Leki antyarytmiczne (na arytmię serca)

Jaki jest cel leczenia arytmii serca?

Arytmia serca, czyli niemiarowość pracy serca związana jest z zaburzeniem szybkości, regularności i miejsca powstawania impulsów elektrycznych w mięśniu sercowym. Może również wynikać ze zmian w przewodzeniu impulsów nerwowych w układzie automatycznym serca, w wyniku czego zakłócona zostaje kolejność powstawania pobudzeń w przedsionkach i komorach.

W farmakoterapii arytmii wykorzystuje się leki antyarytmiczne (leki przeciwarytmiczne), które mają na celu:

• zwiększenie lub zmniejszenie częstości akcji serca (zaburzenia nomotopowe – tachykardia, bradykardia i arytmia zatokowa),
• zahamowanie tworzenia bodźców (zaburzenia ektopowe – skurcze dodatkowe, tachykardia napadowa lub komorowa, migotanie lub trzepotanie przedsionków i komór)
• zmniejszenie bądź zwiększenie prędkości przewodzenia wewnątrzkomorowego, przedsionkowo-komorowego oraz zatokowo-przedsionkowego bodźców.

Zobacz też: Niskie ciśnienie krwi – przyczyny, objawy, leczenie

Jak działają leki na arytmię?

Działają poprzez wpływ na:

• przepływ impulsów elektrycznych przez błony komórek mięśnia sercowego,
• czas trwania potencjału czynnościowego,
• efektywny okres refrakcji (okres niepobudliwości, niewrażliwości komórki na bodźce),
• maksymalny okres depolaryzacji,
• automatyzm pracy serca.

Niektóre z tych leków mogą działać proarytmogennie, czyli nasilać istniejące arytmie lub powodować pojawienie się nowego rodzaju arytmii, dlatego też należy je stosować bardzo ostrożnie, pod kontrolą lekarską i jedynie w razie istnienia poważnych przesłanek, co do konieczności ich wykorzystania. Należy się liczyć z tym, że nie u każdego leki antyarytmiczne przyniosą pożądany skutek. W ciężkich arytmiach serca często korzystniejsze okazuje się np. wszczepienie defibrylatora.

To też może Cię zainteresować: Co oznacza przyspieszone bicie serca?

Klasyfikacja leków antyarytmicznych według Vaughana-Williamsa.

• Grupa I (blokery kanałów sodowych) – leki tej grupy wiążą się z otwartym kanałem sodowym.
  • Grupa IA – leki zmniejszające szybkość powstawania potencjału czynnościowego (blokują szybki dokomórkowy napływ jonów Na) oraz wydłużające czas jego trwania; zaliczamy tu: ajmalinę, chinidynę, dizopyramid, prajmalinę, prokainamid.
  • Grupa IB – leki zmniejszające szybkość powstawania potencjału czynnościowego oraz skracające czas jego trwania; zaliczamy tu: fenytoinę, lidokainę, meksiletynę, tokainid.
  • Grupa IC – leki zmniejszające szybkość powstawania potencjału czynnościowego (bardzo silnie blokują dokomórkowy napływ jonów Na), ale nie wpływające na czas jego trwania; zaliczamy tu: enkainid, flekainid, propafenon.
• Grupa II (blokery receptorów β-adrenergicznych) – leki blokujące układ adrenergiczny oraz wydłużające czas trwania potencjału czynnościowego; zaliczamy tu m.in.: acebutolol, atenolol, betaksolol, bisoprolol, celiprolol, esmolol, karwedilol, metoprolol, nebiwolol, pindolol, propranolol, sotalol.
• Grupa III (β-adrenolityki i blokery kanałów potasowych) – leki wydłużające czas trwania potencjału czynnościowego; zaliczamy tu głownie: amiodaron, bretylium, dronedaron, ibutylid, sotalol i dofetylid.
• Grupa IV (blokery kanałów wapniowych i antagoniści wapnia) – leki hamujące napływ jonów wapniowych do komórek mięśnia sercowego; zaliczamy tu głównie werapamil oraz adenozynę.

Leki antyarytmiczne – grupa IA

Ajmalina (Aimalinum)

Ajmalina jest alkaloidem rauwolfii żmijowej (Rauwolfia serpentina). To przedstawiciel leków antyarytmicznych wydłużających czas trwania potencjału czynnościowego, który nie wpływa na kurczliwość mięśnia sercowego i nie ma działania hipotensyjnego.

