Echo serca (UKG) – zalecenia, przebieg, wyniki, przeciwwskazania, powikłania echokardiografii
Serce jest głównym narządem układu krwionośnego, w którym pełni rolę pompy – dzięki niej krew nieustannie krąży w organizmie. W ciągu minuty serce, kurcząc się i rozkurczając, przepompowuje 5 litrów krwi – tyle, ile mniej więcej znajduje się w krwiobiegu dorosłego człowieka. Serce rozwija się w 3. tygodniu życia płodowego i pracuje bez przerwy – do śmierci. Jest wielkości zaciśniętej w pięść dłoni i waży około 300 gramów (mniej u kobiet, więcej u mężczyzn). Znajduje się w klatce piersiowej – prawie pośrodku, pomiędzy płucami.
Serce to mięsień, który składa się z dwóch części (lewa jest nieco większa) oddzielonych od siebie przegrodą. Każda z części posiada dwie jamy – komorę i przedsionek, pomiędzy którymi znajduje się zastawka przedsionkowo-komorowa. Prawy przedsionek od prawej komory oddziela zastawka trójdzielna. Lewy przedsionek od lewej komory – zastawka dwudzielna (zastawka mitralna). Oprócz tego są jeszcze dwie inne zastawki – zastawka pnia płucnego (pomiędzy prawą komorą a żyłą główną) oraz zastawka aortalna (pomiędzy lewą komorą a aortą). Serce umieszczone jest w worku osierdziowym, wewnątrz którego znajduje się płyn surowiczy. Wewnętrzna ściana serca wyściełana jest wsierdziem. Jego zewnętrzna, włóknista część – osierdzie jest luźno „zamocowane” w śródpiersiu. Narząd ten posiada własny system naczyniowy (naczynia wieńcowe). Mięsień sercowy zbudowany jest z komórek mających zdolność wytwarzania i przewodzenia impulsów elektrycznych, które generują jego regularne skurcze.
Układ bodźcotwórczo-przewodzący serca pobudza je do pracy – nieustannego pompowania krwi. Prawa część serca „obsługuje” krew żylną (spływającą z tzw. obwodu, czyli „zużytą”, która nie zawiera już tlenu, tylko dwutlenek węgla), pompując ją do płuc. Natomiast lewa część – krew tętniczą (napływającą z płuc i zawierającą tlen, rozprowadzaną do wszystkich narządów w ciele). Układ ten tworzy dwa osobne obiegi – małe krążenie (płucne) i duże (systemowe). Żyłą główną trafia do prawego przedsionka krew pozbawiona tlenu. Przez zastawkę trójdzielną dostaje się ona do prawej komory serca. Zastawka działa jak wentyl – krew nie może się cofać, płynie tylko w jednym kierunku. Dalej z komory prawej trafia ona (przez zastawkę płucną) do płuc, gdzie oddaje dwutlenek węgla i zabiera tlen. Taka utlenowana krew wraca do serca i włączana jest do dużego krążenia. Najpierw wpływa do lewego przedsionka, potem przez zastawkę mitralną do lewej komory, a stamtąd (przez zastawkę aortalną) do głównej tętnicy, czyli aorty. Dalej jej rozgałęzieniami do tętnic mniejszych, tętniczek i wreszcie do naczyń włosowatych, gdzie następuje „życiodajna” dla tkanek wymiana – krew pozostawia tlen i substancje odżywcze, zabiera natomiast dwutlenek węgla i inne niepotrzebne produkty. „Zużyta” krew wraca żyłami z całego ciała do prawego przedsionka, prawej komory, płuc itd. Cykl się powtarza.
Prawa i lewa część serca pracują synchronicznie. Oba przedsionki wypełniają się równocześnie krwią, jednocześnie też się kurczą, w tym samym momencie otwierają się obie zastawki przedsionkowo-komorowe, krew wtłaczana jest do komór, zastawki dwudzielna i trójdzielna się zamykają, a otwierają się zastawka płucna oraz aortalna – w tej samej chwili krew z dwutlenkiem węgla pompowana jest do płuc, a krew z tlenem do dużego obiegu.
Choroby serca to jedna z głównych przyczyn zgonów. Zazwyczaj są konsekwencją stresu, złego odżywiania, braku aktywności fizycznej, wieku, a więc nabytych wad układu krążenia, nieco rzadziej natomiast wrodzonych wad serca. Najbardziej charakterystyczne objawy problemów kardiologicznych to: ból serca, palpitacje, uczucie duszności, nieregularny puls, wysokie ciśnienie krwi. Mogą pojawić się także mniej jednoznaczne symptomy: męczliwość, senność, omdlenia, obrzęki, sinica.
