Na czym polega syndrom zbawiciela?
Syndrom zbawiciela (nazywany również syndromem wybawiciela lub, rzadziej, syndromem ratownika) to zaburzony wzorzec zachowań, „wymuszający” stałe pomaganie i ratowanie innych, często kosztem własnych pragnień, relacji i granic. Osoby cierpiące na syndrom zbawiciela nie potrafią stać bezczynnie z boku, kiedy w ich mniemaniu otoczenie potrzebuje pomocy. Będąc na każde zawołanie, są przekonane, że ich obowiązkiem jest rozwiązywanie problemów, pokonywanie trudności i naprawianie błędów innych.
Warto jednak nadmienić, że „zbawiciel” wdraża rozwiązania najlepsze w jego opinii, nie biorąc pod uwagę zdania „ratowanego”. Co więcej, udziela pomocy „na siłę”, nawet gdy nikt o nią nie prosi.
Przyczyny syndromu zbawiciela
Obsesja „ratowania świata” może wynikać z:
trudnych doświadczeń w dzieciństwie – osoby wychowywane w rodzinach dysfunkcyjnych, w których problemem były m.in. alkohol czy przemoc, od najmłodszych lat opiekowały się innymi (rodzeństwem, rodzicem). W dorosłym życiu mogą podświadomie wchodzić w relacje, w których dalej będą mogły „ratować” otoczenie;
niskiego poczucia własnej wartości – niesienie pomocy innym bywa sposobem na zyskanie akceptacji i budowanie pewności siebie;
chęci ucieczki od własnych problemów – skupienie się na problemach innych może być działaniem zastępczym do konfrontacji z własnymi trudnościami.
Przeczytaj również:
Syndrom Piotrusia Pana – przyczyny, objawy, leczenie
Objawy syndromu zbawiciela
Jak rozpoznać syndrom zbawiciela? Oto cechy, które mogą sugerować istnienie zaburzenia:
nadmierna potrzeba pomagania – nawet gdy sytuacja tego nie wymaga lub wręcz nikt nie chce pomocy;
brak asertywności – osoby z kompleksem zbawiciela mają trudności ze stawianiem granic, mówieniem „nie” oraz odmawianiem;
przekonanie o byciu niezastąpionym – „zbawiciel” wierzy, że bez niego jego bliscy sobie nie poradzą;
tendencja do wchodzenia w trudne relacje (z osobami uzależnionymi lub toksycznymi emocjonalnie);
zaniedbywanie własnych potrzeb, zdrowia i emocji (priorytetem stają się potrzeby, zdrowie i emocje innych);
frustracja i wypalenie, kiedy mimo ciągłego działania „ratowanie” nie przynosi zakładanych rezultatów.
Przyjęcie takiego schematu działania sprawia, że relacje stają się współzależne. „Zbawiciel” jest uzależniony od „potrzebującego ratunku”. Niesienie pomocy daje poczucie siły, wyższości i bycia niezastąpionym. Ostatecznie jednak taki układ tylko chwilowo daje satysfakcję, ponieważ żadna relacja, w której jedna strona wyłącznie daje, a druga bierze, nie ma długofalowej przyszłości.
Osoby z syndromem zbawiciela często doświadczają silnego stresu, mogą mieć problemy ze snem, a nawet objawy depresji i lęków, ponieważ żyją w ciągłym napięciu związanym z odpowiedzialnością za innych.
Syndrom zbawiciela a kompleks mesjasza – czy to to samo?
Syndrom zbawiciela może być mylony z kompleksem mesjasza, jednak są to odmienne stany psychiczne. „Zbawiciel” czuje wręcz presję niesienia pomocy, podczas gdy „mesjasz” postrzega siebie jako wybrańca, osobę namaszczoną przez siłę wyższą do ratowania całego świata. Przejawia poczucie wielkości i skłonność do zachowań narcystycznych. O ile syndrom zbawiciela zwykle wynika z przeżytych doświadczeń, kompleks mesjasza może być objawem chorób psychicznych, takich jak schizofrenia czy zaburzenia afektywne dwubiegunowe.
Przeczytaj również:
Zespół Otella – przyczyny, objawy, leczenie
Syndrom zbawiciela w kulturze i religii
Stereotyp „zbawiciela”, choć toksyczny, wielokrotnie przewija się w dziełach kultury. W filmach czy powieściach spotkać można „matki Teresy”, które swoim oddaniem wyciągają partnerów ze zgubnych nałogów, czy „rycerzy na białych koniach”, ratujących partnerki z każdej opresji. Mimo utrwalania takich stereotypów, pamiętajmy, że choć pomaganie innym jest szlachetne, jeśli przybiera toksyczną postać nie prowadzi do zbudowania trwałego szczęścia.
Syndrom zbawiciela może mieć swoje korzenie również w nadmiernej religijności (wpajanie od małego wzorców zachowań męczenników czy samego Jezusa Chrystusa, który w imię zbawienia ludzkości oddał własne życie). Presję psychiczną na niesienie pomocy wzmagają strach przed potępieniem po śmierci oraz przekonanie, że cierpienie uszlachetnia.
Jak radzić sobie z syndromem zbawiciela?
Rozpoznając u siebie syndrom zbawiciela, warto poszukać profesjonalnej pomocy. Przede wszystkim po to, aby przekonać się, że o wartości człowieka nie decyduje ogrom poświęcenia, które oferuje innym. Warto również pamiętać, że pomagając innym wbrew ich woli, zamiast poczuć się lepiej, czujemy wyłącznie narastającą frustrację, stres i rozdrażnienie. Sięgniecie po skuteczne techniki i rozwiązania ma na celu rozróżnienie, kiedy niesienie bezinteresownej pomocy jest przejawem troski, a kiedy przekroczeniem granic komfortu i życiem cudzym życiem.
Z destrukcyjnego wzorca zachowań pomogą wyjść:
zrozumienie problemu – pierwszym krokiem do zmiany jest świadomość;
zadbanie o siebie, w tym o własne zdrowie psychiczne – wolny czas warto zacząć przeznaczać na odpoczynek i realizację własnych pasji;
psychoterapia, podczas której pod fachowym okiem specjalisty można dojść do przyczyn kompleksu zbawiciela, a także wzmocnić poczucie własnej wartości, nauczyć się stawiania granic i rozpoznawać sygnały ostrzegawcze przed toksycznymi relacjami. Dobre efekty daje terapia poznawczo-behawioralna oraz terapia schematów.