Zastosowanie:

• migotanie przedsionków,
• niemiarowości pochodzenia komorowego oraz wywołane przez glikozydy naparstnicy.

Ajmalina może być podawana doustnie, ale wchłania się słabo, dlatego preferowane są raczej wstrzyknięcia dożylne lub wlewy kroplowe.

Działania niepożądane i przeciwwskazania – ajmalina niesie ze sobą niebezpieczeństwo przejściowej asystolii po przerwaniu napadu często­skurczu.

Bezwzględnym przeciwwskazaniem do stosowania tego leku są częściowe lub całkowite bloki serca. Nie można podawać go również kobietom w ciąży.

Chinidyna (Quinidinum)

Chinidyna to lek na arytmię, który zmniejsza pobudliwość, automatyzm i siłę skurczu mięśnia sercowego. W początkowym okresie działania, przy podaniu małych dawek, może nasilać przyspieszenie pracy serca, ponieważ wykazuje działanie antycholinergiczne. Rozkurcza bezpośrednio mięśnie gładkie naczyń krwionośnych i wywołuje nagły spadek ciśnienia krwi. Jest bardziej toksyczna niż ajmalina.

Zastosowanie:

• profilaktyka napadowego migotania i trzepotania przedsionków,
• niemiarowości pochodzenia komorowego,
• leczenie zespołu Wolffa-Parkinsona-White’a (WPW),
• leczenie napadowej tachykardii pochodzenia nadkomorowego.

Chinidyna wchłania się z przewodu pokarmowego i w dużym stopniu wiąże się z białkami osocza. Występuje w lekach doustnych w postaci siarczanu chinidyny (Chinidini sulfas), a w preparatach o przedłużonym działaniu – dwusiarczanu chinidyny.

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki drażowane (0,2 g).

Działania niepożądane i przeciwwskazania – najczęściej po przedawkowaniu chinidyny występuje biegunka, nudności i wymioty oraz zawroty głowy i szum w uszach. Inne rzadziej obserwowane reakcje niepożądane mają charakter osobniczo zmienny (reakcje alergiczne).

Przeciwwskazana jest u osób z blokiem przedsionkowo-komorowym II i III stopnia oraz ciężką niewydolnością serca. Nie należy jej stosować w niemiarowościach będących skutkiem działania glikozydów naparstnicy.

Dizopyramid (Disopyramidum)

Dizopyramid ma podobny profil działania jak chinidyna, ale jest lepiej od niej tolerowany. Ten lek antyarytmiczny działa depresyjnie na mięsień sercowy oraz układ bodźcotwórczo-przewodzący.

Zastosowanie:

• ostre i przewlekłe zaburzenia rytmu serca pochodzenia komorowego i nadkomorowego,
• zapobiegawczo przeciw nawrotom migotania przedsionków oraz częstoskurczu komorowego.

Dizopyramid dobrze się wchłania z przewodu pokarmowego po podaniu doustnym (w postaci fosforanu). W Polsce jest niedostępny.

Działania niepożądane i przeciwwskazania: dizopyramid posiada wyraźne działanie cholinolityczne, stąd najczęstszymi działaniami niepożądanymi po jego zastosowaniu są: spowolnienie perystaltyki jelit, zahamowanie pracy gruczołów wydzielania zewnętrznego, pobudzenie OUN (halucynacje, majaczenia) czy też wzrost temperatury ciała. Może spowodować również niewydolność serca.

Nie należy go stosować w zaawansowanej niewydolności i całkowitym bloku serca, zespole WPW, również we wstrząsie kardiogennym oraz przy obrzęku płuc.

Prajmalina (Praimalinum)

Prajmalina to kolejny lek na arytmię będący pochodnym ajmaliny. Prajmalina charakteryzuje się jednak lepszą od niej dostępnością biologiczną.

Zastosowanie:

• zaburzenia rytmu serca,
• częstoskurcz komorowy i nadkomorowy,
• migotanie przedsionków.

Prajmalina podawano w postaci doustnej (tabletki powlekane), ponieważ, w przeciwieństwie do ajmaliny, dobrze się wchłania z przewodu pokarmowego. Obecnie uważana się ją za lek archaiczny, dlatego raczej nie jest stosowana w terapii.