Choroba wieńcowa (choroba niedokrwienna serca)
Choroba wieńcowa to zwężenie naczyń wieńcowych, które zaopatrują mięsień sercowy. Utrudniony (zmniejszony) przepływ krwi powoduje niedokrwienie serca. Miażdżyca, bo o niej tu mowa, rozwija się latami, stanowiąc częstą dolegliwość ludzi starszych, ale nie tylko. Blaszki miażdżycowe, zamykające sukcesywnie światło tętnic sercowych, są bezpośrednią konsekwencją nadmiaru trójglicerydów i cholesterolu (LDL) we krwi, a to z kolei może być efektem złej (wysokotłuszczowej, wysokowęglowodanowej) diety, siedzącego trybu życia oraz chorób przewlekłych (cukrzyca, nadciśnienie, otyłość, uzależnienie od tytoniu). Zmiany miażdżycowe mogą prowadzić do: dusznicy bolesnej, zawału serca, niewydolność i wtedy dopiero pojawiają się symptomy.
Dławica piersiowa (dusznica bolesna)
Uczucie braku powietrza, ściskania i silny, tępy ból w klatce piersiowej, który promieniuje do szyi, ramion, pleców, to charakterystyczne objawy dusznicy bolesnej. Symptomy pojawiają się w trakcie wysiłku i znikają w stanie spoczynku. Ból wynika z tego, że przy zwężonych tętnicach wieńcowych, mimo przyspieszonej pracy serca, organizm i tak nie otrzymuje dostatecznej ilości krwi z tlenem. Dławica piersiowa jest ostrzeżeniem wskazującym na to, że miażdżyca jest zaawansowana i może dojść do zawału serca.
Zawał mięśnia sercowego
W przypadku zawału serca objawy są podobne, jak przy dusznicy, z tą różnicą, że nie ustępują po odpoczynku. Piekący, dławiący ból klatki piersiowej (ból za mostkiem), promieniujący do lewego ramienia, szybkie tętno (kołatanie serca), duszność, bladość, zlewny i zimny pot, a także silna obawa o własne życia – to typowe symptomy zawału. Do mniej typowych należą: omdlenia, wymioty, dolegliwości odczuwane w nadbrzuszu. Przyczyną zawału (tak jak dławicy) jest niedotlenienie serca na skutek miażdżycy tętnic wieńcowych. W tym przypadku jednak jest ono tak duże, że niedotleniona część mięśnia sercowego obumiera. Przy podejrzeniu zawału niezbędna jest natychmiastowa pomoc lekarska i udrożnienie naczyń maksymalnie w ciągu kilku godzin. Zależnie od szybkości reakcji i rozległości zawału, szanse na przeżycie maleją bądź rosną.
Niewydolność serca
Odczuwane objawy różnią się zależnie od tego, czy niewydolność serca dotyczy jego prawej czy lewej strony. Gdy niewydolna jest prawa część, pojawiają się obrzęki nóg (w kostkach), uczucie rozpierania, nużliwość. Kiedy niewydolność dotyczy lewej strony, najbardziej dokucza duszność i częstoskurcz serca, zwłaszcza przy wysiłku. Postępująca niewydolność serca nasila te symptomy, do których może z czasem dołączyć ból w klatce piersiowej. Niewydolność serca ma różne przyczyny (przebyty zawał, wady zastawek, choroby reumatyczne). Zawsze jednak ich konsekwencją jest to, że serce jest za słabe, aby utrzymywać właściwe krążenie (wypompowuje i/lub przyjmuje za mało krwi – stąd problemy). Nieleczona niewydolność serca może prowadzić do uszkodzenia wątroby, obrzęku płuc, zaburzeń rytmu i zagrażać życiu.
Zaburzenia rytmu serca i przewodzenia
To nieprawidłowości wynikające z zaburzeń w węźle zatokowym, w prawym przedsionku (gdzie generowane są spontaniczne impulsy) i/lub układzie bodźcotwórczo-przewodzącym serca, który te impulsy rozprowadza, wywołując skurcze. Mogą wynikać z wady serca lub mieć charakter chwilowy i stanowić efekt zdenerwowania albo towarzyszyć innym schorzeniom (np. reumatycznym). Arytmia serca (niemiarowość serca) przyjmuje różne postacie: skurcze dodatkowe, częstoskurcz, migotanie przedsionków, zwolnione bicie serca (blok serca – przerwanie przewodzenia bodźców). Tego typu dolegliwościom towarzyszą zazwyczaj osłabienie i zawroty głowy. W przypadku przyspieszonej akcji serca chory skarży się także na dokuczliwe kołatanie, czasem kłujący ból. Przy zwolnionej pracy serca może się pojawić senność, a nawet utrata przytomności. Szczególnie niebezpieczny jest blok serca, który powoduje zatrzymanie krążenia. Jeśli trwa dłużej niż 3–4 minuty, kończy się śmiercią. Trzeba pamiętać w takich sytuacjach o pierwszej pomocy i w przypadku braku czynności serca rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową.
