionki przeciwko grypie, które co roku są unowocześniane. Szczepionka zalecana jest dla wszystkich, jednakże istnieją wskazania kliniczne wyodrębniające grupy wysokiego ryzyka osób szczególnie narażonych na powikłania grypy (np. pacjenci po przeszczepie). Ostatnią, również nieobowiązkową, ale wartą zastosowania jest szczepionka przeciwko Streptococcus pneumoniae, popularnie zwanym pneumokokami.