Prokainamid (Procainamidum)

Działa podobnie jak chinidyna, a więc zmniejsza automatyzm serca oraz przedłuża okres refrakcji i czas przewodzenia impulsów elektrycznych przez błony komórek mięśnia sercowego.

Zastosowanie:

• komorowe zaburzenia rytmu, oprócz tych wywołanych glikozydami naparstnicy.

Prokainamid również dobrze się wchłania po przyjęciu doustnym, ale w przeciwieństwie do chinidyny w niewielkim stopniu wiąże się z białkami osocza. Może być również podawany domięśniowo i dożylnie (wlewy). Za jego działanie antyarytmiczne odpowiada aktywny metabolit – N-acetyloprokainamid.

Działania niepożądane i przeciwwskazania – po przyjęciu dużych dawek tego leku przeciwarytmicznego może nastąpić utrata łaknienia, nudności i biegunka, a rzadziej także wysypki skórne, toczeń rumieniowaty, agranulocytoza i zaburzenia ze strony ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Z kolei zbyt szybkie podanie dożylne niesie ze sobą śmiertelne ryzyko niewydolności serca, bloków przewodzenia i niemiarowości.

Przeciwwskazaniem dla podania prokainamidu są bloki przesionkowo-komorowe, poszerzenia zespołu QRS oraz niewydolność nerek.

Leki antyarytmiczne – grupa IB

Fenytoina (Phenytoinum)

Fenytoina działa przeciwarytmicznie na skutek obniżenia czynności elektrycznej komórek mięśnia sercowego, nie wpływa zaś na pobudliwość i okres refrakcji mięśni układu przewodzącego, przedsionków i komór. Ten lek na arytmię serca znacznie słabiej niż chinidyna i prokainamid hamuje kurczliwość mięśnia sercowego. Powoduje ponadto rozszerzenie naczyń krwionośnych na obwodzie i wykazuje działanie przeciwdrgawkowe.

Zastosowanie:

• niemiarowości występujące na skutek zatrucia glikozydami naparstnicy.

Fenytoina jest wysoce toksyczna, stad jej ograniczone zastosowanie. Podaje się ją dożylnie (w postaci soli sodowej – Phenytoinum natricum) w stanach nagłych. Stosowana jest wyłącznie w lecznictwie zamkniętym pod ścisłą kontrolą lekarską. Może być również przyjmowana doustnie w indywidualnie dopasowanych dawkach, ponieważ jej wchłanianie z przewodu pokarmowego oraz metabolizm są osobniczo zmienne.

Postać farmaceutyczna: Rp – roztwór do wstrzyknięć (0,05 g/ml), tabletki (0,1 g).

Działania niepożądane i przeciwwskazania – fenytoina może wywoływać ciężkie powikłania, takie jak: oczopląs, ataksja, stan przedśpiączkowy, znaczna hipotensja, zatrzymanie oddechu lub czynności serca, bloki serca lub migotanie komór. Nagłe zaprzestanie jej podawania może wywołać stan padaczkowy.

Nie należy jej podawać dożylnie w bradykardii, bloku zatokowo-przedsionkowym lub przedsionkowo-komorowym II i III stopnia oraz w zespole Morgagniego-Adamsa-Stokesa. Z uwagi na fakt, iż fenytoina może wpływać na metabolizm glukozy, należy zachować ostrożność podczas jej stosowania u chorych na cukrzycę. Nie należy jej podawać kobietom karmiącym piersią.

Lidokaina (Lidocainum)

Lidokaina stabilizuje błony komórkowe, zmniejsza automatyzm serca, czas trwania potencjału czynnościowego oraz okres refrakcji. Nie wpływa na szybkość przewodzenia impulsów elektrycznych.

Zastosowanie:

• lek pierwszego rzutu w zagrażających życiu niemiarowościach komorowych różnego pochodzenia (arytmie typu tachykardii, częstoskurcz komorowy, przedwczesne skurcze komorowe),
• zapobiega migotaniu komór w świeżym zawale serca.

Lidokaina to lek antyarytmiczny działający szybko i skutecznie. Jest też względnie bezpieczny. Stosuje się go dożylnie w postaci chlorowodorku (Lidocaini hydrochloridum) – początkowo we wstrzyknięciach, a później w stałym wlewie dożylnym. Nie jest podawany doustnie.