Zapalenie mięśnia sercowego
Zapalenie wsierdzia może się objawić gorączką, częstoskurczem, dusznością, bladością skóry, niskim ciśnieniem krwi, płytkim oddechem. Przy zapaleniu osierdzia, oprócz wysokiej temperatury ciała i szybkich skurczów serca, może pojawić się także ból w klatce piersiowej. Zapalenie serca jest najczęściej następstwem innych stanów zapalnych w organizmie. Dochodzi do niego m.in. na skutek chorób reumatycznych (zapalenie stawów), przy przewlekłych infekcjach ropnych (migdałki, nieleczone zęby), w przypadku zakażeń drobnoustrojami przenoszonymi przez krew itd. Zapalenie mięśnia sercowego zdarza się rzadko. Nieleczone zapalenie wsierdzia jest niebezpieczne – prowadzi do powstania wad zastawek, a nawet do śmierci. Zapalenie osierdzia nie zagraża życiu i najczęściej ma lekką postać – bez uciążliwych objawów.
Nerwica serca
Nerwobóle serca, kołatanie, uczucie duszności, zawroty głowy, nadmierna potliwość, drżenie ciała, czasami także napady lęku to typowe objawy nerwicy serca, której główną przyczyną jest stres (zwłaszcza silny i długotrwały). Nerwica serca dotyka przede wszystkim ludzi młodych (20–40 lat). Ponieważ nie jest ona problemem kardiologicznym, nie wymaga leczenia układu krążenia, tylko zastosowania psychoterapii. „Objawy sercowe” stanowią tutaj jedynie manifestację zaburzeń w działaniu układu nerwowego.
Wady serca
Problemy kardiologiczne mogą wynikać również z wad serca. Niekiedy chodzi o anatomiczne wady wrodzone, częściej jednak o te nabyte – np. z wiekiem. Mogą to być wady zastawek, które z czasem ulegają degeneracji (zwężenie zastawki mitralnej, niedomykalność), przerost mięśnia sercowego i inne. Są to choroby przewlekłe, które wymagają leczenia operacyjnego i/lub stałej kontroli lekarskiej oraz regularnych badań u kardiologa.
Badania serca
Jeśli pojawiają się któreś z opisanych wcześniej objawów, należy udać się do lekarza pierwszego kontaktu, który zleca podstawowe badania ogólne i/lub daje skierowanie do „lekarza od serca”. Dalszym diagnozowaniem i leczeniem zajmie się kardiolog, który swoje decyzje może opierać na szeregu badań specjalistycznych.
Profilaktyka i leczenie serca
Lepiej zapobiegać, niż leczyć. Profilaktyka sprawdza się także przy chorobach serca. Zdrowe odżywianie, aktywność fizyczna oraz unikanie używek i stresu to podstawa. Zanim więc zacznie się brać jakiekolwiek tabletki czy inne leki na serce (jak choćby aspirynę, czyli kwas acetylosalicylowy), należy ułożyć sobie odpowiednie menu. Dobra dieta na serce zakłada ograniczenie spożycia soli, tłuszczów zwierzęcych, węglowodanów oraz wzbogacenie posiłków o błonnik, tłuszcze roślinne, ryby, warzywa, orzechy. Warto przy tej okazji przyjrzeć się bliżej diecie DASH, która wskazana jest przy leczeniu nadciśnienia. Można również wspomagać się ziołami i suplementami diety wzmacniającymi serce. Do tego koniecznie codzienna dawka ruchu (o natężeniu uzależnionym od ogólnej kondycji). Wymaga tego zarówno zdrowy organizm, jak i osoba z problemami kardiologicznymi. Życie po zawale może wyglądać różnie – w zależności od tego, czy pracuje się nad wydolnością swojego krążenia i serca, czy też nie. Jedni mogą bez obaw uprawiać sport czy seks po zawale, innym duży problem sprawia wejście po schodach. Nie wszystko da się naprawić, ale nad niektórymi rzeczami warto popracować. Leczenie chorób serca i układu krążenia, poza profilaktyką żywieniowo-ruchową, obejmuje terapie farmakologiczne i zabiegi operacyjne.
414
