Lęk separacyjny u dorosłych – przyczyny, objawy, leczenie

Lęk separacyjny – co to jest?

Lęk separacyjny, z angielskiego separation anxiety disorder (SAD) to rodzaj zaburzeń lękowych. Najczęściej występuje on u dzieci w wieku przedszkolnym – wówczas jest naturalnym etapem rozwoju, ale bywa diagnozowany także u osób dorosłych (w takim przypadku mówi się o lęku patologicznym).

SAD charakteryzuje się występowaniem nieadekwatnego lęku w sytuacji rozstania z bliską osobą, stanom lękowym mogą też towarzyszyć różnorodne, fizyczne objawy stresu. Zaburzenie to zostało ujęte w klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego oraz w ICD-10 (F93.0).

Zobacz też: Lęk separacyjny u dziecka – jak go leczyć?

W jakim wieku występuje lęk separacyjny?

Lęk separacyjny najczęściej występuje u małych dzieci, między 7. miesiącem a 2. rokiem życia. Wówczas jest on związany z rozwojem dziecka oraz pojawiającym się rozumieniem stałości rzeczy i osób. Innymi słowy – dziecko wie już, że zniknięcie bliskiej osoby nie oznacza, że przestała ona istnieć – domaga się zatem jej powrotu. To, ile trwa lęk separacyjny, w dużej mierze zależy od cech osobowościowych danego dziecka, niemniej najczęściej negatywne reakcje na rozstania zanikają do 3.-4. roku życia.

Niestety zdarza się również, że zaburzenie to przybiera patologiczną postać. Szacuje się, że dzieje się tak u nawet 3-4% dzieci w wieku szkolnym, 10% młodzieży [1] oraz 6,6% osób dorosłych [2]. Lęk separacyjny u dorosłych może być wynikiem przedłużenia przypadłości z okresu dzieciństwa, ale najczęściej jego pierwsze objawy pojawiają się dopiero po 18. roku życia.

Przeczytaj też: Syndrom Piotrusia Pana – przyczyny, objawy, leczenie

Czy dorośli mogą cierpieć na lęk separacyjny?

Przez wiele lat problem lęku separacyjnego u dorosłych był niedostrzegany. Objawy zaburzenia błędnie przypisywano agorafobii lub zaburzeniom osobowości albo interpretowano jako lęk napadowy [3].

Wyniki pierwszego badania nad częstotliwością występowania tego typu zaburzeń lękowych u osób dorosłych przedstawiono dopiero w 2004 roku. Wynika z nich, że lęk separacyjny występuje u 6,6% osób dorosłych [2]. U 36,1% z nich pierwsze objawy przypadłości pojawiły się już w okresie dzieciństwa, u pozostałych – dopiero w wieku dorosłym.

Naukowcy postanowili sprawdzić również, kto jest narażony na lęk separacyjny w większym stopniu, tj. czy są to mężczyźni czy kobiety. Ze zgromadzonych przez nich danych wynika, że jest to zaburzenie częściej dotykające kobiety [2].

Przeczytaj też: Rodzaje leków na nerwicę

Jakie są przyczyny lęku separacyjnego?

Odpowiedź na pytanie, skąd się bierze lęk separacyjny, nie jest niestety jednoznaczna. Jak w przypadku wielu zaburzeń psychicznych, tak i tutaj wyróżnić można podłoże genetyczne i środowiskowe, dużą rolę odgrywają również czynniki osobowościowe.

Niektóre badania wskazują, że podatność na występowanie tego typu zaburzeń może być dziedziczona, zwłaszcza w przypadku kobiet [4]. Należy jednak zauważyć, że nie dziedziczy się samego lęku separacyjnego, co raczej pewną tendencję do występowania zaburzeń lękowych. Jeśli więc matka danego pacjenta cierpiała np. na depresję, to ryzyko wystąpienia u niego lęku separacyjnego, a także innych zaburzeń lękowych, jest zwiększone.

Z innych prac naukowych wynika, że lęk separacyjny, zwłaszcza taki, którego pierwsze objawy występują w wieku dorosłym, może mieć związek z doświadczeniem ogromnego stresu, którego skutkiem jest zespół stresu pourazowego.