Postać farmaceutyczna: Rp – roztwór do wstrzyknięć (0,01 i 0,02 g/ml).

Działania niepożądane i przeciwwskazania – lidokaina powoduje działania niepożądane ze strony OUN, takie jak: zawroty głowy, oszołomienie, senność, drętwienie języka, czy utrata przytomności. Może również oddziaływać na układ krążenia (np. zaburzenia przewodzenia, ekstrasystolie komorowe, a także zatrzymanie krążenia przy przedawkowaniu).

Względnym przeciwwskazaniem dla lidokainy są bloki serca II i III stopnia oraz wstrząs. Należy uważać również z jej stosowaniem u pacjentów ze skłonnościami do drgawek (duże dawki leku mogą je wywołać) oraz cierpiących na nużliwość mięśni szkieletowych, ciężką niewydolność wątroby lub nerek.

Meksyletyna (Mexiletinum)

Pod względem budowy chemicznej i profilu działania meksyletyna jest podobna do lidokainy. Lek przeciwartytmiczny działa bezpośrednio na komórki mięśnia sercowego i zmniejsza ich pobudliwość, dzięki czemu normalizuje pracę serca.

Zastosowanie:

• zapobiegawczo po opanowaniu ciężkich niemiarowości pochodzenia komorowego lub wynikających z działania glikozydów naparstnicy.

Meksyletyna może być podawana doustnie, bo dobrze się wchłania z przewodu pokarmowego. Rzadziej stosowana jest zaś dożylnie, bowiem często powoduje wówczas znaczny rzadkoskurcz i hipotensję.

Postać farmaceutyczna: Rp – kapsułki (0,2 g).

Działania niepożądane – meksyletyna może powodować nudności i wymioty, osłabienie łaknienia, a także zaburzenia smaku i niestrawność. Możliwa jest również senność, zaburzenia chodu, orientacji i niewyraźne widzenie.

Tokainid (Tocainidum)

Tokainid może być podawany doustnie, a w ciężkich niemiarowościach komorowych – najpierw dożylnie, a potem doustnie. To analog lidokainy, który (podobnie jak meksyletyna) ma obecnie znacznie ograniczone zastosowanie lecznicze.

Leki antyalergiczne – grupa IC

Enkainid (Encainidum)

To pierwszy z grupy leków przeciwarytmicznych, które nie wpływają na czas trwania potencjału czynnościowego. Ma dwa aktywne metabolity o podobnym działaniu farmakologicznym jak związek macierzysty.

Zastosowanie:

• niemiarowości komorowe i nadkomorowe,
• zespół WPW.

Enkainid może być stosowany doustnie lub dożylnie, przy czym obserwuje się różne efekty działania w zależności od drogi podania.

Działania niepożądane – najczęściej po przyjęciu enkainidu występują nudności, bole i zawroty głowy oraz osłabienie.

Flekainid (Flecainidum)

Flekainid jest bardzo silnym lekiem przeciwarytmicznym. Wiąże się mocno z kanałem sodowym. Hamuje przewodzenie impulsów oraz zmniejsza kurczliwość serca.

Zastosowanie:

• leczenie niemiarowości nadkomorowych,
• zapobieganie migotaniu przedsionków.

Flekainid bardzo dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego. Podawany jest doustnie, ale także dożylnie we wstrzyknięciach.

Działania niepożądane – podobnie jak enkainid, flekainid ma bardzo ograniczone zastosowanie z uwagi na wywoływanie ciężkich arytmii komorowych.

Propafenon (Propafenonum)

Propafenon ma działanie podobne do chinidyny, ale oprócz tego jest również słabym β-adrenolitykiem, a w dużych dawkach – brokerem kanału wapniowego. Stabilizuje błony komórkowe i w znacznym stopniu wydłuża przewodzenie. U większości pacjentów jest szybko i w znacznym stopniu metabolizowany do dwóch czynnych metabolitów: 5-hydroksypropafenonu oraz norpropafenonu, o aktywności przeciwarytmicznej zbliżonej do propafenonu.

Zastosowanie:

• leczenie doraźne i profilaktyka nawrotów nadkomorowych zaburzeń rytmu serca, leczenie zaburzeń rytmu w zespole WPW,
• rzadziej leczenie częstoskurczu pochodzenia komorowego i migotania komór, gdy inne leki okazują się nieskuteczne.

Chlorowodorek propafenonu (Propafenoni hydrochloridum) podawany jest doustnie, a w lecznictwie zamkniętym w postaci wstrzyknięć (po rozpuszczeniu w 5% roztworze glukozy lub fruktozy), gdzie początek jego działania obserwuje się już po upływie 3-5 minut.

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki powlekane (0,15 i 0,3 g), roztwór do wstrzyknięć (3,5 mg/ml).

Działania niepożądane i przeciwwskazania – do możliwych działań niepożądanych propafenonu zaliczamy utratę łaknienia, nudności i wymioty, nieostre widzenie, zawroty i bóle głowy, hipotensję, osłabienie siły skurczu serca i zaburzenia przewodzenia. Po zastosowaniu tego leku może wystąpić leukopenia, granulocytopenia, agranulocytoza i małopłytkowość, a także reakcje alergiczne.

Propafenon jest szczególnie niewskazany u chorych po zawale serca oraz z klinicznie jawną niewydolnością serca, bradykardią i wstrząsem kardiogennym. Podobnie jak innych leków antyarytmicznych tej grupy, nie zaleca się stosowania propafenonu w łagodniejszych postaciach komorowych zaburzeń rytmu.

Leki antyarytmiczne – grupa II

Leki z grupy β-adrenolityków zapobiegają działaniu amin katecholowych na mięsień sercowy, ponieważ blokują receptory β-adrenergiczne (działanie antyadrenergiczne). Niektóre z nich mają również właściwości chinidynopodobne (stabilizują błony komórkowe). Odgrywają ważną rolę jako leki przeciwarytmiczne:

• w chorobach i stanach charakteryzujących się wzmożonym napięciem układu adrenergicznego (nadczynność tarczycy, guz chromochłonny nadnerczy, niemiarowości po znieczuleniu halotanem),
• w niemiarowościach powysiłkowych lub spowodowanych napięciem emocjonalnym,
• w obniżaniu przewodnictwa przedsionkowo-komorowego.

Stosowane przez kilka miesięcy, mogą zapobiegać zawałom serca. Przy przestrzeganiu przeciwwskazań i po uwzględnieniu interakcji, są dobrze tolerowane, a ponadto po ich stosowaniu obserwuje się zmniejszenie umieralności (podobnie jest w przypadku amiodaronu).

Zastosowanie: zapobieganie i leczenie niemiarowości pochodzenia nadkomorowego (czasem komorowego), gł. napadowe tachykardie nadkomorowe, także tachykardie zatokowe, komorowe skurcze dodatkowe, zespół WPW, czynnościowe zaburzenia serca.

Stężenia dostępnych w Polsce postaci farmaceutycznych (Rp) poszczególnych leków β-adrenolitycznych:

• Acebutolol (Acebutololum) – tabletki powlekane (0,2 i 0,4 g);
• Atenolol (Atenololum) – tabletki (0,025, 0,05 i 0,1 g);
• Betaksololu chlorowodorek (Betaksololi hydrochloridum) – tabletki powlekane (0,02 g);
• Bisoprololu fumaran (Bisoprololi fumaras) – tabletki powlekane (0,000125, 0,00025, 0,000375, 0,0005, 0,00075 i 0,01 g), hemifumaran (Bisoprololi fumaras) – tabletki (0,0005 i 0,01 g);
• Celiprololu chlorowodorek (Celiprololi hydrochloridum) – tabletki powlekane (0,2 i 0,4 g);
• Esmololu chlorowodorek (Esmololi hydrochloridum) – roztwór do wstrzyknięć (0,01 g/ml), koncentrat do wstrzyknięć (0,25 g/ml);
• Karwedilol (Carvedilolum) – tabletki/tabletki powlekane (0,0003125, 0,000625, 0,0125 i 0,025 g);
• Metoprololu winian (Metoprololi tartras) – roztwór do wstrzyknięć (1 mg/ml), bursztynian (Metoprololi succinas) – tabletki o przedłużonym uwalnianiu (0,01, 0,02375, 0,025, 0,0475, 0,05, 0,095, 0,1, 0,1425 i 0,19 g).
• Nebiwolol (Nebivololum) – tabletki (0,0005 g);
• Pindolol (Pindololum) – tabletki (0,0005 g);
• Propranololu chlorowodorek (Propranololi hydrochloridum) – tabletki powlekane (0,01 i 0,04 g), roztwór do wstrzyknięć (1 mg/ml);
• Sotalolu chlorowodorek (Sotaloli hydrochloridum) – tabletki (0,04, 0,08 i 0,16 g), roztwór do wstrzyknięć (0,01 g/ml).