Czytaj również: Nerwiak – co to jest? Przyczyny, rodzaje, objawy, leczenie

Wiele osób zmagających się z lękiem separacyjnym, które brały udział w badaniach, zgłaszało nadopiekuńczość rodziców w okresie dzieciństwa [5]. Warto jednak zauważyć, że i inne style przywiązania tworzone we wczesnym okresie życia mogą przyczyniać się do występowania zaburzeń lękowych. Są to style: lękowo-ambiwalentny, charakteryzujący się brakiem równowagi emocjonalnej u matki, a także styl unikowy, skutkujący wytworzeniem się u dziecka poczucia odrzucenia.

Oczywiście nie można wykluczyć, że zaburzenie to pojawia się samoistnie, bez żadnej konkretnej przyczyny [2].

Przeczytaj też: Czym jest syndrom pustego gniazda?

Objawy lęku separacyjnego

Lęk separacyjnych u dorosłych pojawia się w sytuacjach, w których dana osoba musi rozstać z kimś bliskim. Nie muszą to być rozstania długoterminowe, a na przykład te wynikające ze zwykłego wyjścia do pracy albo do sklepu. Osoba cierpiąca na lęk separacyjny będzie odczuwała również opór przed wychodzeniem, jeśli będzie wiązało się to z koniecznością pozostawienia w domu osoby bliskiej.

Charakterystyczne jest również tworzenie rozmaitych, różnorodnych powodów, dla których druga osoba miałaby pozostać w domu (bardzo często jest to wymyślanie albo rzeczywiste odczuwanie dolegliwości fizycznych).

Pozostałe objawy to:

• doświadczanie ogromnego, bezpodstawnego lęku o bezpieczeństwo drugiej osoby,
• wyobrażanie sobie negatywnych, katastroficznych scen (bliski ginie pod kołami samochodu, ktoś go zabija itd.),
• trudności w zasypianiu w samotności,
• napady lęku.

U wielu osób dorosłych cierpiących na lęk separacyjny stwierdza się również występowanie dolegliwości psychosomatycznych. Są to na przykład:

• bóle głowy,
• zawroty głowy,
• mdłości,
• wymioty,
• bóle w klatce piersiowej,
• kołatania serca,
• bóle brzucha.

Przeczytaj też: Nerwica lękowa – przyczyny, objawy, leczenie

Lęk separacyjny – jak sobie radzić?

Wiele osób doświadczających lęku separacyjnego szuka sposobu na zażegnanie przykrych dolegliwości „na własną rękę”. Niesłusznie, ponieważ szanse na samodzielne pokonanie zaburzeń lękowych są bardzo niskie – lepiej zatem od razu udać się do specjalisty.

Psycholog bądź psychiatra diagnozuje lęk separacyjny na podstawie dokładnego wywiadu. Warto jednak pamiętać, że zgodnie z kryteriami ICD-10 symptomy powinny być obecne od co najmniej 6 miesięcy.

Przeczytaj też: Świadomy sen jako pomoc w leczeniu lęków i depresji

Jak leczyć lęk separacyjny?

• Lęk separacyjny: psychoterapia

Psychoterapia jest podstawową formą leczenia zaburzeń lękowych, do których należy lęk separacyjny. Jak pomóc osobie, która z jego powodu nie może prawidłowo i swobodnie funkcjonować?

Najczęściej psychiatra, psychoterapeuta bądź psycholog zaleca terapię poznawczo-behawioralną, która uznawana jest za najbardziej skuteczną w opanowywaniu zaburzeń o charakterze lękowym. Jej działanie opiera się na założeniu, że stany lękowe są efektem niewłaściwej interpretacji bodźców oraz sytuacji.

W trakcie spotkań pacjent rozkłada budzące w nim lęk sytuacje „na czynniki pierwsze”, a następnie – wraz z psychoterapeutą, próbuje je zinterpretować na nowo, już w prawidłowy sposób. Terapia poznawczo-behawioralna jest terapią krótkoterminową i koncentruje się na aktualnym życiu pacjenta (bez wglądu w jego przeszłość).

• Lęk separacyjny a antydepresanty

W leczeniu lęku separacyjnego stosuje się również trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, potocznie zwane antydepresantami (np. benzodiazepiny). Stosuje się je jednak zazwyczaj jedynie u osób, u których objawy zaburzeń są bardzo nasilone albo towarzyszą im inne symptomy.

Sprawdź też: Jak działa wenlafaksyna?

• Lęk separacyjne a leki uspokajające i inne

W celu złagodzenia doraźnych stanów lękowych pomocne mogą być leki uspokajające. Należy jednak pamiętać, że – o ile nie są to preparaty ziołowe, mogą one mieć działanie uzależniające. Nie zaleca się zatem ich zażywania bez konsultacji lekarskiej i przez dłuższy czas.