Działania niepożądane i przeciwwskazania – do nieswoistych działań niepożądanych β-blokerów zaliczamy najczęściej objawy żołądkowo-jelitowe oraz bóle głowy, uczucie zmęczenia i rozbicia. Natomiast swoiste działania niepożądane stanowią jednocześnie przeciwwskazania do stosowania tej grupy leków na arytmię, a są to głównie: osłabienie siły skurczu serca, bradykardie, zaburzenia krążenia z hipotensją, kryzysy nadciśnieniowe w guzie chromochłonnym oraz nasilenie hipoglikemii.

Leki antyarytmiczne – grupa III

Amiodaron (Amiodaronum)

Amiodaron zaliczany jest do III grupy leków przeciwarytmicznych, chociaż wykazuje również właściwości leków antyarytmicznych z pozostałych grup. Lek ten silnie hamuje przepływ jonów potasu. Znacznie opóźnia repolaryzację mięśni komór, ale ma również wiele innych właściwości elektrofizjologicznych. Z uwagi na różne mechanizmy molekularne amiodaronu, jest on skuteczny w przypadku arytmii, których nie można wyleczyć przy pomocy innych antyarytmików.

W sposób bezpośredni rozkurcza mięśnie gładkie naczyń wieńcowych i obwodowych, przez co zmniejsza opór obwodowy. Może być stosowany u chorych z współistniejącą niewydolnością serca.

Zmniejsza śmiertelność u pacjentów z powikłaniami po zawale serca oraz zapobiega napadom dławicy piersiowej. Wykazuje mniejsze działanie proarytmogenne od innych leków z I i III grupy.

Zastosowanie:

• stany ciężkie w przebiegu niemiarowości komorowych i nadkomorowych różnego pochodzenia (zapobieganie powstawaniu i nawrotom),
• profilaktycznie również w migotaniu komór i przedsionków,
• w częstoskurczu komorowym i nadkomorowym.

Lek ten, jako chlorowodorek amiodaronu (Amiodaroni hydrochloridum), stosowany jest leczniczo we wlewach dożylnych, a zapobiegawczo w postaci doustnej (z której jest wolniej absorbowany). Wykazuje bardzo duże różnice we wchłanianiu u poszczególnych pacjentów. Ulega kumulacji w organizmie, dlatego działanie amiodaronu utrzymuje się nawet do 100-150 dni od zaprzestania jego przyjmowania.

Postać farmaceutyczna: Rp – roztwór do wstrzyknięć (0,05 g/ml), tabletki/tabletki powlekane (0,2 g).

Działania niepożądane i przeciwwskazania – najczęściej obserwuje się zaburzenia żołądkowo-jelitowe, nadwrażliwość na światło, bezsenność, zaburzenia OUN, niedoczynność lub nadczynność tarczycy, a także zaburzenia widzenia.

Amiodaron może się kumulować w postaci mikrozłogów w rogówce oka oraz wywoływać zmiany w tkance śródmiąższowej płuc.

Rzadkoskurcz, różne postaci zaburzeń przewodzenia oraz choroby tarczycy stanowią przeciwwskazania do stosowania amiodaronu. W miarę możliwości, nie należy stosować tego leku u kobiet w ciąży, ponieważ może wpływać na tarczycę płodu, oraz karmiących piersią.

Bretylium

Tosylan bretylium (Bretylii tosilas) to wyjątkowy lek, który podwyż­sza próg migotania komór serca oraz zwiększa siłę skurczu serca i rzut minutowy. Stosowany jest na oddziałach ratunkowych.

Zastosowanie:

• zagrażające życiu niemiarowości pochodzenia komorowego,
• częstoskurcz komorowy,
• migotanie komór niepoddające się defibrylacji elektrycznej,
• zapobieganie migotaniu komór.

W zależności od rodzaju arytmii serca i stanu pacjenta, tosylan bretylium podaje się dożylnie lub domięśniowo.

Działania niepożądane – głównym objawem niepożądanym po przyjęciu bretylium jest gwałtowna hipotonia ortostatyczna. Po szybkim wstrzyknięciu mogą pojawić się nudności i wymioty, a po długotrwałym stosowaniu doustnym – obrzęk i bolesność ślinianek przyusznych.

Dronedaron (Dronedaronum)

Dronedaron to pochodna amiodaronu o identycznej skuteczności działania, ale jednocześnie znacznie korzystniejszym profilu działań niepożądanych (m.in. nie działa na receptory tarczycowe). Wykazuje właściwości typowe dla wszystkich czterech klas leków przeciwarytmicznych, blokuje liczne kanały jonowe, co skutkuje hamowaniem przepływu jonów potasowych, a w konsekwencji prowadzi do wydłużenia czasu trwania potencjału czynnościowego serca i okresu refrakcji.

Dronedaron zmniejsza kurczliwość mięśnia sercowego i ogranicza zużycie przez niego tlenu, a ponadto obniża ciśnienie tętnicze. Jego główny metabolit – N‑metylodronedaron wykazuje aktywność farmakodynamiczną kilkukrotnie słabszą od związku macierzystego.

Zastosowanie:

• zapobieganie nawrotom migotania przedsionków lub zwolnienia częstotliwości rytmu komór u dorosłych z przebytym lub trwającym obecnie nieutrwalonym migotaniem przedsionków.

Dronedaron powinien być przyjmowany doustnie wraz z pokarmem, który 2-4 krotnie zwiększa jego dostępność biologiczną.

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki powlekane (0,4 g).

Działania niepożądane i przeciwwskazania – dronedaron bardzo często podwyższa stężenie kreatyniny. Często po jego stosowaniu obserwuje się bradykardię oraz zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, wysypkę i świąd, a także uczucie zmęczenia, wyczerpania i osłabienia.

Przeciwwskazany jest zwłaszcza w blokach przedsionkowo-komorowych, zespole chorego węzła zatokowego, znacznej bradykardii oraz w niestabilności hemodynamicznej.

Ibutylid

Ibutylid jest inhibitorem kanałów potasowych, który stosuje się u pacjentów hospitalizowanych na oddziałach ratunkowych. Pozwala przywrócić prawidłowy rytm zatokowy serca, dlatego stosowany jest w ramach kardiowersji farmakologicznej, także w celu zwiększenia skuteczności kardiowersji elektrycznej. Podobny do ibutylidu mechanizm działania wykazuje trecitilid.

Zastosowanie:

• kardiowersja ostrego napadu migotania lub trzepotania przedsionków u pacjentów ze sprawnie działająca lewą komorą serca.

Ibutylid podaje się pozajelitowo, wyłącznie w krótkotrwałych wlewach. Jest skuteczniejszy od dożylnie podawanego propafenonu i rzadziej od niego wywołuje działania niepożądane.

Sotalol (Sotalolum)

Sotalol jest typowym przedstawicielem III grupy leków antyarytmicznych. Występuje w formie mieszaniny racemicznej. To lek o właściwościach β-adrenolitycznych, który blokuje szybką fazę opóźnionego prądu potasowego. Zwalnia częstość skurczów serca i zmniejsza ich siłę. Działa ponadto hipotensyjnie u chorych na nadciśnienie tętnicze.

Zastosowanie:

• znoszenie tachykardii komorowych,
• leczenie nadkomorowych zaburzeń rytmu,
• zapobiegawczo w migotaniu i trzepotaniu przedsionków.

Chlorowodorek sotalolu (Sotaloli hydrochloridum) jest podawany doustnie na czczo (wchłania się niemal całkowicie) albo dożylnie. Nie wiąże się z białkami osocza i nie ulega metabolizmowi. Jest lekiem dobrze tolerowanym.

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki (0,04, 0,08 i 0,16 g), roztwór do wstrzyknięć (0,01 g,ml).

Poza przeciwwskazaniami jak dla dronedaronu, nie powinien być podawany pacjentom z kwasicą metaboliczną lub ketonową, nieleczonym guzem chromochłonnym nadnerczy, ciężką niewydolnością nerek, niedociśnieniem płucnym, dławicą piersiową, czy też w ciężkich reakcjach alergicznych, depresji i alkoholizmie.

Dofetylid (Dofetylidum)

Dofetylid jest nowszym, wysoce swoistym lekiem przeciwarytmicznym. Wydłuża czas trwania potencjału czynnościowego oraz refrakcji, hamuje zaś przebieg pobudzenia zwrotnego. Nie osłabia kurczliwości mięśnia sercowego, ale może wywoływać ciężkie komorowe zaburzenia rytmu.

Zastosowanie:

• w celu utrzymania rytmu zatokowego po trudnym do opanowania migotaniu lub trzepotaniu przedsionków.

Lek ten podawany jest doustnie i wyłącznie pod stałą kontrolą EKG. W Polsce raczej nie jest stosowany.

Leki antyarytmiczne – grupa IV

Werapamil (Verapamilum)

Werapamil to główny przedstawiciel blokerów kanału wapniowego, stosowany w leczeniu niemiarowości serca, który oprócz działania antyarytmicznego, osłabia siłę skurczów serca oraz rozszerza naczynia krwionośne wieńcowe i obwodowe, dlatego obniża ciśnienie skurczowe i rozkurczowe. Blokuje dokomórkowy napływ jonów Ca, przez co zmniejsza szybkość depolaryzacji oraz wydłuża przewodzenie impulsów między przedsionkami a komorami.

Zastosowanie:

• ostre niemiarowości nadkomorowe, również te spowodowane niedokrwieniem,
• profilaktyka nadkomorowych zaburzeń rytmu.

Werepamilu chlorowodorek (Verapamili hydrochloridum) bardzo dobrze wchłania się po podaniu doustnym, ale jest równocześnie bardzo szybko metabolizowany. W mniejszych dawkach może być podawany także dożylnie.

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki powlekane (0,04, 0,08 i 0,12 g), tabletki powlekane o powolnym uwalnianiu (0,12 i 0,24 g), tabletki o przedłużonym uwalnianiu (0,25 g), drażetki (0,08 g).

Działania niepożądane i przeciwwskazania – najczęściej po podaniu dożylnym obserwuje się takie objawy jak: rzadkoskurcz, blok serca, niewydolność serca, hipotensja. Może wystąpić obrzęk płuc i zawał serca.

Niedociśnienie lub wstrząs kardiogenny, a także bradykardia, bloki II i III stopnia, niewydolność węzła zatokowego, migotanie i trzepotanie przedsionków, częstoskurcz komorowy oraz zatrucie glikozydami naparstnicy stanowią przeciwwskazania do stosowania werapamilu.

Adenozyna (Adenosinum)

Adenozyna jest pośrednim antagonistą wapnia. Do konsekwencji działania tego leku na arytmię należy zmniejszenie przepływu jonów wapnia do komórek. Adenozyna zmniejsza szybkość przewodzenia w mięśniu sercowym, ponieważ blokuje kanały wapniowe w węźle przedsionkowo-komorowym, oraz częstość akcji serca. Nie oddziałuje na komory serca.

Zastosowanie:

• lek pierwszego rzutu w leczeniu ostrych napadowych tachyarytmii nadkomorowych,
• w przewlekłej tachykardii nadkomorowej (również u dzieci i kobiet w ciąży).

Adenozyna wykorzystuje się wyłącznie w lecznictwie zamkniętym. Podawana jest dożylnie w dużej dawce (max 12 mg). Jest natychmiast eliminowana z organizmu.

Postać farmaceutyczna: roztwór do wstrzyknięć (3 mg/ml).

Działania niepożądane i przeciwwskazania – adenozyna często powoduje krótkotrwałe działania niepożądane w postaci nagłego zaczerwienienia skóry, uczucia gorąca, zaburzeń oddychania (duszności) oraz uczucia ucisku lub bólu w klatce piersiowej, a także nudności i zawrotów głowy. Rzadziej może wywoływać, zagrażającą życiu przejściową bradykardię zatokową lub asystolię, a także skurcz oskrzeli.

Lek ten należy stosować ostrożnie przy częściowym lub całkowitym bloku przedsionkowo-komorowym, trzepotaniu i migotaniu przedsionków oraz w obturacyjnej chorobie płuc i astmie oskrzelowej.